Ku Tikukumuxa—Hi Rihi Khombo Ra Kona?

XANA u tshama u tirhisana ni munhu loyi hi vomu a ringeteke ku ku endla u titwa u nga ri wa nkoka? Kumbexana mufambisi, foromani, mulanguteri kumbe xaka leri ku tekeleke ehansi naswona ri ku khoma hi ndlela leyi kombisaka ku ku delela? Xana u titwe njhani hi munhu yoloye? Xana u byi rhandzile vumunhu bya yena? Hakunene a swi tano! Hikwalaho ka yini? Hikuva ku tikukumuxa ku vanga swihinga naswona ku endla leswaku ku nga vi na ku vulavurisana.

Ku tikukumuxa ku endla leswaku munhu a langutela vanhu hinkwavo ehansi, lerova yena a tivona a ri la tlakukeke minkarhi hinkwayo. Munhu la nga ni langutelo ro tano a nga tali ku vula swilo leswinene hi vanhu van’wana. Minkarhi hinkwayo u vula marito lama kombisaka ku xopaxopa swihoxo—“ina, swona i ntiyiso, kambe u na xiphiqo lexi kumbe, xihoxo xa yena hi lexi.”

Ebukwini leyi nge Thoughts of Gold in Words of Silver, vutikukumuxi byi hlamuseriwa tanihi “vubihi lebyi tshamelaka ku hlula. Byi tswonga munhu a sala a nga ha tsakeriwi.” Xana swa hlamarisa leswi ku nga riki na munhu la titwaka a ntshunxekile loko a ri ekusuhi ni munhu la tikukumuxaka? Entiyisweni, hakanyingi khombo ra ku tikukumuxa i ku lahlekeriwa hi vanghana va xiviri. Buku leyi fanaka yi ya mahlweni yi ku: “Hilaha ku hambaneke, misava yi rhandza vanhu lava titsongahataka—ku nga ri lava tinyungubyisaka hi ku titsongahata, kambe lava titsongahateke hakunene.” Swi fanerile ku va Bibele yi ku: “Vutikukumuxi bya munhu byi n’wi tisela ku tsongahatiwa, loyi a titsongahataka u ta tikumela ku xiximiwa.”—Swivuriso 29:23, The Jerusalem Bible.

Hambiswiritano, xana ku tikukumuxa ku byi khumba hi ndlela yihi vuxaka bya munhu ni Xikwembu ku tlula vunghana kumbe ku xiximiwa hi vanhu? Xana Xikwembu xi va languta njhani lava tikukumuxaka, lava tivonaka ni lava titshembaka ku tlurisa? Ku tikukumuxa kumbe ku titsongahata—xana swi na mhaka eka xona?

Dyondzo Ya Ku Titsongahata

Mutsari la huhuteriweke wa Swivuriso u ri: “Ku tikurisa ku rangela ku lov̌a, ku tiḍunisa ku rangela ku wa. Ku ṭongahatiwa ni la’v̌aṭongo, ku tlula ku av̌elana šuma ni la’v̌a tikurisaka.” (Swivuriso 16:18, 19) Ndlela leyi marito lawa ma nga ntiyiso ha yona yi kombisiwe kahle emhakeni ya ndhuna ya le Siriya, Namani, loyi a hanyeke hi nkarhi wa muprofeta wa Muisrayele, Elixa.

Namani a a ri ni nhlokonho. Loko a ri karhi a lava ku tshunguriwa u teke riendzo a ya eSamariya hi ku ehleketa leswaku u ta hlangana na Elixa hi xiviri. Ematshan’weni ya sweswo, muprofeta loyi u rhumele nandza wakwe a ri ni swileriso swa leswaku Namani a hlamba ka nkombo eNambyeni wa Yordani. Namani u titwe a tsongahatiwile hi ku tshunguriwa hi ndlela leyi ni hi xileriso lexi. Hikwalaho ka yini muprofeta a nga humanga a ta vulavula na yena hi yexe ku ri ni ku rhumela nandza? Nakambe, hakunene nambu wun’wana ni wun’wana wa le Siriya a wu tifanela ni wa Yordani! Xiphiqo xa yena a ku ri ku tikukumuxa. Byi ve byihi vuyelo bya kona? Swa tsakisa hikuva ndzayo ya vutlhari yi tirhile eka yena. “A ngirimela, a nghena ka [ntlhanu] na kambiri e Yordan, hi laha munhu wa Šikwembu a ṅwi byeleke ha kona, kutani nyama ya yena yi hola yi fana ni nyama ya šihlangi, a tenga.”—2 Tihosi 5:14.

Minkarhi yin’wana u nga vuyeriwa swinene hi xiendlo xitsongo xa ku titsongahata.

Khombo Ra Ku Tikurisa

Hambiswiritano, khombo leri tisiwaka hi ku tikukumuxa eka hina ri nga ha ku tlula ekule swinene ku lahlekeriwa hi vuyelo byo karhi kumbe hakelo. Ku na muxaka wun’wana wa ku tikukumuxa lowu hlamuseriwaka kahle hi rito ra Xigriki leri nge “hubris.” Hi ku kongoma rito leri ri huma eka Xigriki, naswona hi ku ya hi William Barclay, xidyondzi lexi nga Mugriki, rito “hubris ri vula ku tikukumuxa loku fambisanaka ni nsele . . . , ku sandza ka ku titiva loku endlaka [munhu] a tsongahata vanhu-kulobye.”

Xikombiso lexi nga erivaleni xa muxaka lowu wa ku tikukumuxa loku hundzeletiweke xi kona eBibeleni. I mhaka ya Hanunu, hosi ya tiko ra Amone. Insight on the Scriptures yi ri: “Hikwalaho ka musa wa rirhandzu lowu Nahaxi a n’wi kombeke wona, Davhida u rhumele varhumiwa leswaku va ya chavelela Hanunu hikwalaho ka leswi a lahlekeriweke hi tata wakwe. Kambe Hanunu loko a khorwisiwe hi tihosana takwe leswaku leswi a ko va vuxisi bya Davhida leswaku a kambela muti, u ma khomise tingana malandza ya Davhida hi ku ma byevula hafu ya malepfu ya wona naswona a tsema tinguvu ta wona hi le xikarhi ku ya fika eswisutini, kutani a ma tshika ma famba.”a Malunghana ni xiendlakalo lexi, Barclay u ri: “Endlelo rero a ku ri hubris. A ku ri ndzhukano, vukarhi, ku tsongahatiwa erivaleni, hinkwaswo swi hlanganile.”—2 Samuwele 10:1-5.

Ina, munhu la tikukumuxaka u ni vuswikoti bya ku rhukana, bya ku tsongahata van’wana. U tsakela ku vavisa van’wana hi ndlela ya tihanyi, ya vuharhi ivi a tibuma hi ku karhateka ni ku xumbadziwa ka munhu un’wana. Kambe ku tekela munhu un’wana ehansi kumbe ku onha vito rakwe i tlhari leri tsemaka matlhelo mambirhi. U hetelela hi ku lahlekeriwa hi munghana naswona swi nga ha vanga vulala.

Xana Mukreste wa ntiyiso a nga ku kombisa njhani ku tikukumuxa ko tano loku vavisaka, tanihi leswi N’wini wakwe a leriseke leswaku ‘u fanele a rhandza warikwavo kukota loko a tirhandza’? (Matewu 7:12; 22:39) Sweswo swi lwisana ni hinkwaswo leswi Xikwembu na Kreste va nga swona. Hikwalaho ka sweswo, Barclay u vula marito ya matimba swinene a ku: “Hubris i ku tikukumuxa loku endlaka munhu a kanetana ni Xikwembu.” I ku tikukumuxa loku nge: ‘Yehovha a nga kona.’ (Pisalema 14:1) Kumbe hilaha swi phofuriweke hakona eka Pisalema 10:4: “Lo’wo biha, e ku tikuriseni ka yena, a ku: A nga ka a nga v̌utisisi; Šikwembu a ši kona; hi kona ku anakanya ka yena hikwaku.” Ku tikukumuxa ko tano, kumbe ku tikurisa, ku hambanisa munhu hayi ni vanghana ni maxaka ntsena, kambe ni Xikwembu. I vuyelo lebyi vavaka hakunene!

U Nga Pfumeleli Ku Tikukumuxa Ku Ku Onha

Ku tikukumuxa ku nga kombisiwa hi tindlela to tala—ku tikukumuxa loku vangiwaka hi vutiko, hi xihlawuhlawu xa rixaka, hi ku hlawulana hi xiyimo ni hi ku titeka u ri wo antswa eka van’wana, hi dyondzo, hi rifuwo, hi ndhuma ni hi matimba. Hi ndlela yo karhi, ku tikukumuxa ku nga akela hi ku olova eka wena kutani ku onha vumunhu bya wena.

Hakanyingi munhu u tikombisa a ri la titsongahataka loko a tirhisana ni lava tlakukeke eka yena kumbe hambi ku ri tintangha ta yena. Kambe ku endleka yini loko munhu yoloye loyi a tikombaka a titsongahatile a kuma xikhundla xa vulawuri? Hi xitshuketa, u hundzuka la tirhisaka matimba hi ndlela yo biha, la endlaka leswaku lava va nga ehansi ka yena va tikeriwa hi vutomi! Leswi swi nga ha endleka eka van’wana lava va ambalaka yunifomo kumbe beji leyi kombisaka leswaku va ni matimba ya ku lawula. Hambi ku ri vatirhela-mfumo va nga ha tikukumuxa hi ndlela leyi va tirhisanaka ni vanhu ha yona, va nga anakanya leswaku i vanhu lava va tirhelaka vona ku nga ri leswaku vona va tirhela vanhu volavo. Ku tikukumuxa ku nga ku endla leswaku u kariha, u va ni lunya; kasi ku titsongahata ku nga ku endla leswaku u va ni musa.

Yesu ingi a tikukumuxile ni ku kariha loko a ri ni vadyondzisiwa vakwe. A a ri munhu la hetisekeke, N’wana wa Xikwembu, a tirhisana ni valandzeri lava nga hetisekangiki, lava nga ni matlotlo ni lava nga ni ximbilwambilwana. Kambe, hi xihi xirhambo lexi a xi nyikeke lava yingiseke? “Tanani eka mina, n’wina hinkwenu lava tirhaka hi matimba ni lava tikeriwaka hi mpingu, kutani ndzi ta mi phyuphyisa. Tlhandlekani joko ra mina ehenhla ka n’wina mi tlhela mi dyondza eka mina, hikuva ndzi ni moya wo rhula ni mbilu yo titsongahata, kutani mi ta kumela mimoya-xiviri ya n’wina ku phyuphya. Hikuva joko ra mina ra olova ni mpingu wa mina wa vevuka.”—Matewu 11:28-30.

Xana hi tikarhatela ku tekelela xikombiso xa Yesu minkarhi hinkwayo? Kumbe hi tikuma hi ri ni lunya, hi nga hundzuki, hi tirhisa matimba hi ndlela yo biha, hi nga ri na musa, hi ri lava tikukumuxaka? Ku fana na Yesu, ringeta ku phyuphyisa, ku nga ri ku tshikilela. Alela vuyelo lebyi onhaka bya ku tikukumuxa.

Hi ku ya hi hinkwaswo leswi se ku vulavuriweke hi swona, xana ku nga vuriwa yini hi ku tixixima?

Ku Tixixima Loko Ku Ringanisiwa Ni Ku Tibuma

Mfanelo leyi yelanaka, kambe leyi nga yinene i ku tixixima lokunene ni loku faneleke. Ku tixixima swi vula leswaku ku va ni xichavo eka wena hi wexe. Swi vula leswaku wa khathala hi leswi vanhu van’wana va swi ehleketaka hi wena. Wa khathala hi ndlela leyi u langutekaka hi yona ni hi ndhuma ya wena. Xivuriso xa Xipaniya xi tiyisile loko xi ku, “Ndzi byele leswaku u famba na vamani kutani ndzi ta ku byela leswaku u munhu wa muxaka muni.” Loko u tsakela ku tihlanganisa ni vanhu va futa, va vulolo, va lunya ni lava nga ni nhlambha, kutani na wena u ta fana na vona. U ta tekelela mikhuva ya vona, kutani hilaha ku fanaka, na wena a wu nge tixiximi.

Entiyisweni, ku na muxaka lowu hundzeletiweke—ku tikukumuxa loku vangaka ku tibuma kumbe vuhava. Vatsari ni Vafarisi va le nkarhini wa Yesu a va tikukumuxa hi mindhavuko ya vona ni maambalelo ya vona ya vukhongeri lama hundzeletiweke. Yesu u tsundzuxile ha vona a ku: “Mintirho hinkwayo leyi va yi endlaka va yi endlela ku voniwa hi vanhu; hikuva va anamisa swibokisana leswi nga ni matsalwa va swi vehela swi va swisirhelelo, ivi va kurisa madziva ya tinguvu ta vona [leswaku va ta vonaka va ri lava tinyiketeleke evugandzerini]. Va rhandza tindhawu leti hlawulekeke ngopfu eswilalelweni ni switshamo swa le mahlweni emasinagogeni, ni ku xewetiwa etindhawini ta ku xavisela ni ku vuriwa Rabi hi vanhu.”—Matewu 23:5-7.

Kutani ke, ku tixixima i ku va ni langutelo leri faneleke. Nakambe, tsundzuka leswaku Yehovha u vona mbilu, ku nga ri ku vonakala ka le handle ntsena. (1 Samuwele 16:7; Yeremiya 17:10) Ku tivona u ri la lulameke a ku fambisani ni vululami bya Xikwembu. Hambiswiritano, xivutiso hi leswaku, Xana hi nga ku hlakulela njhani ku titsongahata ka xiviri kutani hi papalata khombo lerikulu leri vangiwaka hi ku tikukumuxa?

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Namani u pfuneke ngopfu hi xiendlo xitsongo xa ku titsongahata