Vatirhi-kulobye Na Pawulo—A Va Ri Vamani?
EBUKWINI ya Bibele ya Mintirho ni le mapapileni ya Pawulo, ku boxiwa vanhu va kwalomu ka dzana, swirho swa vandlha ra Vukreste ra lembe-xidzana ro sungula, leswi hlanganeke na “muapostola eka matiko.” (Varhoma 11:13) Vo tala va vona ku tiviwa swo tala hi vona. Kumbexana wa swi tiva leswi endliweke hi Apolosi, Barnaba na Silasi. Hambiswiritano, kumbexana a wu tivi swo tala hi Arkipo, Klawudiya, Damarisi, Lino, Persida, Pude na Sopatere.
Hi minkarhi yo hambana-hambana ni le swiyin’weni swo hambana-hambana, vanhu vo tala va hoxe xandla swinene eku seketeleni ka vutirheli bya Pawulo. Van’wana vo fana na Aristarko, Luka na Timotiya va tirhe swin’we na muapostola malembe yo tala. Van’wana a va ri na yena loko a ri ekhotsweni kumbe loko a ri eriendzweni, kumbexana va ri vatirhi-kulobye kumbe va ri vaamukeri va yena loko a va endzerile. Lexi vavisaka, van’wana vo fana na Alekzanda, Demasi, Hermogene na Figelo a va swi kotanga ku tiyisela eripfumelweni ra Vukreste.
Loko hi ta eka vanghana van’wana vo hlayanyana va Pawulo, vo kota Asinkrito, Hermasi, Yuliya kumbe Filologo, ku boxa va nga ri vangani, a hi tivi swo tala ha vona, ho tiva mavito ya vona ntsena. Loko hi ta eka makwavo wa xisati wa Neriya kumbe mana wa Rhufasi kumbe va yindlu ya Klowe, a hi tivi nchumu ha vona. (Varhoma 16:13-15; 1 Vakorinto 1:11) Nilokoswiritano, loko ho kambisisa rungula ritsongo leri hi nga na rona hi vanhu lava va dzana kumbe ku tlulanyana, swi ta hi pfuna ku vona ndlela leyi muapostola Pawulo a a tirha ha yona. Nakambe swi hi dyondzisa swo karhi hi vuyelo bya ku va ni vanhu vo tala lava nga vapfumeri-kulorhi ni ku tirhisana na vona.
Vaendzi-kulobye Ni Vaendzeriwa
Vutirheli bya muapostola Pawulo a byi lava leswaku a famba swinene. Mutsari un’wana u ringanyeta leswaku mpfhuka lowu a wu hlanganiseke hi milenge ni hi ku tluta elwandle, lowu vikiweke eka buku ya Mintirho ntsena, wu kwalomu ka tikhilomitara ta 16 000. Ku famba hi nkarhi wolowo a ku karhalisa ku tlhela ku va ni khombo. Man’wana ya makhombo yo hambana-hambana lawa a langutaneke na wona a ku ri ku tshovekeriwa hi xikepe, makhombo emilambyeni ni ya tinsulavoya, makhombo emananga ni makhombo elwandle. (2 Vakorinto 11:25, 26) Hi swona leswi a swi endla leswaku Pawulo a nga tali ku famba a ri yexe ku suka endhawini yin’wana ku ya eka yin’wanyana.
Vanhu lava a va famba na Pawulo a va ri vanakulobye, a va n’wi khutaza ni ku n’wi pfuna hi xiviri evutirhelini. Nkarhi wun’wana, Pawulo a a va siya leswaku va sala va khathalela swilaveko swa moya swa vapfumeri lavantshwa. (Mintirho 17:14; Tito 1:5) Kambe ku famba ni vanakulobye a swi ri swa nkoka leswaku a fika a hlayisekile ni leswaku a kuma nseketelo wa ku langutana ni swihinga swa riendzo. Hikwalaho vanhu vo fana na Sopatere, Sekundo, Gayo na Trofimo, lava hi tivaka leswaku a va ri van’wana va vanhu lava fambeke swin’we na Pawulo, swi nga ha endleka leswaku va pfune swinene leswaku vutirheli byakwe byi va lebyi humelelaka.—Mintirho 20:4.
Mpfumo wa vanhu lava a va n’wi amukela loko a va endzerile a wu ri wa nkoka swinene. Loko Pawulo a fika emutini lowu a teleke ku ta chumayela eka wona kumbe ku etlela kona vusiku byebyo, nchumu wo sungula a ku ri ku kuma ndhawu ya ku tshama eka yona. Munhu un’wana ni un’wana loyi a a famba-famba ku fana na Pawulo a a boheka ku etlela emasangwini yo hambana-hambana. Minkarhi hinkwayo a a ta swi kota ku tshama endlwini ya vaendzi, kambe van’wamatimu va vula leswaku “tindhawu leti a ti ri ni khombo naswona a ti nga tsakisi,” hikwalaho loko swi koteka, Pawulo a a tshama ni vapfumeri-kulobye.
Ha ma tiva mavito ya vanhu van’wana lava va amukeleke Pawulo loko a va endzerile—i Akwila na Priska, Gayo, Yaso, Lidiya, Mnasoni, Filemoni na Filipi. (Mintirho 16:14, 15; 17:7; 18:2, 3; 21:8, 16; Varhoma 16:23; Filemoni 1, 22) Le Filipiya, Tesalonika ni le Korinto, tindhawu leti Pawulo a a rhurheriwa eka tona ti n’wi pfune leswaku a hlela mintirho yakwe ya vurhumiwa eka tona. EKorinto, Titiyo Yusto u pfulele muapostola yindlu yakwe leswaku a kuma ndhawu ya ku ya emahlweni ni ntirho wakwe wa ku chumayela.—Mintirho 18:7.
Vanghana Vo Tala
Hilaha swi nga languteriwaka hakona, vanhu lava Pawulo a a tolovelane na vona a va tsundzukiwa hi tindlela to hambana-hambana hikwalaho ka swilo swo hambana-hambana leswi a va tiveke ha swona. Hi xikombiso, Mariya, Persida, Febe, Trifena na Trifosa a ku ri vavasati lava nga va vapfumeri-kulobye, lava a va bumabumeleke hikwalaho ka mintirho ya vona leyi va yi endleke hi ku tikarhata. (Varhoma 16:1, 2, 6, 12) Pawulo u khuvule Krispo, Gayo na vandyangu wa Stefanasi. Diyonisiyo na Damarisi va amukele rungula ra ntiyiso eka yena eAtena. (Mintirho 17:34; 1 Vakorinto 1:14, 16) Androniko na Yuniya, “vavanuna va ndhuma exikarhi ka vaapostola,” lava va veke vapfumeri nkarhi wo leha ku tlula Pawulo, va vitaniwa “makhumbi-kulorhi.” Swi nga ha endleka leswaku va ve na yena ekhotsweni nkarhi wun’wana. Lava vambirhi, ku fana na Herodiyoni, Yaso, Lukiyo na Sosipatro, Pawulo u tlhele a va vitana “maxaka” yakwe. (Varhoma 16:7, 11, 21) Hambileswi rito ra Xigriki leri tirhisiweke laha ri nga vulaka “vaaka-tiko-kulobye,” nhlamuselo-nkulu ya rona i “maxaka ya xiviri ya xitukulwana xin’we.”
Vanghana vo tala va Pawulo va fambe na yena hikwalaho ka mahungu lamanene. Handle ka vanghana vakwe lava tiviwaka swinene, ku na Akiyo, Fortunato na Stefanasi, lava tekeke riendzo ku suka eKorinto va ya aEfesa leswaku va ya vulavurisana na Pawulo malunghana ni xiyimo xa moya xa vandlha ra ka vona. Artema na Tixiko a va lunghekele ku teka riendzo va ya hlangana na Tito, loyi a a tirha exihlaleni xa Kreta, naswona Zena a a ta teka riendzo na Apolosi.—1 Vakorinto 16:17; Tito 3:12, 13.
Ku na van’wana lava Pawulo a hi byelaka vuxokoxoko byitsongo lebyi tsakisaka ha vona. Hi xikombiso, hi byeriwa leswaku Epayineto u ve ‘xirhangana xa le Asiya,’ leswaku Erasto a a ri “mulanguteri wa muti” eKorinto, leswaku Luka a a ri n’anga, leswaku Lidiya a a ri muxavisi wa swilo swa xivunguvungu ni leswaku Tertiyo u tirhisiwe hi Pawulo leswaku a n’wi tsalela papila rakwe leri yaka eka Varhoma. (Varhoma 16:5, 22, 23; Mintirho 16:14; Vakolosa 4:14) Eka munhu un’wana ni un’wana la nga rhandzaka ku tiva leswi engetelekeke hi vanhu lava, vuxokoxoko lebyi bya tsakisa hambiloko byi ri byitsongo.
Vanghana van’wana va Pawulo va kume marungula lama kongomisiweke eka vona, lawa sweswi ma tsariweke eBibeleni. Hi xikombiso, eka papila rakwe leri yaka eka Vakolosa, Pawulo u khongotele Arkipo a ku: “Tshama u ri karhi u languta vutirheli lebyi u byi amukeleke eHosini, leswaku u byi hetisisa.” (Vakolosa 4:17) Swi le rivaleni leswaku Efodiya na Sintika a va ri ni mholovo leyi a va fanele va yi lulamisa. Xisweswo, Pawulo u va khutaza hi ku tirhisa loyi a n’wi vitanaka “mupaniwa-kulorhi,” wa le Filipiya loyi a nga boxiwangiki hi vito, leswaku “va va ni mianakanyo yin’we eHosini.” (Vafilipiya 4:2, 3) Hakunene, leyi i ndzayo leyinene eka hina hinkwerhu.
Nseketelo Lowunene Loko A Ri eKhotsweni
Pawulo u pfaleriwe ekhotsweni minkarhi yo hlayanyana. (2 Vakorinto 11:23) Eminkarhini yoleyo, Vakreste va kwalaho, loko va ri kona, va fanele va endle hinkwaswo leswi nga ematimbeni ya vona leswaku a kota ku langutana ni xiyimo xexo. Loko Pawulo a pfaleriwe ro sungula eRhoma, u pfumeleriwe ku hira yindlu ku ringana malembe mambirhi kutani vanghana vakwe a va n’wi endzela. (Mintirho 28:30) Hi nkarhi wolowo, u tsale mapapila ma ya emavandlheni ya le Efesa, Filipiya ni le Kolosa swin’we ni le ka Filemoni. Mapapila lawa ma hi byela swo tala malunghana ni vanhu lava a va ri vanghana lavakulu va Pawulo loko a pfaleriwile.
Hi xikombiso, hi twa leswaku Onesima, nandza la balekeke wa Filemoni, u hlangane na Pawulo eRhoma, ku fana na Tixiko, loyi a a ta heleketa Onesima a tlhelela eka n’wini wakwe. (Vakolosa 4:7-9) Nakambe a ku ri na Epafrodito, loyi a tekeke riendzo ro leha ku suka eFilipiya a khome nyiko leyi humaka evandlheni ra ka vona, loyi endzhaku a vabyeke. (Vafilipiya 2:25; 4:18) Lava a va tirhisana ngopfu na Pawulo eRhoma, a ku ri Aristarko, Marka na Yesu loyi a vitaniwaka Yusto, lava Pawulo a vuleke leswi landzelaka ha vona: “Lava hi vona ntsena lava nga vatirhi-kulorhi emfun’weni wa Xikwembu, naswona vona lava va ve mpfuno lowu tiyisaka eka mina.” (Vakolosa 4:10, 11) Swin’we ni vanhu lava hinkwavo vo tshembeka, a ku ri ni lava tiviwaka ngopfu, ku nga Timotiya na Luka, swin’we na Demasi loyi endzhaku, hikwalaho ka ku rhandza misava, a siyeke Pawulo.—Vakolosa 1:1; 4:14; 2 Timotiya 4:10; Filemoni 24.
Handle ko kanakana, a nga kona ni un’we wa vona la humaka eRhoma, kambe a va n’wi seketela swinene Pawulo. Kumbexana van’wana va ye hi ku kongoma leswaku va ya n’wi pfuna loko a pfaleriwe ekhotsweni. A swi kanakanisi leswaku van’wana va vona va n’wi endlele swintirhwana swo karhi, van’wana u va rhume entirhweni wa vurhumiwa wa le kule, kasi van’wana Pawulo a a va tirhisa ku n’wi tsalela mapapila. Lebyi i vumbhoni bya matimba swinene bya ku tinyiketela lokukulu ni vutshembeki, leswi vanhu lava hinkwavo a va ri na swona eka Pawulo ni le ka ntirho wa Xikwembu!
Eka ndlela leyi Pawulo a gimetaka man’wana ya mapapila yakwe ha yona, ha swi vona leswaku swi nga endleka a a ri ni vamakwerhu vo tala va Vakreste, lava tlulaka va nga ri vangani lava va boxiweke hi mavito. Eminkarhini yo hambana-hambana, u tsarile a ku: “Vakwetsimi hinkwavo va mi rungula,” kumbe “Hinkwavo lava nga na mina va ku rungula.”—2 Vakorinto 13:13; Tito 3:15; Vafilipiya 4:22.
Hi nkarhi wo tika loko Pawulo a khomiwa ra vumbirhi eRhoma loko ku dlawela ripfumelo kakwe ku vonaka ku ri kusuhi, Pawulo a a anakanya swinene hi vatirhi-kulobye. A a ha hisekela ku kongomisa mintirho ya van’wana va vona. Tito na Tixiko a va rhumiwe entirhweni wa vurhumiwa, Kreskene a a ye eGalatiya, Erasto a a sale eKorinto, Trofimo a a siyiwe eMileta hikwalaho ka leswi a a vabya, kambe Marka na Timotiya a va fanele va ta eka yena. Hambiswiritano, Luka a a ri na Pawulo, kutani loko muapostola a tsala papila rakwe ra vumbirhi leri yaka eka Timotiya, vapfumeri van’wana, ku katsa na Yubulo, Pude, Lino na Klawudiya a va ri ekusuhi leswaku va rhumela marungula ya vona. Handle ko kanakana, a va endla leswi va nga swi kotaka ku pfuna Pawulo. Hi nkarhi lowu fanaka, Pawulo hi yexe u rhumele marungula eka Priska na Akwila ni vandyangu wa Onesiforo. Hambiswiritano, khombo ra kona, hi wona nkarhi wolowo wa ku karhateka, Demasi u n’wi fularherile, naswona Alekzanda u n’wi endle swilo swo tala swo biha.—2 Timotiya 4:9-21.
“Hi Vatirhi-kulobye Ni Xikwembu”
Pawulo a a nga tali ku kumeka a ri yexe entirhweni wakwe wa ku chumayela. Muhlamuseri E. Earle Ellis u ri: “Xifaniso lexi taka emiehleketweni i xa murhumiwa la nga ni vanghana vo tala. Hakunene, Pawulo a a nga tali ku kumeka a nga ri na vanghana.” Hi ku kongomisiwa hi moya lowo kwetsima wa Xikwembu, Pawulo u swi kotile ku khutaza vanhu vo tala ni ku hlela matsima ya vurhumiwa lama humelelaka. A a tshama a ri ni vatirhi-kulobye lava n’wi rhandzaka swinene, vapfuni va nkarhinyana, vanhu vo tlhariha ni malandza yo tala lama titsongahateke. Kambe, lava a va ngo va vatirhi-kulobye ntsena. Ku nga khathariseki leswaku va tirhe na Pawulo kumbe ku va swin’we na yena nkarhi wo tanihi kwihi, xiboho xa rirhandzu ra Vukreste ni vunghana bya xiviri swi le rivaleni.
Muapostola Pawulo a a ri ni leswi vuriwaka “vutlhari bya ku endla xinghana.” U endle swo tala leswaku a yisa mahungu lamanene ematikweni, kambe a nga ringetanga ku swi endla a ri yexe. U tirhisane ni vandlha ra Vukreste leri hlelekeke ni ku ri tirhisa hilaha ku heleleke. Pawulo a nga lavanga leswaku a dzunisiwa hikwalaho ka ku humelela loku a veke na kona, kambe hi ku titsongahata, u pfumerile leswaku a a ri hlonga ni leswaku ku dzuneka hinkwako ku fanele ku ya eka Xikwembu tanihi xona lexi endlaka leswaku ku va ni ku andza.—1 Vakorinto 3:5-7; 9:16; Vafilipiya 1:1.
Nkarhi wa hina wu hambanile ni wa Pawulo, nilokoswiritano, a nga kona ni un’we evandlheni ra Vukreste namuntlha la faneleke a anakanya leswaku a nga tiendlela swa yena. Ematshan’weni ya sweswo, minkarhi hinkwayo hi fanele hi tirhisana ni nhlengeletano ya Xikwembu, ni vandlha ra ka hina swin’we ni vapfumeri-kulorhi. Ha wu lava mpfuno, nseketelo ni nchavelelo wa vona loko swilo swi famba kahle ni loko swi nga fambi kahle. Hi ni lunghelo ra risima ra ku va xiphemu xa ‘nhlengeletano hinkwayo ya vamakwerhu emisaveni.’ (1 Petro 5:9) Loko hi vutshembeki ni hi rirhandzu hi tirhisana swinene na vona hinkwavo, kutani ke, na hina, ku fana na Pawulo hi nga vula leswaku “hi vatirhi-kulobye ni Xikwembu.”—1 Vakorinto 3:9.
[Swifaniso leswi nga eka tluka 31]
APOLOSI
ARISTARKO
BARNABA
LIDIYA
ONESIFORO
TERTIYO
TIXIKO