Va Hi Vekele Xikombiso Lexinene

HI KU VULA KA CRAIG ZANKER

Ku ringana malembe ya nhungu, mina na nsati wa mina Gayle a hi ri maphayona, vatirheli va nkarhi hinkwawo va Timbhoni ta Yehovha. Eka malembe ya tsevu lama hundzeke, a hi ri karhi hi tirha exikarhi ka Vaaki vo Rhanga lava nga voxe le Australia. Hi landzelela xikombiso lexinene lexi hi vekeriweke xona hi vatswari ni vakokwa wa mina.

NGOPFU-NGOPFU mi nge ndzi mi byela ta vakokwa wa mina. Hikwalaho ka rirhandzu a hi tshamela ku va vitana Opa na Oma, ku nga marito ya Xidachi lama vulaka kokwana wa xinuna ni kokwana wa xisati. Kokwana wa mina wa xinuna, Charles Harris, wa ha tirha hi ku hiseka le Melbourne, laha a tshameke kona malembe lama lavaka ku ringana 50.

Ku Dyondza Mintiyiso Ya Bibele

Opa u tswariwe exidorobanini xa le Tasmania, ku nga xihlala lexi nga etikweni ra le Australia. Hi 1924, loko a ri ni malembe ya 14, tata wakwe u n’wi xavele xibokisana xo rhwala swingolongondzwana endhawini yo xava swilo hi mphikizano. Xi tikombe xi ri xibokisana xa rifuwo ra xiviri hi laha hi nga swi vulaka ha kona hi tlhelo ra moya, hikuva a xi ri ni nhlengeleto wa tibuku leti tsariweke hi muungameri wo sungula wa Watch Tower Bible and Tract Society, Charles Taze Russell.

Handle ko kanakana tata wa Opa a nga ti tsakeli ngopfu tibuku, kambe Opa u sungule ku ti hlaya naswona xikan’we-kan’we u xiye leswaku a ti ri ni mintiyiso ya ntikelo ya Bibele. Kutani u sungule ku lavisisa Swichudeni swa Bibele swa Matiko Hinkwawo, lava nga vayimeri va vakandziyisi va tibuku leti lava sweswi va tivekaka tanihi Timbhoni ta Yehovha. U lave ku vulavula na vona leswaku a ta kuma tinhlamuselo leti engetelekeke ta mintiyiso ya Bibele leyi a ri eku yi dyondzeni.

Endzhaku ka nkarhi wo leha a ri karhi a vutisela u kume vakhegula vanharhu lava a va chivirika hi ku dyondzisa van’wana. Va vile mpfuno lowukulu eka Charles lontsongo. Eku heteleleni, hi 1930, u tinyiketele eka Yehovha Xikwembu naswona a khuvuriwa ematini. U tshike ntirho wakwe wo xavisa nyama kutani a ya en’walungwini wa Sydney, laha a kumeke xiavelo tanihi muvuri wa evhangeli wa nkarhi hinkwawo.

Ku Phayona Le Australia

Hi malembe ma nga ri mangani lama landzeleke, masimu lawa Charles a a chumayela eka wona a ma katsa xidorobana xa Bondi lexi nga kusuhi na Sydney etlhelo ka lwandle, ku katsa ni tindhawu ta le makaya le tikweni ra New South Wales. Kutani u tlhele a averiwa ePerth, le Australia Vupela-dyambu, magidi ya tikhilomitara etlhelo lerin’wana ra tiko-nkulu. U nyikele vumbhoni ku ringana tin’hweti ta ntsevu endhawini ya mabindzu ya Perth, kutani kun’we ni maphayona man’wana mambirhi, u averiwe endhawini leyi pfulekeke le n’walungu-vupela-dyambu bya Australia.

Xiavelo xo chumayela xa vanhu lava vanharhu—Arthur Willis, George Rollsten na Charles—a ku ri ndhawu leyi a yi nghena ka mune eka Italy! Vaaki a va hangalakile, tiko a ri omile, naswona dyambu a ri tinyike matimba. Minkarhi yin’wana a va boheka ku famba tikhilomitara to tlula 500 exikarhi ka madyelo ya swifuwo lama tivekaka tanihi vuhlayiselo bya tihomu. Movha lowu a va wu tirhisa a wu ri wa xikhale, hambi loko hi nga wu ringanisa ni leyi a yi ri kona hi 1930, kambe a va tiyile eripfumelweni naswona a va tiyimiserile swinene.

Mapato yo khuma yo celeka lama nga ni ritshuri a ma ri mabudula yo tsemakanyiwa hi tikamela, naswona laha ni lahaya a ku vonaka ritshuri lero vevuka (leri pfuxiwaka hi swiharhi) leri a ri siva swikundzu swa mirhi leswi nga ni khombo. A swi hlamarisi leswi swipiringi swa movha a swi tala ku tshoveka. Ansi ya mavhilwa ya le ndzhaku yi tshoveke kambirhi, naswona mathayere ma tlhaviwe ko tala. Maphayona a ma tala ku ma lapa hi ku tirhisa mathayere ya khale ivi va ma hlanganisa ni lama nga kona hi mabawuti lwangu leswaku va ta ya emahlweni ni pfhumba ra vona.

Loko ndza ha ri xifanyetana, ndzi vutise Opa leswi va khutazeke ku ya emahlweni ehansi ka swiyimo swo tano leswi nonon’hwaka. U hlamusele leswaku hambi loko va ri voxe, a va ri kusuhi swinene na Yehovha. U te leswi minkarhi yin’wana a swi vonaka swi ri xihinga xa le mirini, swi vile mikateko hi tlhelo ra moya.

Handle ka swiringanyeto swihi ni swihi swo titlakusa kumbe ku tiendla la lulameke, Opa u kombise ku hlamala leswi vanhu vo tala swinene a va vonaka va khumbeke swinene hi ku hlengeleta rifuwo ra leswi vonekaka. U ndzi tsundzuxe a ku: “Vutomi bya tsakisa loko u tihanyela hi swilonyana leswi u nga na swona. Loko Yesu a tiyimisele ku etlela ehandle hikwalaho ka swiyimo, hikwalaho hi fanele ku tsakela ku endla tano loko xiavelo xa hina xi hi boha ku endla swona.” (Matewu 8:19, 20) Hakunene, yena ni vanghana vakwe va swi endlile.

Ku Rhamberiwa eNsin’wini Yimbe

Hi 1935, Opa u amukele xiavelo xintshwa xo ya chumayela—ku vula vumbhoni eka vaaki va le swihlaleni swa Pacific Dzonga. A ri ni ntlawa wa vanhu van’wana va tsevu, u tlute hi xikepe xa Sosayiti ya Watch Tower xa 16 wa timitara lexi vuriwaka Lightbearer.

Siku rin’wana, loko va ri eLwandle ra Coral en’walungwini wa Australia, njhini yo pfuneta ya Lightbearer yi onhakile. A ku ri hava na moya lowu a wu hunga, hikwalaho a va nga swi koti ku tluta tikhilomitara to hlaya va ya eribuweni. Hambi leswi a ku ri ni khombo ro onhakeriwa hi xikepe le Great Barrier Reef, Opa u hlamarisiwe hi ku rhula lokukulu ka lwandle. Ebukwini yakwe yo vika timhaka ta siku na siku u tsale leswi landzelaka: “Lwandle a ri rhurile swinene. A ndzi nge ku rivali ku pela ka dyambu madyambu man’wana ni man’wana elwandle rero ro rhula. Xivono a xi saseke ngopfu lerova a xi nga ha suki emianakanyweni ya mina.”

Lexi tsakisaka, va nga si chayisana ni maribye, moya wu tlhele wu hungela endzhaku, naswona va tlute va hlayisekile hi ku tirhisa maseyila, va ya le Port Moresby, ePapua New Guinea, laha va fikeke va lunghisa njhini. Ku suka le Port Moresby va tlutele eXihlaleni xa Thursday kutani va ya eJava, ku nga xihlala lexikulu xa Indonesia. Opa u ve ni rirhandzu leri enteke hi tiko leri a ri vuriwa “vuhlalu lebyi huleriweke byi tsemakanya equator.” Hi nkarhi wolowo, Indonesia a ri ri koloni ya Madachi, hikwalaho kokwana wa xinuna u dyondze Xidachi ni Xiindonesia. Hambi swi ri tano, tibuku leti a ti fambisa entirhweni wakwe wo chumayela, a ti ri hi tindzimi ta ntlhanu: Xidachi, Xiindonesia, Xichayina, Xinghezi ni Xiarabu.

Opa a a humelela swinene eku fambiseni ka tibuku ta Bibele. Siku rin’wana Clem Deschamp loyi a ri mulanguteri wa vuhlayiselo bya Watch Tower le Batavia (laha sweswi ku nga Djakarta), u vitaniwe hi mutirhela-mfumo wa Mudachi loyi a a tshama a veke tihlo entirhweni wa hina wo chumayela. Mutirhela-mfumo u vutise a ku: “I vanhu vangani lava mi nga na vona lava tirhaka le Java Vuxa xana?”

Makwerhu Deschamp u hlamule a ku: “I un’we ntsena.”

“Xana u anakanya leswaku ndzi nga swi tshemba sweswo?” ku mpfhumpfha mutirhela-mfumo. “Mi fanele mi ri ni vuthu lerikulu ra vatirhi lahaya, hikwalaho ka nhlayo ya tibuku ta n’wina leti hangalasiweke hinkwako!”

Opa u vona onge lowu hi wun’wana wa swi bumabumelo leswi tsakisaka swinene leyi a yi endleke evuton’wini byakwe. Kambe entiyisweni a xi n’wi lulamerile, tanihi leswi a a tolovele ku fambisa tibuku leti nga exikarhi ka 1 500 na 3 000 hi n’hweti.

Vukati, Ku Yirisiwa Ni Nyimpi

Hi December 1938, Opa u teke wanhwana wa le Indonesia la vitaniwaka Wilhelmina, la veke kokwa wa mina wa xisati. Oma, kumbe kokwana wa xisati, a ri ni tintswalo, a a olova, a a gingirika ni ku vulavula khwatsi. Sweswo ndzi swi tiva hi leswi evuhlangini bya mina a a ri munghana wa mina lonkulu.

Endzhaku ka ku tekana ka vona Opa na Oma va ye emahlweni ni ntirho wa vona wa vuphayona. Hi nkarhi wolowo ntlawa lowun’wana wa swirho swa Lightbearer a wu hangalake ni swiphemu leswin’wana swa misava kumbe ku tlhelela ekaya. Kambe Opa u endle Indonesia, ri va kaya rakwe, naswona a a tiyimisele ku tshama kona.

Loko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi tshinela, hulumendhe ya Madachi leyi a yi fuma le Indonesia, leyi a yi susumetiwa hi vafundhisi, yi sungule ku sivela ntirho wa Timbhoni ta Yehovha naswona eku heteleleni yi wu yirisile. Hikwalaho ntirho wo chumayela a wu endliwa hi ku nonon’hwa swinene, ku tirhisiwa Bibele ntsena. Edorobeni rin’wana ni rin’wana leri Opa na Oma va ri endzeleke, hakanyingi a va yisiwa emahlweni ka vatirhela-mfumo va ya konanisiwa. A va khomiwa ku fana ni swigevenga. Endzhakunyana ka loko va yirisiwile, sivara wa Oma u khotsiwile hikwalaho ka vukala-tlhelo byakwe bya Vukreste. U fele ekhotsweni ra Madachi.

Opa na Oma a va tshama elorini leyi akeriweke byetlelo. Hi ku tirhisa kharavhani leyi, va chumayele etikweni ra Java hinkwaro. Hi 1940, loko nxungeto wa mavuthu ya le Japani wu sungule ku hetiseka, va katekisiwe hi n’wana wa nhwanyana, loyi a veke mana wa mina. Va thye n’wana vito ra Victory, hi ku landza nhloko-mhaka ya nkulumo leyi nyikeriweke malembe mambirhi emahlweni ka kwalaho hi muungameri wa nkarhi wolowo wa Watch Tower Bible and Tract Society, J. F. Rutherford. Va hambete va phayona ni le ndzhaku ka ku tswariwa ka n’wana.

Eku sunguleni ka 1942, Opa, Oma na Victory a va ri exikepeni xo rhwala nhundzu xa Madachi va vuya hi le Borneo loko va twa mpfumawulo lowukulu wa ku duvula ka xibamu wu huma xikepeni xa nyimpi hi masocha ya le Japani. Timboni hinkwato ti timekile, naswona vanhu va sungule ku tlhava mukhosi. Hi ndlela leyi nyimpi yi khumbe vutomi bya ndyangu wa ka hina. Hambi leswi va fikeke exiticini xa swikepe va hlayisekile, Majapani ma hlasele Java hi masiku ma nga ri mangani lama landzeleke ntsena, naswona mutirhela-mfumo wa Madachi u byele masocha ya le Japani hi ta lomu Opa na Oma va nga kona.

Loko Majapani ma va kuma, ma va tekele hinkwaswo leswi swi nga swa vona, hambi ku ri swilo swo tlangisa swa Victory, naswona va yisiwe etikampeni ta nxaniso timbirhi to hambana. Victory u pfumeleriwe ku tshama na Oma, kambe Opa a nga ha va vonanga ku ringana malembe manharhu ni hafu lama landzeleke.

Vutomi eTikampeni Ta Nxaniso

Hi nkarhi wa ku pfaleriwa ka yena, Opa u yisiwe edorobeni rin’wana a suka eka rin’wana—ku suka eSurabaja ku ya eNgawi, a hundzela eBandung, kutani a hetelela hi ku ya eTjimahi. Ku rhurhisiwa loku ka nkarhi na nkarhi a ku endleriwa ku sivela makungu wahi ni wahi yo baleka. Vabohiwa vo tala a ku ri Madachi, ni Manghezi ma nga ri mangani kun’we ni vaaki va Australia vo hlayanyana. Loko a ha ri etikampeni, Opa u dyondze ntirho wo tsemeta misisi, vutshila lebyi a ha byi tirhisaka minkarhi yin’wana. Buku ya vukhongeri leyi a pfumeleriwa ku va na yona a ku ri Bibele ntsena—King James Version ya yena.

Hi nkarhi wolowo, Oma na Victory na vona a va rhurhisiwa va suka ekampeni yin’wana va ya eka yin’wana. Etikampeni leti vavasati va byeriwe hi ndhuna ya kampa leswaku va “humela ehandle va ya endla mintirho yo pfuna vapfumari.” Hambi swi ri tano, hikwalaho ka swivangelo swo karhi, Oma a nga hlawuriwanga. Endzhaku u twe leswaku vavasati volavo va tekeriwe ku ya endla vunghwavava ni masocha ya le Japani.

Tanihi leswi masocha ya le Japani a ma nga va tsetseleli vana va xisati, nkarhi hinkwawo Oma a a ambexa Victory tanihi mufana naswona a a tsemeta misisi yakwe leswaku yi tshama yi komile. Vito ra Victory ri ve xiphiqo lexikulu loko ndhuna ya kampa yi lava ku tiva leswaku ri vula yini—Ku Hlula ka Vuthu ra Mfumo wa Japani kumbe ku Hlula ka Maamerika?

Kokwa wa mina wa xisati u hlamule hi ku tinyungubyisa a ku: “I ku Hlula ka Mfumo wa Xikwembu ehenhla ka tihulumendhe hinkwato ta misava!”

Loko a xupuriwa hikwalaho ko ala ku vula leswaku “Ku Hlula ka Vuthu ra Mfumo wa Japani,” Oma ni n’wana wakwe wa malembe ya ntlhanu va sindzisiwe ku yima va nga tshukatshuki ku ringana tiawara ta nhungu emun’wini wa le ndhawini yo hisa swinene. A ku nga ri na ndzhuti, a ku nga ri na mati, a ku nga tshamiwi, a ku nga langutiwi ehansi. Kambe hikwalaho ka mpfuno wa Yehovha va tiyisele nxaniso lowu wo chavisa.

Endzhaku ka lembe Oma a pfaleriwile, ndhuna ya kampa yi n’wi byele leswaku nuna wakwe u file! U hoxe xifaniso xa Opa a tsanile endzeni ka phutumendhe ya yena leyi taleke hi swilo kutani a ya emahlweni, ku nga khathariseki gome rakwe.

Vutomi bya le kampeni ya khotso a byi nonon’hwa. Mpimo wa swakudya swa munhu un’we swa siku na siku a wu ri khapu yin’we ya murhu wa ntsumbula hi nkarhi wo fihlula, tigiramu ta 190 ta xinkwa lexi endliweke hi mapa ya murhi wa ncindzu, ku ri swakudya swa ni nhlikanhi, naswona eka swakudya swo lalela, a ku ri khapu yin’we ya rhayisi leyi swekiweke, leyi nga pfanganisiwa ni murhu wa matsavu. Hikwalaho ka mimpimo leyi yi nga tivikaniki, a ku ri ni nsiko, naswona vahlaseriwa va richeko a va fa siku na siku.

Hi nkarhi wa ku pfaleriwa ka Opa, u karhatiwe hi magidimpho ni nsiko (vuvabyi lebyi vangiwaka hi ndlala). Oma u lave ku fa na yena, tanihi leswi a tala ku nyika Victory swakudya swa yena ku endlela leswaku xinhwanyatana xi nga fi hi ndlala. Nsiko ni nsele a swi tshama swi ri kona. A va kota ku pona ntsena hi ku namarhela Xikwembu xa vona, Yehovha.

Ndza ha ma tsundzuka kahle marito lama Opa a a ma rhandza swinene: “Ntshunxeko i ku endla leswi rhandziwaka hi La Tlakukeke, Yehovha.” Xisweswo, Opa a a titwa a ntshunxekile hi xiviri hambi leswi a a tiyisela ku khotsiwa ka tihanyi. Rirhandzu leri yena na Oma a va ri na rona eka Yehovha entiyisweni ri va pfune ‘ku tiyisela eka hinkwaswo.’ (1 Vakorinto 13:7) Vuxaka byebyo lebyi nga kusuhi ni Xikwembu hi lebyi mina na Gayle hi lavaka ku byi hlayisa sweswi.

Ntshunxeko Ni Ku Hlanganisiwa Loku Hlamarisaka

Eku heteleleni, Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi herile hi 1945. Endzhakunyana ka loko Japani ri tinyikerile, Opa a a ri exitimeleni. Endleleni yo suka eDjakarta yi ya eBandung, xitimela xi yimisiwe hi masocha ya le Indonesia. Hambi leswi ku lwa ni Majapani a ku herile, vaaki va Indonesia a va lwela ku kuma ntshunxeko eka Madachi. Xikan’we-kan’we Opa u hlamarisiwe hi ku xikisiwa exitimeleni lerova a rivala ku vulavula Xinghezi kambe a sungula ku vulavula Xidachi. Hi ku ya hi vaaki va le Indonesia, Xidachi a ku ri ririmi ra valala, naswona nala wa kona a a dlayiwa.

Nkateko wa kona, loko masocha ma ri karhi ma hangunuxa nhundzu ya Opa, ma kume layisense yakwe yo chayela ya le Australia leyi a yi rivele nkarhi lowu hinkwawo.Lexi tsakisaka, vaaki va le Indonesia a va nga ri eku lweni ni vaaki va le Australia. Ku fikela namuntlha, Opa u teka ku kumiwa ka layisense tanihi vumbhoni byakwe bya ku va muaka-tiko wa Australia ku ri ku nghenelela ka Xikwembu, hikuva endzhaku ka tiawaranyana exiticini xexo, masocha wolawo ma dlaye vavanuna va 12 va Madachi lava a va hundza hi xitimela.

Endzhakunyana ka xiendlakalo lexi, Oma na Victory a va rindzele ku rhwariwa va susiwa etindhawini leti hlaseriweke hi nyimpi. Loko va ha tshamile etlhelo ka patu, ku hundze nxaxamelo wo leha wa tilori leti rhwaleke masocha ni vaaki. Xikan’we-kan’we, handle ka xivangelo xo twala, tilori ti yimile. Oma u tikume a ri karhi a languta endzhaku ka lori leyi a yi ri kusuhi leyi rivanti ra yona a ri pfuriwile naswona lexi n’wi hlamariseke, a ku tshame wanuna loyi a ondzeke loyi a n’wi tiveke xikan’we-kan’we. A ku ri nuna wakwe! Ku hava marito lama nga hlamuselaka ndlela leyi a va tsake ha yona hi ku tlhela va hlangana.

Ku Tlhelela Le Australia

Loko kokwa wa xinuna a tlhelela ni ndyangu wakwe le Australia hi 1946, endzhaku ko tshama le Indonesia ku ringana malembe ya 11, vutomi a byi nga va oloveli. Va vuye tanihi vabaleki va nyimpi—va ri swisiwana, va pfumala swakudya ni ku ka va nga tshembiwi hi vaaki vo tala va kwalaho. Oma na Victory a va fanele ku tiyisela xihlawu-hlawu lexi a va kombiwa xona tanihi vahlapfa va le Asia. Opa a a fanele ku tirha hi matimba tiawara leto tala leswaku a hlayisa ndyangu wakwe ni ku va kumela yindlu. Ku nga khathariseki maxangu lawa, va kote ku tiyisela ni ku pona, vumoya bya vona bya ha tiyile.

Sweswi, endzhaku ka malembe ya 48, Opa u tshama le Melbourne, laha a ha hlanganyelaka evutirhelini bya yindlu na yindlu. U vone Victory ni vana vakwe va amukela ntiyiso, va nyiketela vutomi bya vona eka Yehovha, naswona hinkwavo va nghenele ntirho wa vuphayona bya nkarhi hinkwawo.

Des Zanker, la veke tata wa mina, na Victory va khuvuriwe eku sunguleni ka va-1950, naswona Des u ve xirho xa ndyangu wa Bethele ya le Australia hi 1958. Endzhaku ka ku tekana na Victory, loyi a ri phayona ro hlawuleka, va phayone nkarhinyana, kutani va rhamberiwa evutirhelini byo famba-famba. Kutani ndzi tswariwile, hikwalaho a va boheka ku tshika ntirho wo famba-famba leswaku va ta ndzi kurisa. Kambe tatana wa ha ri phayona endzhaku ka malembe ya 27.

Eku sunguleni ka 1990, Oma u etlele hi ku rhula ekaya rakwe, endlwini leyi mana wa mina a kuriseriweke eka yona. Na mina ndzi kuriseriwe endlwini yoleyo le Melbourne, hambi ku ri tindzisana ta mina ya xinuna ni ya xisati. Wu vile nkateko wa xiviri ku va ndyangu wa ka hina wu tshama endlwini yin’we swin’we. Minkarhi yin’wana a yi tala swinene, kambe a ndzi tsundzuki ku va na munhu loyi a vilela ha swona. Hambi ku ri emalembeni ya mune yo sungula ya vukati bya hina, nkatanga Gayle, u tshamile eka yona naswona a yi rhandza swinene. Loko eku heteleleni hi suka hi ya exiavelweni xa hina lexintshwa, ndzi ririle. Ndzi kume nseketelo lowukulu ni rirhandzu endlwini yoleyo.

Hambi swi ri tano, sweswi mina na Gayle hi ni xivangelo xa ntsako lowukulu, hikuva hi kota ku endla leswi vatswari ni vakokwa wa mina va swi endleke. Loko hi suka ekaya, hi kume nchavelelo hikwalaho ka xivangelo xa leswi a hi ya eku swi endleni, leswi a ku ri ku endla ku rhandza ka Yehovha evutirhelini bya nkarhi hinkwawo. Hi ringeta hi matimba ku landzela xikombiso lexinene xa vatswari va hina vo tshembeka, lava kumeke nchavelelo lowu fanaka loko va ri karhi va tirha eswiavelweni leswo nonon’hwa, loko va ri evuswetini lebyikulu, ni loko va pfaleriwe malembe etikampeni ta nxaniso ta le Japani.—2 Vakorinto 1:3, 4.

Minkarhi hinkwayo Opa a a kuma nchavelelo emaritweni lama huhuteriweke ya Hosi Davhida loko a byela Yehovha a ku: “Tintŝalo ta wena ti tlula ku hanya.” (Pisalema 63:3) Nkarhi hinkwawo kokwa wa mina wa xinuna a swi navela swinene ku kuma tintswalo teto hi laha ku nga heriki. Ndyangu wa yena hinkwawo wu navela ku hlanganyela na yena.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Oma na Opa Harris

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Craig Zanker (endzhaku), ni nsati wakwe vatswari, ni makwavo wa xinuna ni wa xisati