Vantshwa Va Vutisa . . .

Ha Yini Hi Fanele Ku Rhurha?

U vuya exikolweni u kunguhate kahle hi mahelo-vhiki—ku heta siku u ri eribuweni ra lwandle, ntlangu wa bolo, madyambu yo rhula lawa u nga ta ma tirhisa ku hlaya swo karhi leswi u saleleke endzhaku eka swona. Kambe loko Manana a vuya entirhweni, xikandza xakwe xi ku komba leswaku ku na nchumu lowu hoxeke. Ú ri: ‘Namuntlha va te ndzi hlawula ku ya tirhela kun’wana kumbe ndzi tshika ntirho. Swi tikomba onge hi ta fanela ku rhurha.’ Hi xihatla u titwa u heleriwa hi mongo.

LOKO ndyangu wa ka n’wina wu ri kusuhi ni ku rhurha, a wu swaku. Ematikweni man’wana ya vumakelo, ku rhurha swi tolovelekile emindyangwini yo tala. Hi xikombiso, eUnited States, Huvo yo Hlaya Vaaki yi ringanyeta leswaku Muamerika loyi a nga riki xifumi kumbe xisiwana u cinca-cinca ndhawu yo tshama minkarhi ya 12 evuton’wini bya yena. Hi yona mhaka leyi lembe rin’wana ni rin’wana kwalomu ka 12 wa timiliyoni ta vantshwa lava tshamaka eAmerika va karhatiwaka hi ku rhurha! Hambi swi ri tano, ku tiva tinhlayo to tano swi nga endleka swi nga ku chaveleli ngopfu, loko ku ri ndyangu wa ka n’wina lowu rhurhaka. U nga ha titwa u karhatekile hi ku rhurha. U nga ha vutisa u hlundzukile u ku: ‘Ha yini hi fanele ku rhurha?’

Mindyangu Leyi Rhurhaka

Minkarhi yo tala ndyangu a wu tihlawuleli emhakeni leyi. Eminkarhini ya Bibele ndyangu wa Elimeleke na Nahumi wu boheke ku balekela etikweni ra le kusuhi ra Mowabu loko ndlala yi hlasele tiko ra Israyele. (Rhuti 1:1, 2) Vatswari vo tala namuntlha va tikuma va ri ehansi ka ntshikilelo lowu fanaka. Ematikweni lama hluvukaka, dyandza ni ku nga khathaleriwi ka mbangu swi endle leswaku vanhu va timiliyoni va rhurhela emadorobeni lawa ma nga ni vanhu vo tala ni le tindhawini ta mphalalo—kumbe ematikweni man’wana. Ematin’weni ya le Vupela-dyambu, ku wa ka ikhonomi ku endle leswaku vumakelo byo tala ni mabindzu yo tala swi pfala. Matiko lama nga ni mapurasi lawa a ma humelela eku sunguleni a ma ha bindzuli. Mintirho yi sungule ku kayivela. Kutani swi nga ha endleka leswaku vatswari va wena va nga tihlawuleli kambe va boheka ku ya endhawini leyi nga ni xiyimo xa kahle xa ikhonomi.

Hambi swi ri tano, a hi mindyangu hinkwayo leyi rhurhaka hikwalaho ka ku balekela vusiwana. Ku tlakusiwa entirhweni, loko laha mutswari a tirhaka kona a nyikiwa ndhawu yin’wana yo tshama, ku hohloka ka vukati, rihanyo ro ka ri nga nyawuli, maxelo ya ndhawu lama nga riki manene—hinkwaswo leswi i swivangelo leswi tolovelekeke leswi endlaka leswaku mindyangu yin’wana yi rhurha. Mutivi wa swa mahanyelo John D. Kasarda u nyika xivangelo xin’wana lexi tolovelekeke: “Ku lemukiwa leswaku madoroba ma ni khombo lerikulu namuntlha. Swidzidzirisi, hi swona leswi ngopfu-ngopfu swi vangaka ku andza ka xihatla ka ku gevengiwa ka vanhu ni ku yiviwa ka nhundzu.” Van’wana va ehleketa leswaku swi nga antswa ku ya tshama endhawini leyi nga le kusuhi ni doroba kumbe xidorobana.

Eminkarhini ya Bibele, Abrahama u rhurhe ekaya rakwe lerinene eUri leswaku a ya endla leswi laviwaka hi Xikwembu. (Genesa 12:1; Vaheveru 11:8) Hi ndlela leyi fanaka namuntlha, mindyangu yin’wana exikarhi ka Timbhoni ta Yehovha yi rhurhele etindhawini leti ku nga ni xilaveko xa vahuweleri vo tala va mahungu ya Mfumo. (Matewu 24:14) Van’wana va sungule ku hlanganyela emavandlheni ya le kusuhi laha ku nga ni xilaveko xa valanguteri kumbe malandza ya vutirheli. Hambi ku cinca ko tano ku nga lavi leswaku u rhurha, swi lava leswaku u titoloveta ni ntlawa lowuntshwa wa vanhu ni swiyimo.

Ku nga khathariseki xivangelo lexi endlaka leswaku ndyangu wa ka n’wina wu rhurha, handle ko kanakana a ku nga ri xikongomelo xa wena. Swa twisiseka leswaku swi nga ha endleka swi nga ku tsakisi nikatsongo.

Mintlhaveko Leyi Hlangahlanganeke

A swi vuli swona leswaku ku rhurha hinkwako ku bihile. Justin wa malembe ya 12 wa hlundzuka loko a tsundzuka kaya ra ka vona ro sungula leri a ri ri edorobeni lerikulu. U ri: “A swi chavisa. A ku ri ni madzolonga yo tala eka vaakelani va hina. A wu nga ta famba 50 wa tijariti [timitara] ku suka ekaya u nga vileli hi mintlawa ya vapfukeri. Vanhu va tshama va tilotlele etindlwini. Ndza swi venga. Loko ndzi twa leswaku hi ya etindhawini ta le makaya, a ndzi tsakile.”

Hambi swi ri tano, miehleketo ya ku siya vanghana va wena ni tindhawu leti u ti toloveleke swi nga ku siya u pfilunganyekile emintlhavekweni. Muntshwa la vuriwaka Anita u ve ni mintlhaveko yo tano loko a xiye leswaku ndyangu wa ka vona wa rhurha. Wa tsundzuka: “Ndzi tshame nkarhi wo leha emagovelweni ya nyimpi ya U.S. eNghilandhi. A ndzi tivona onge ndzi munhu wa le Nghilandhi hayi wa le Amerika. Loko ndzi ri na malembe ya khume, ndzi kume leswaku tatana u tlheriseriwa eUnited States, eNew Mexico—emananga! Eku sunguleni a ndzi nga tivi leswaku ndzi ta ku yini. A ndzi nyanyukile, kambe a ndzi ri ni mapfalo. A ndzi nga swi lavi ku siya vanghana va mina. Hi swona leswi a swi endla ndzi nga swi lavi ku rhurha.”

Leswi Endlaka Leswaku Ku Rhurha Ku Tshikilela

Namuntlha, vantshwa va vonaka va ri vona lava hlaseriwaka ngopfu hi ntshikilelo wa ku rhurha. Reader’s Digest ya xiya: “Vatshila va ntivo-miehleketo va hi byela leswaku hambi ku ri ku rhurha loku xiyiwaka tanihi nhluvuko, i nchumu lowu vavisaka emianakanyweni ni lowu tshikilelaka emintlhavekweni.”

Xin’wana xa swona, ku tsakela ku rhurha ni ku ku rindzela, swi heta matimba na swona. Ku hlwela ni swihingakanyo leswi nga papalatekiki ni ku nonoka swi nga ha nyanyisa ntshikilelo. Bibele yi ri: “Ku langutela lo’ku hlwelaka ka v̌av̌isa timbilu.” (Swivuriso 13:12) Hambi loko un’wana ni un’wana a langutele ku rhurha, magazini lowu nge Parents wu ri: “Ku rhurha ku nga ha vanga gome lerikulu ni ku chava eka swirho swa ndyangu. Sweswo swi vangiwa hi leswi ku rhurha ku endlaka u titwa u lahlekeriwile naswona u nga tiyiseki hi leswi swi nga ta ku humelela emahlweni.” Xisweswo swi tolovelekile ku fikeriwa hi mintlhaveko yo vava—ku tsemeka nhlana, ku hlundzuka, ku pfilunganyeka kun’we ni gome.

Buku leyi nge The Teenager’s Survival Guide to Moving ya xiya: “Ku rhurha a swi vuli ku cinca yindlu yo tshama ntsena. Swi vula ku cinca swilo swo tala evuton’wini bya wena—xikolo xa wena, vadyondzisi va wena, mintirho ya wena ni vanghana va wena. Naswona minkarhi yo tala ku cinca swa tika, hambi loko ku cinca swi ri nhluvuko.” Mukondleteri Myra Herbert u vika leswaku ku tshamela ku rhurha swi nga ha vangela “ku hluleka ni vusiwana.” Xin’wana xa kona, vana lava rhurhaka ngopfu “va tshamela ku cinca-cinca tidyondzo ta xikolo naswona loko ti va nonon’hwela, va tshika va nga si heta.” Wa xiya, ku hanya handle ka vanghana, “swa tika hakunene” eka vantshwa.

Ku Langutana Ni Ku Rhurha

Kutani, swa olova ku vona leswaku ha yini miehleketo yo rhurha yi nga ku nyangatsaka, yi nga ku tsakisi, kumbe yi nga ku hlundzukisaka. Hambi swi ri tano, ku tshandza hi miehleketo leyi hoxeke swi ta tikisa swilo ntsena. Swa antswa u ringeta ku hlakulela mavonelo lamanene. Mintlhaveko leyi hoxeke, yo fana ni mbitsi ni gome, yi tolovelekile swinene ehansi ka swiyimo leswi. Hakanyingi mintlhaveko leyi ya hela hi ku famba ka nkarhi. Hi nkarhi lowu fanaka, ringeta ku ehleketa hi mimpfuno yo rhurha.

Anita, la boxiweke eku sunguleni, sweswi u ni malembe ya 15 naswona a nga si tlhela a rhurha. Wa tsundzuka: “Loko ndzi rhurha, ndzi titwe ndzi ri ni gome. Kambe hi nkarhi wolowo ndzi langute mimpfuno ya kona—leswaku ndzi ta hlangana ni vanhu lavantshwa ni ku ya eka tindhawu leti tsakisaka.” U tsakile naswona u tshamisekile ekaya rakwe lerintshwa.

Minkarhi yin’wana, ku nga khathariseki matshalatshala ya wena, mavonelo lawa ma hoxeke a ma heli. Loko swi ri tano, u nga ma bakanyeli etlhelo. Hikuva “moya lo’wu dyaka mbiṭi” wu nga ku vavisa emirini. (Swivuriso 17:22) Kumbexana swi lava u khathalela ngopfu xilaveko xa wena xo wisa, xo tiolola kumbe xo tiwundla hi ndlela leyi faneleke. Hi nkarhi lowu fanaka, u nga ha rhandza ku vulavula hi mavonelo ya wena, ngopfu-ngopfu eka vatswari va wena. (Swivuriso 23:26) Va byele leswi ku karhataka ni leswi u swi ehleketaka.

Hi xikombiso, xana u karhatekile hi leswi u faneleke u cukumeta swilo swa wena leswi u swi rhandzaka hikwalaho ‘ka leswi swi nga ha riki na ndhawu’? Kumbexana u ehleketa leswaku ku rhurha ku le kusuhi ngopfu ni swikambelo swa wena swa xikolo naswona u le hansi ka ntshikilelo lowukulu? Ku nga khathariseki leswaku u vilerisa hi yini, Swivuriso 13:10 ya hi tsundzuxa: “Ku tikukumuša ka humesa ku hambana; kambe v̌utlhari byi le ka la’v̌a pfumelaka ku ṭunḍušiwa.” Vatswari va wena va nga ha pfumela ku endla ku cinca ko karhi. Loko swi nga ri tano, kumbexana va nga ha ku khutazanyana, va ku seketela ni ku ku tiyisa nhlana.

U nga pfumeleli mintsheketo leyi chavisaka ni leyi nga tsakisiki leswaku yi kavanyeta matshalatshala ya wena ya ku hlayisa langutelo lerinene. Swivuriso 14:15 yi ri: “Muriv̌ali a pfumelela marito hikwawo, kambe l’a nga ni ku anakanya o šiya laha a kanḍiyaka kona.” Tikumele tinhla ta xiviri. Anita u ri: “Ndzi ye elayiburari ndzi ya endla vulavisisi hi masungulo ni ndhavuko wa ndhawu leyi hi rhurhelaka eka yona.” Kumbexana u nga endzela ndhawu leyi mi rhurhelaka eka yona ka ha ri emahlweni loko mi nga rhurheli ekule. Leswi swi nga herisa ku kanakana ka wena naswona swi ku endla u lunghekela ku rhurha emianakanyweni.

Swi le rivaleni, ku rhurha a swi nge olovi. The Teenager’s Survival Guide to Moving yi ringanyeta leswi: “Loko u nga si rhurha, endzela tindhawu leti u ti rhandzaka ro hetelela . . . , naswona u ti lela.” U nga ha rhandza ku endla buku ya swifaniso kumbe buku yo pfapfarhutela eka yona leswaku u nga rivali. Xa nkoka ngopfu, vana ni nkarhi lowu eneleke wa ku lela vanghana va wena. Va tiyisekise leswaku vunghana bya n’wina a byi helanga. Muapostola Yohane u tirhise “papila ni inki” ku tihlanganisa ni lava a va rhandza, kutani na wena u nga endla tano! (2 Yohane 12, BX) Hi ku tiyimisela ni matshalatshala, hambi ku ri vunghana bya le kule byi nga ha ya emahlweni.

Endzhakunyana ku vilela hi ku rhurha ku ta hela, naswona u ta langutana ni ntlhontlho wa ku titoloveta kaya ra wena lerintshwa—nhloko-mhaka ya xihloko xa hina lexi landzelaka.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

Ha yini u nga endli vulavisisi ka ha ri emahlweni naswona u va ni vutivi hi kaya ra wena lerintshwa