Vukhongeri—Xana Swa Yila Ku Vulavula Ha Byona?

“KU NI timhaka timbirhi leti ndzi nga buliki ha tona: i vukhongeri ni tipolitiki!” Wolowo i n’wangulo lowu Timbhoni ta Yehovha ti wu kumaka nkarhi na nkarhi loko ti vulavula ni van’wana hi Bibele. Naswona malangutelo ya kona ma twisiseka.

Loko vanhu va vulavula hi tipolitiki, va nga ha kariha ivi ku holoviwa. Vo tala a va xisiwi hi switshembiso leswi nga pfuniki nchumu, hikuva va swi xiya leswaku hakanyingi van’watipolitiki va lava matimba, ndhuma ni mali ntsena. Lexi khomisaka gome, ku hambana hi swa tipolitiki minkarhi yin’wana ku vanga madzolonga.

‘Kambe,’ u nga ha ehleketa, ‘xana lowu a hi ntiyiso lowu fanaka hi vukhongeri? Xana ku hisekela vukhongeri a hi kona ku vangeke madzolonga yo tala ya siku ra namuntlha ke?’ Le N’walungwini wa Ireland, Marhoma Khatoliki ni Maprotestente va lwile nkarhi wo leha. Le Matikweni ya Balkan, swirho swa Kereke ya Orthodox ya le Vuxeni, Marhoma Khatoliki ni van’wana va lwela tiko. Vuyelo hi byihi? I nsele ni rivengo leri yaka emahlweni.

Vo tala va ringeta ku tumbeta vukhongeri bya vona vini ni bya mindyangu ya vona loko va langutane ni nxungeto wa rifu. Le Afrika, malembe-xidzana ya rivengo ra vukhongeri exikarhi ka vanhu va Vujagana ni valandzeri va vukhongeri byin’wana byimbe ni bya rixaka, ma susumetele vatswari ku thya vana va vona mavito mambirhi lama nyikeleke mpimo wo karhi wa nsirhelelo, ku nga mukhuva lowu wa ha yaka emahlweni ni namuntlha. Xisweswo mufana a nga tivula xirho xa kereke kumbe xa vukhongeri byin’wana hi ku tirhisa vito rin’we a tshika lerin’wana. Loko leswi munhu a swi pfumelaka hi tlhelo ra vukhongeri, swi nga vanga leswaku a lahlekeriwa hi vutomi bya yena, handle ko kanakanaka a nge vulavuli hi vukhongeri bya yena erivaleni.

Eka van’wana, vukhongeri i mhaka leyi yilaka hambi loko vutomi bya vona byi nga xungetiwanga. Va chava leswaku ku vulavula hi vupfumeri bya vona ni munhu un’wana wa vukhongeri lebyi hambaneke swi ta vanga mholovo leyi nga pfuniki nchumu. Kasi van’wana va tshemba leswaku vukhongeri hinkwabyo byi lulamile. Va ri, ntsena loko munhu a eneriseka hi leswi a swi pfumelaka, ku vulavula hi ku hambana ka byona i ntirho lowu nga pfuniki nchumu.

Hambi ku ri swichudeni leswi hisekaka swa dyondzo ya vukhongeri swa kanetana. Exihlokweni xa yona lexi nge “Dyondzo ni Maavele ya Vukhongeri,” The New Encyclopædia Britannica ya pfumela: “A hi kanyingi . . . laha swidyondzi swi twananaka malunghana ni muxaka wa [vukhongeri] . . . Xisweswo, mhaka leyi ematin’wini ya yona hinkwawo yi fambisane ni madzolonga.”

Xihlamusela-marito xin’wana xi hlamusela vukhongeri tanihi “rito ra ku pfumela ka munhu ni xichavo xo xixima la nga ni matimba yo tlula ya munhu, la tiviwaka tanihi muvumbi ni mufumi wa vuako hinkwabyo.” Leswi swi vula leswaku vukhongeri i bya nkoka evuton’wini. Hakunene, vukhongeri byi ve xiaki lexi nga kona hinkwako lexi vumbaka matimu ya munhu. “A ku si tshama ku va ni vanhu lava nga laviki ku kuma nhleleko ni xikongomelo xa vutomi hi tindlela to karhi ta vukhongeri,” ku xiya Oxford Illustrated Encyclopedia of Peoples and Cultures. Loko a byi fambisana ni swilo swoleswo swa xisekelo swo tanihi “nhleleko” ni “xikongomelo” hi vutomi, kunene vukhongeri a byi ta faneriwa hi swin’wana handle ka ku phikizana ni njhekanjhekisano. Ematshan’weni ya sweswo, byi lava ku burisana—hi leswaku, ku anakanyisisa hi laha ku heleleke—ni munhu un’wana. Mani munhu wa kona, naswona ku ta va ni vuyelo byihi?