Fole Ni Vafundhisi

KU TLULA malembe ya 115 lama hundzeke, dokodela wa swa vutshunguri John Cowan u tsale buku leyi nge The Use of Tobacco vs. Purity, Chastity and Sound Health. Hi ku xiya leswi dyondziweke malunghana ni vuyelo lebyi nga ni khombo bya fole emalembeni ya sweswinyana, leswi a swi vuleke mayelana ni loko ri tirhisiwa hi vafundhisi swa twala, naswona swi khumba un’wana ni un’wana la lavaka ku tirhela Xikwembu namuntlha. Eka ndzima 4 leyi vulavulaka hi vuyelo lebyi vavisaka byo tirhisa fole, Dr. Cowan u te:

“Loko ku dzaha fole swi onha miri—tanihi laha swi kombisiweke kahle ha kona—swi fanele swi hoxile swinene; hikuva i nawu wa tirhelo ra swirho swa miri leswaku ‘xin’wana ni xin’wana lexi onhaka kumbe lexi karhataka miri, xisweswo xi onha fambiselo ra misiha, xi onha ni byongo ni mianakanyo.’ Mianakanyo ya munhu—miehleketo ya yena, malangutelo ya yena, ni swiendlo swa yena, swi lawuriwa hi ndlela leyi a khomaka miri wa yena ha yona. Fole, hi vito ra rona ni leswi ri endliweke ha swona, ri thyakile—hi nga ha vuli khombo leri ri vangaka—kutani xana mianakanyo leyinene, leyi tengeke, leyi lulameke, ni mintlhaveko leyinene ni swiendlo, swi nga va kona kumbe ku hluvuka njhani loko u ri tirhisa. Loko ho anakanya leswaku—loko swi nga endleka—Kreste, loko a ha hanya vutomi Byakwe lebyi nga xikombiso lexinene emisaveni—a ri ku dyondziseni ni le ku chumayeleni ka swilo leswi tengeke, leswi baseke, a chumayela ni hi malunghana ni rirhandzu ni vunene—kambe a dzaha fole, xinefu ni ku cakunha fole. Xana sweswo a swi twali tanihi ku nga xiximi vukhongeri? Kambe vafundhisi—lava ku nga valandzeri, vachumayeri ni vahlamuseri va nawu ni tidyondzo ta Yena—va thyakise mimiri ya vona ni ku nyamisa mimoya-xiviri ya vona hi mfava lowu thyakisaka, lowu nga ni khombo. Xana vanhu vo tano kumbe valandzeri va vona va nga hanya vutomi byo fana ni bya Kreste—bya xiyimo xa le henhla, ni lexi nkhensekaka? A ndzi anakanyi tano.

“Xana u nga ringeta ku anakanya leswaku munhu la nga ni makolo, la godzomberiweke hi vhinya, kumbe la dzahaka fole, u ni mbilu leyi tengeke? Ku ni nchumu lowu nga tolovelekangiki, lowu chavisaka, lowu nga pfumelelaniki ni mianakanyo leyi. Tanihi leswi ku navela ka miri ni switwi swa le handle swi onhiweke, ni vumunhu bya le ndzeni, ku nga mahanyelo lamanene ya ntumbuluko, bya onhaka. Moya lowu tengeke wu nge tshami naswona wu nge swi koti ku tshama endlwini leyi thyakeke. Ku ni ntirhisano wa ntumbuluko exikarhi ka swilo swa nyama ni swa moya, leswaku timfanelo ta un’wana ti vonaka eka un’wana. Profesa wa vukhongeri, tlhelo hlonga ra fole . . . A nga ha pfumela hi ku tshembeka ni hi mbilu hinkwayo leswaku ku dzaha fole i mukhuva lowu dlayaka, lowu onhaka rihanyo; kambe a nga ha kuceteriwa endzeni hi nawu wa swirho swakwe lowu nga riki wa xiviri, lowu n’wi susumetelaka ku va ni ku navela loku nga enerisekiki ko hambeta a endla mukhuva lowu, naswona nawu lowu wa ntumbuluko wu nga va ni matimba swinene ku tlula vutivi bya ntumbuluko ni ripfalo ra yena. Xana ku dzaha fole a hi ku tlula hi vomu milawu ya Xikwembu leyi simekiweke eka swirho swa mimiri ya hina? Xana ku nga yingisi milawu yin’wana ya Xikwembu a hi ku tlula nawu ni ku dyoha ke? Loko munhu a tolovele ku tshova milawu ya Xikwembu, xana swi nge n’wi oloveli ku vona swi ri swa ntumbukuko ku tlula milawu yin’wana? Naswona xo hetelela, xana munhu a nga xiyiwa njhani tanihi mudyondzisi la tengeke, loko hi mahanyelo ya yena a bumabumela vanhu-kulobye leswaku va hambeta va tlula milawu ya xona?”