Ku Lavisisa Mafambiselo Ya Misava Leyintshwa
“AKU na mimepe yo hi kongomisa laha hi yaka kona, emisaveni leyi yintshwa leyi hi tiendlelaka yona. Loko misava yi languta endzhaku emalembeni ya makume kaye ya nyimpi, ya madzolonga, ni ya mavondzo a hi languteni emahlweni—eka lembe xidzana lerintshwa, ni gidi ra malembe lama taka ya ku rhula, ntshunxeko ni ku humelela.”
Muungameri George Bush wa U.S. u endle swiviko swo tano hi January 1, 1990. Eka rungula leri fanaka, muungameri wa Soviet, Mikhail Gorbachev, u kombele leswaku hi va-1990 ku endliwa ntwanano wo herisa “minchavo, ku nga tshembani, matlhari lama nga lavekiki, mianakanyo ya politiki ni tidyondzo ta swa nyimpi leti hundzeriweke hi nkarhi ni swihinga leswi vangiweke hi vanhu exikarhi ka vanhu ni mimfumo.” Hi laha Mainichi Daily News ya le Japani ya January 3, 1990 yi vikeke ha kona.
Entiyisweni, ku langutela a ku ri kukulu. Hambi swi ri tano a ka ha ri ni lembe emahlweni. Eka rungula ra “State of the Union,” hi January 29, 1991, Muungameri Bush u kombetele eka nyimpi ya le Persian Gulf kutani a ku: “Lexi nge khombyeni a hi xitikwana [Kuwait] ntsena, i kungu lerikulu—fambiselo lerintshwa ra misava laha matiko lama hambaneke ma hlanganisiwaka eka pakani leyi fanaka leswaku ku fikeleriwa ku navela ka vanhu ka misava: ku rhula ni nsirhelelo, ntshunxeko ni ku fuma ka nawu.”
A Hi Ku Lavisisa Loku Nga Riki Na Xiphiqo
Swiphiqo swo tala swi sivela munhu eku lavisiseni ka yena ka mafambiselo ya misava leyintshwa. Kunene madzolonga lama hlomeriweke ma yime endleleni. Loko wu kombetela eka nyimpi leyi a yi ri kona enkarhini wolowo le Iraq na Kuwait, magazini wa Time wa January 28, 1991, wu te: “Loko swibuluki swi ri karhi swi wa ni miseve yi haha, mintshembo ya mafambiselo ya misava leyintshwa yi siviwe hi mpfilumpfilu lowu tolovelekeke.” Magazini lowu wu engeterile: “Ku hava na un’we loyi a fanelaka ku va ehansi ka makungu ya mavunwa ya leswaku mafambiselo ya misava leyintshwa leyi ku vulavuriwaka ha yona ngopfu ma kona kumbe leswaku ma tshinele.”
Ntwanano wa matiko hinkwawo a wu si fikeleriwa, naswona leswi swi sivela matshalatshala ya munhu yo simeka mafambiselo ya misava leyintshwa. Eka xiviko lexi humelelaka eka buku leyi nge The World & I (January 1991), vadyondzi va kambisise “milawu yimbe leyi humelelaka ya mimfumo leyikulu kumbexana ni vuyelo bya vona eka mafambiselo ya misava leyintshwa.” Muhleri u hetelerile: “Matimu ma ringanisa leswaku ntila exikarhi ka nyimpi ni ku rhula hi lowunene ehansi ka swiyimo leswinene swa minkarhi. Ntwanano wa matiko hinkwawo, ngopfu-ngopfu exikarhi ka mimfumo leyikulu, i wa nkoka eku cinceni loku humelelaka ko suka eNyimpini ya Vusukumbele ku ya emafambiselweni ya misava leyintshwa.”
Swiphiqo swa mbangu na swona swi yima endleleni ya mafambiselo ya misava leyintshwa leyi vo tala va yi anakanyaka. Eka State of the World 1991 (xiviko xa Vandla ro valanga Misava), Lester R. Brown u te: “Ku hava ni un’we loyi a nga vulaka hi ku tiyiseka leswi mafambiselo lamantshwa ma nga ta va xiswona. Kambe loko hi fanele ku vumba vumundzuku lebyinene bya rixaka leri taka, kutani matshalatshala lamakulu lama lavekaka ku tlhentlhisela ku hohloka ka mbango wa planete ma ta lawula timhaka ta misava hi makume ya malembe lama taka.” Xiviko xi vule leswaku nthyakiso wa moya wu “fikelele mimpimo leyi xungetaka rihanyo emadorobeni ya madzana-dzana ni mimpimo leyi onhaka swimilana ematikweni yo tala.” Xi engeterile: “Loko nhlayo ya vanhu lava akaka emisaveni yi tlakuka, nhlayo ya tinxaka ta swimilana ni swiharhi yi ya ehansi emisaveni. Ku onhiwa ka vutshamo ni nthyakiso swi hunguta ku hambana ka vutomi emisaveni. Ku tlakuka ka mahiselo ni ku ya emahlweni ka ku onhiwa ka ozoni ku nga engetela ku lahlekeriwa.”
Kutani, swi le rivaleni, ku lavisisa ka munhu mafambiselo ya misava leyintshwa ku talele hi swiphiqo. Xana ku lavisisa loku ku ta tikomba ku ri loku humelelaka? Xana ku nga vuriwa leswaku misava leyintshwa yi tshinele? Loko swi ri tano, xana yi nga tisiwa hi ndlela yihi?