Ndlela Yo Papalata Ku Pfinyiwa

Eric a a lehile a tlhela a languteka kahle, naswona ndyangu wa ka vona a wu fumile. Lori a a ri ni malembe ya 19, naswona u rhambiwe eka nkarhi wo gangisana laha a ku ta va ni mimpatswa yimbirhi, swin’we na Eric ni loyi a tshamaka na yena ekamareni. U fike lomu a va ta hlanganela kona, ekaya ka va Eric, kambe handle ko swi tiva, mpatswa lowun’wana a wu nga ha ti. Ku nga ri khale, vaendzi lavan’wana va sungule ku hangalaka exinkhubyanini lexi.

U te: “Ndzi sungule ku ehleketa, ‘Ku na lexi hoxeke, ku na lexi nga fambiki kahle,’ kambe ndzi swi be hi makatla.”

Loko a vona leswaku se ku sele Lori ntsena, Eric u n’wi pfinyile. Lori a nga vikanga emaphoriseni, naswona endzhakunyana u rhurhele endhawini leyi nga ekule hi 240 wa tikhilomitara leswaku a nga ha vonani na Eric. Endzhaku ka lembe, a ha chava ku gangisiwa.

KU PFINYA i nxungeto lowu kulaka, naswona tlhari lerinene ra wansati i ku swi lemuka kutani a lungheka. A hi hinkwaswo swiyimo swa ku pfinya leswi swi nga voniwaka ka ha ri emahlweni, kambe ku tiva ndlela leyi vapfinyi va ehleketaka ha yona ni ndlela leyi va hlelaka ha yona swi nga ku pfuna ku vona swikombiso leswi ku tsundzuxaka.a Xivuriso xa khale xi ri: “Vanhu lava twisisaka va vona khombo ra ha ta kutani va ri papalata, kambe munhu la nga ehleketiki u tihoxa eka rona ivi endzhaku a tisola.”—Swivuriso 27:12, Today’s English Version.

Ndlela yo antswa yo papalata xiyimo xa ku pfinyiwa i ku papalata vapfinyi. U fanele u lemuka maendlelo ya wanuna—hambi ku ri loyi u n’wi tivaka kahle—lawa ma nga n’wi kombaka a ri loyi a nga vaka mupfinyi. (Vona bokisi eka tluka 7.) Vavanuna van’wana va nga vula leswaku xitayela xa wansati xa maambalelo kumbe ku swi tsakela ka yena ku va na yena swin’we hi xona xivangelo xo n’wi pfinya. Hambi leswi wansati a nga riki na nandzu loko wanuna a ri ni mavonelo yo tano yo huma endleleni, u ta va a tlharihile loko a lemuka mavonelo wolawo.

U nga pfumeli ku va swin’we ni wanuna loyi u nga n’wi tiviki kahle. (Hambi ku ri loyi u n’wi tivaka kahle, tlhariha.) Mupfinyi loyi a taka hi ku famba a nga ha nghena ekaya ra wena a tiendla mulunghisi wa swilo. Langutisa switifiketi swa yena. Mupfinyi loyi u n’wi toloveleke hakanyingi u yengela vahlaseriwa etlhelweni hi ku endla swilo leswi lavaka leswaku u nghena ekaya rakwe kumbe a hemba leswaku lomu mi nga ta hlangana kona ku ta va ku ri ni ntlawa wa vanhu. U nga welaweli.

Leswaku u papalata swiphiqo eka swiyimo swo gangisana, gangisanani exikarhi ka mintlawa kumbe ku va ni muheleketi. Tiva loyi u gangisanaka na yena kahle naswona u veka swipimelo leswi tiyeke eku khomananeni, loko mi ta khomanana. Xiya-xiya eku tirhiseni ka swakunwa swa xihoko! U nge ri voni khombo loko mianakanyo ya wena yi tsanile. (Ringanisa Swivuriso 23:29-35.) Tshemba switwi swa miri wa wena. Loko u titwa u nga ntshunxeki loko u ri ekusuhi ni un’wana, u nga swi honisi. Hambana na yena.

Vatswari va vana va kondlo-a-ndzi-dyi ngopfu-ngopfu va fanele va bula ni vana hi ku sivela ku pfinyiwa, va boxa swiyimo leswi nga ni khombo hikuva vapfinyi ni vapfinyiwa vo tala i vantshwa.

Hatlisa U Tivonela

A hi hinkwaswo swiyimo swa ku pfinya leswi swi nga languteriwaka. Handle ko swi xiya u nga tikuma u ri wexe u langutane ni wanuna wa matimba ku ku tlula naswona yena a lava ku ku sindzisa ku hlangana hi rimbewu. U fanele u endla yini?

Hatlisa u tivonela, naswona u tsundzuka pakani ya wena: ku baleka. Mupfinyi hakanyingi u ringa loyi a nga ta n’wi pfinya a nga si n’wi hlasela, kutani i swa nkoka ku dlaya makungu yakwe hi ku hatlisa hi laha swi kotekaka ha kona a nga si kuma nhlana wo hlasela. Vativi va ku pfinya va komba tindlela timbirhi to tiponisa: ku ala kahle ni ku ala hi matimba. U nga rhanga hi ku ala kahle, loko swi tsandza u ala hi matimba.

Ku ala kahle ku nga ha katsa ku byela mupfinyi u endla onge u ni vuvabyi lebyi tluleletiwaka hi rimbewu kumbe u n’wi byela xo mita hi huku. (Ringanisa 1 Samuwele 21:12, 13.) Gerard Whittemore ebukwini yakwe leyi nge Street Wisdom for Women: A Handbook for Urban Survival u tsarile a ku: “Marhengu ma pimiwa hi ku ehleketa ka munhu ntsena.”

Marhengu lamatsongo—lama katsaka swilo swo tala handle ka ku lwa ni mupfinyi—ma lava miehleketo leyinene naswona ma fanele ma endleriwa ku kavanyeta kumbe ku miyeta muhlaseri. Loko ku ala ka wena ku vangela muhlaseri a hlundzuka ngopfu, a kariha, ringeta ndlela yin’wana. Hambi swi ri tano, u nga pfumeli ku susumeteriwa endhawini leyi nga etlhelweni loko wa ha ehleketa leswi u nga ta swi endla. Naswona tsundzuka ndlela yin’wana leyi humelelaka swinene ya ku ala u nga tirhisi matimba—ku tlhava mukhosi.—Ringanisa Deteronoma 22:23-27.

Ndlela yin’wana i ku ka u nga hleki naswona u tiya. Byela muhlaseri wa wena hi ku kongoma leswaku a wu nge swi endli leswi a swi lavaka. Eka xiyimo xa ku pfinya hi nkarhi wo gangisana, u nga ha ringeta ndlela yo kongoma ya ku vula leswi nhlaselo wu nga swona. Ku huwelela u ku, “Phela leswi i ku pfinya! Ndzi vitana maphorisa!” swi nga endla loyi a lavaka ku ku pfinya a ehleketa kambirhi hi ku ya emahlweni.

Tilwele

Loko ku vulavula ku nga pfuni nchumu, u nga chavi ku ala hi matimba. Sweswo a swi vuli swona leswaku u ta vavisiwa kumbe u dlayiwa, naswona ku titsongahata a ku tiyisekisi ku hlayiseka ka wena. Hikokwalaho, vativi vo tala va ku pfinya va vona swi antswa ku chukuvanya.

Ku tilwela swi nga ha nonon’hwa eka vavasati hikuva va velekiwe va ri ni xichavo, va miyerile ni ku titsongahata hambi loko va lava ku biwa. Hikokwalaho u fanele u ehleketa ka ha ri ni nkarhi leswaku u ta ala, naswona a wu nge tlangi hi nkarhi wa wena hi ku kanakana loko u hlaseriwa.

Swi fanele swi ku hlundzukisa loko munhu a ku xungeta kumbe a ku sindzisa. U fanele u lemuka leswaku ku hlasela loku ku ehleketeleriwe ka ha ri emahlweni, naswona mupfinyi u lava leswaku u pfumela. Hlundzuka, hayi ku chava. Mulavisisi Linda Ledray u te: “Loko u chava, u nyika muhlaseri matimba lamakulu.” U nga karhateki u ehleketa leswaku kumbexana u teka goza leri hundzeletiweke kumbe leswaku u nga langutiwa u ri dodomedzi. “Swa antswa ku oma nhloko ku tlula ku pfinyiwa,” hi laha mutivi un’wana a swi vekaka ha kona. Vavasati lava siveleke vapfinyi hi laha ku humelelaka hakanyingi va swi endle hi ku chukuvanya naswona va ringete tindlela to talanyana, ku katsa ni ku ba, va raha ni ku tlhava mukhosi.

Loko u nga swi koti ku tilwela eka mupfinyi, lwela leswaku u swi kota ku tiva muhlaseri wa wena endzhaku. Loko u swi kota, ku n’wi rharhambuta kumbe ku handzula swiambalo swakwe swi ta ku siya u ri ni ngati ni swilo swo kombisa ha swona. Kambe sweswi, swi nga ha endleka u nga swi koti ku lwa. Loko swi ri tano, “u nga tisoli leswaku u n’wi ‘tshike’ a ku pfinya,” ku vule Robin Warshaw ebukwini leyi nge I Never Called It Rape. “A swi lavi swona leswaku u vaviseka kumbe u fa leswaku u ‘kombisa’ leswaku u pfinyiwile.”

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 7]

Ku Languteka Ka Loyi A Nga Vaka A Ri Mupfinyi

□ U ku vavisa mintlhaveko hi ku ku rhukana, a honisa mavonelo ya wena kumbe a hlundzuka kumbe a siringeka loko u ringanyeta xo karhi.

□ U ringeta ku lawula swilo swa vutomi bya wena, tanihi ndlela leyi u ambalaka ha yona ni vanghana va wena. U lava ku endla swiboho hinkwaswo hambi ma ha gangisana, tanihi ndhawu yo dyela ka yona ni bayisikopo leyi mi nga ta yi hlalela.

□ U va ni mavondzo handle ka xivangelo.

□ U vula swo biha mayelana ni va xisati.

□ Wa dakwa kumbe “a nyanyuka” naswona u ringeta leswaku na wena u endla sweswo.

□ U ku sindzisa leswaku u va swin’we na yena kumbe mi hlangana hi rimbewu.

□ A nga lavi u humesa mali loko mi gangisana naswona wa hlundzuka loko u lava ku hakelela swin’wana.

□ U ni tihanyi hi tindlela leti nga vonakiki kahle, tanihi ku bvunga kumbe ku dlidlimeta.

□ Wa ku chavisa hi ku tshama ekusuhi na wena, a ku pfalela ndlela, a ku khoma hambi u nga swi lavi, kumbe a vulavula onge u ku tiva ku antswa kasi doo.

□ A nga swi koti ku tikhoma loko a karhatekile handle ko hlundzuka.

□ A nga ku languti tanihi ntangha ya yena.

□ U rhandza matlharhi naswona u rhandza ku hlupha swiharhi, vana kumbe vanhu lava a nga va xanisaka.

Swi huma ebukwini leyi nge I Never Called It Rape, hi Robin Warshaw.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Vavasati lava siveleke vapfinyi hi laha ku humelelaka hakanyingi va swi endle hi matimba naswona va ringete tindlela to talanyana, ku katsa ni ku ba, ku raha ni ku tlhava mukhosi