Vantshwa Va Vutisa . . .

Xana Ndzi Nga Ku Toloverisa Ku Yini Laha Hi Rhurheleke Kona?

XANA ndyangu wa ka n’wina wa ha ku rhurha? Kutani kumbexana wa pfumela leswaku mintokoto yi nga ri yingani evuton’wini ya vava—kumbe ya tshikilela. Naswona endzhaku ka loko bokisi ro hetelela leri nga ni swilo swa wena ri pakuluriwile naswona xiphemu xo hetelela xa fanichara xi vekiwile endhawini ya kona, u nga ha titwa u ri ni gome, u nga tsakanga kumbe u karhatekile. A swi vuli nchumu leswaku kaya kumbe kamara ra n’wina lerintshwa i ra manyunyu kumbe i ra xiyimo xa le hansi loko ri ringanisiwa ni lero sungula. Wa ha yi tsundzuka yindlu ya n’wina yo sungula, xikolo xa wena xa khale, naswona ngopfu-ngopfu vanghana va wena va khale.

Ina, i swa ntumbuluko ku titwa u navela kaya lera khale. Kambe Bibele ya tsundzuxa: “U nga ṭhuki u ku: Hikwalaho ka yini masiku ya khale a ma sasekile ku tlula masiku ya namuntlha šana? Hikuv̌a loko u v̌utisa mhaka leyi, a hi ku v̌utisa hi v̌utlhari.” (Eklesiasta 7:10) Vutlharhi byi ku pfuna ku vona timhaka hi xiviri. Kahle-kahle, ‘masiku ya khale’ endhawini ya wena yo sungula entiyisweni a ma nga hetisekanga —kumbexana ni ku tshinelanyana eku hetisekeni a ma nga tshinelanga. Tanihi leswi ku rhurha ku nga riki makumu ya vutomi bya wena, ku nga ha ku pfulela minkarhi ni swiyimo leswintshwa. Hambi swi ri tano, ku tolovela laha u rhurheleke kona a swi olovi. Kutani, i yini lexi nga ku pfunaka leswaku swi ku olovela?

Titwe U Ri eKaya

Ma tiyisile swinene marito ya risimu ra khale leri a ri ku: “Kun’wana ni kun’wana ndzi nga tiendlela kaya leri tsakisaka.” Ina, ematshan’weni yo vilela hi tindhawu leti mi rhurheke eka tona, ha yini u nga lweli ku endla ndhawu ya n’wina leyintshwa yi va kaya? Buku leyi nge The Teenager’s Survival Guide to Moving ya ringanyeta: “Endzhakunyana ko rhurhela ekamareni ra wena lerintshwa, ringeta ku ri endla ri languteka naswona u ri tolovela.” Hi xikombiso, u nga ha sasekisa kamara ra wena hi swilo leswi u swi toloveleke ni swifaniso. Loko u tshama ni makwenu ekamareni, ringeta ku ri endla ri va ra n’wina hinkwenu.

Eminkarhini ya Bibele mupisalema u khutaze vanhu va Xikwembu leswaku va titoloveta ntsindza wa vona, hi ku vula a ku: “Ṭemakanyani šikarhi ka Sion, ṅwi renḍelek[e]ni, hlayani makhokholo ya wona, . . . mi kambisisa tindlu ta wona ta v̌uhosi.” (Pisalema 48:12, 13) Hi ndlela leyi fanaka, tiva vaakelani va wena. Tiva laha tindhawu ta mabindzu, xikolo xa wena lexintshwa, layiburari ya kwalaho ni tindhawu tin’wana swi kumekaka kona. Leswi swi ta ku pfuna leswaku u titwa u ri ekaya.

Handle ko kanakana a wu ri ni swilo leswi u swi endlaka nkarhi na nkarhi, kumbe ku endla swilo hi ndlela yo karhi, ekaya ra wena ra khale. Loko wo hatla u tlhelela eka endlelo ra wena ra khale, u ta hatla u titwa u ri ekaya. Ngopfu-ngopfu u fanele ku “hambeta u famba khwatsi eka ntila lowu fanaka” loko swi ta etimhakeni ta moya, to fana ni minhlangano ya Vukreste ni dyondzo ya Bibele.—Vafilipiya 3:16.

Masiku Ya Xikolo

Ku tolovela xikolo lexintshwa i ntlhontlho hi woxe, ngopfu-ngopfu loko u rhurhe exikarhi ka lembe. Ematikweni man’wana tidyondzo ta xikolo ti hleleriwa ndhawu yoleyo, naswona ti nga ha hambana hi ku helela ni tidyondzo leti a wu ti dyondza exikolweni xa wena xa khale. U nga ha tikuma u salele endzhaku ngopfu eka swichudeni swa xikolo xa wena lexintshwa; nakambe u nga ha tlheriseriwa eka ntlawa wa le hansi eka lowu a wu ri eka wona.

Hambi loko swi tikomba swi khomisa tingana hi nkarhi wolowo, u nga heli matimba; ku salela endzhaku hi tidyondzo i vuyelo lebyi tolovelekeke bya ku rhurha. Nakambe, hambi loko swikolo leswi nga le ndhawini ya ka n’wina swi nga ha vaka ni tidyondzo leti fanaka, ntshikilelo wa ku rhurha ni ku tolovela vanhu vo hambana, swiyimo ni mikhuva, ku katsa ni ntshikilelo wa ku ringeta ku tsundzuka mavito yo tala lamantshwa—swilo leswi hinkwaswo swi nga ha hlangana swi ku heta matimba ya ku titoloveta. Xana ntlhantlho hi wihi? Ringeta ku va ni nkarhi lowu engetelekeke wa ntirho wa xikolo lowu u wu endlelaka ekaya, naswona u nga yi hlaleli ngopfu TV. Hi ku famba ka nkarhi vuswikoti bya wena bya le xikolweni byi nga ha engeteleka.

Ku Endla Vanghana Lavantshwa

Brian, muntshwa loyi ndyangu wa ka vona wu rhurheleke etlhelo ra dzonga wa United States u ri: “Ku endla vanghana lavantshwa a xi ri xona xilotlelo xa xiviri [xa ku titoloveta]. Endzhaku ka loko ndzi kume vanghana vo hlayanyana lava hi ringanaka hi malembe, ni lava hi tsakelaka swilo leswi fanaka, hinkwaswo swi sungule ku olova. Xilo xin’we ntsena lexi ndza ha xi tsundzukaka hi kaya ra ka hina ra khale i ntlango wa khororo lowu a hi wu tlangela eayisini.” Tanihi un’wana wa Timbhoni ta Yehovha, Brian u hlawule vanghana hi vutlharhi exikarhi ka vantshwa lava chavaka Xikwembu lava vaka kona eHolweni ya Mfumo ya kwalaho. Loko na wena u lava vanghana lava nga ni mahanyelo lamanene ni lava ku khathalelaka hakunene, ndhawu leyinene leyi u nga va kumaka kona hi le Holweni ya Mfumo ya kwalaho.—Swivuriso 13:20.

Ina, u nge vi ni vanghana hi ku miyela kumbe hi ku tihambanisa. (Ringanisa Swivuriso 18:1.) Anita u ri: “Ndlela leyi ndzi nga endla vanghana lavantshwa ha yona, a ku ri ku endla xiphemu xa mina ni ku titivisa eka van’wana. Ndzi tlhele ndzi kuma leswaku hi ku va ni vonelo lerinene—hi ku n’wayitela ni ku languteka u tsakile—vanhu a va ta va titivisa eka wena.” Ina, vanhu va ta ta eka wena loko u va kombisa swilo leswi tsakisaka—ku n’wayitela ka xinghana ni langutelo lerinene! Naswona u lehisa mbilu. Swi teka nkarhi ku endla vunghana.

Kambe, minkarhi yin’wana u nga ha humelela eku sunguleni ka vunghana, hi ku endzela ndhawu ya wena leyintshwa leyi u languteleke ku rhurhela eka yona. Laura wa malembe ya 13 u ri: “A ndzi nga tsakanga hakunene loko ndzi swi twa ro sungula leswaku hi ta rhurha ku nga ri khale. Kambe ndzi swi kotile ku heta nkarhi ndzi tolovela vana van’wana va laha a hi ya tshama kona, naswona sweswo swi ndzi pfunile hakunene leswaku ndzi titwa ku antswa hi ku rhurha.”

Vunghana Lebyinene Ni Lebyo Biha

Xana u ehleketa leswaku ku ni vanghana lavanene lava u nga va kumaka exikarhi ka vantshwa lava nga endhawini ya ka n’wina leyintshwa? Kutani “ndlandlamuxa” vunghana bya wena. (2 Vakorinto 6:11-13) Phela, vunghana byin’wana lebyinene lebyi rhekhodiweke eBibeleni a byi ri exikarhi ka vanhu va malembe lama hambaneke ngopfu—ku fana na Davhida na Yonatani, kun’we na Pawulo na Timotiya. (1 Samuwele 18:1; 1 Vakorinto 4:17) Xisweswo ha yini u lava ku endla vunghana ni tintangha ta wena ntsena? Ku na lava kuleke evandlheni ra Vukreste lava u nga tsakelaka vunghana bya vona hakunene.

Hambi swi ri tano, vanhu vo tano swi nga ha endleka va nga swi koti ku tlanga bolo hi laha wena u tlangaka ha kona. Naswona swi nga endleka va nga swi tsakeli ku yingisela vuyimbeleri lebyi u byi rhandzaka. Hambi swi ri tano, va nga ha ku pfuna swinene hi vunghana lebyi akaka. Tanihi leswi ndlela leyi antswaka ya ku va ni munghana ku nga ku tiendla munghana ku sungula, u nga ha sungula ku endlela un’wana wa lava kuleke swilo leswi n’wi pfunaka. Kumbe ha yini u nga vutisi leswaku swi nga va njhani loko wo hundza u n’wi vona? Vunghana lebyinene byi nga ha sungula.

Kasi loko u tshama u ri swaku ekamareni ra wena, u titshandza, swi nga ha olova leswaku u khomiwa hi xivundza ni gome. Leswi swi nga ha ku endla u amukela vanghana lavo biha hi ku olova. Hi xikombiso, mintlawa ya vantshwa i xiphiqo lexikulu etindhawini to tala. Va tshembisa ku va ni xinghana ni vantshwa lava nga ni xivundza ni ku va byela leswaku va ta titwa va amukelekile. Kambe, ku fana ni le minkarhini ya Bibele, vantshwa vo tano va nga ha ringeta ku ku kucetela leswaku u katseka eka swiendlo swo biha, va ku: “Tana hi famba swin’we . . . A hi yeni hi ya hlasela lava nga riki na nandzu, leswaku hi titsakisa hi swona!” Kambe Solomoni Hosi yo tlhariha u tsundzuxile: “N’wananga, u nga tshuki u famba ni vanhu vo tano. Hambana na vona. A va hlweli ku endla leswo biha.”—Swivuriso 1:10-16, Today’s English Version.a

Khathalela Van’wana

Ndlela yin’wana leyi u nga tshikaka ha yona ku karhateka hi xivundza i ku lava tindlela to khutaza van’wana—ngopfu-ngopfu swirho swa ndyangu wa ka n’wina. Magazini lowu nge Current Health wa tsundzuxa: “Ku rhurha a hi matlangwana ni le ka vatswari, naswona va nga ha amukela nseketelo wun’wana ni wun’wana lowu va nga wu kumaka.” Manana na tatana na vona swi nga endleka va ha titolovelanisa ni mintirho leyintshwa. Yindlu kumbe kaya lerintshwa ra le miakweni leyikulu swi nga ha endleka ri nga ha faneleki kumbe ri nga ha tsakisi ku fana ni ra le ku sunguleni. Naswona loko u ri ni vamakwenu va xinuna ni va xisati, swi nga ha endleka na vona va ri ni swivangelo swa vona swa xivundza ni ku hela matimba. Ha yini u nga languti leswaku u nga va pfunisa ku yini? Vutisa vatswari va wena loko ku ri ni mintirho leyi engetelekeke ya le kaya leyi u nga yi endlaka. Loko vamakwenu va tikomba va ri ni xivundza, tinyiketele ku hungasa na vona. Tsundzuka leswaku “rirhandzu ra aka” eka lava va kombisiwaka rona ni le ka lava va ri kombisaka.—1 Vakorinto 8:1.

Kutani, eku heteleleni, loko u ta ri rhandza kumbe u nga ri rhandzi kaya ra wena lerintshwa, swi ta titshega hi wena. Tsundzuka ntsheketo wa mukhalabye wo tlhariha la tshineleriweke hi timovha timbirhi leti a ti tele hi vanhu lava a nga va tiviki. Ndyangu lowu a wu ri eka movha wo sungula wu te: “Hi ehleketa ku rhurhela laha. Xana vanhu va laha va njhani?” Mukhalabye loyi u hlamule a ku: “Xana vanhu va laha mi humaka kona va njhani?” Ndyangu wolowo wu hlamule wu ku: “Hi huma endhawini ya vanhu lava nga ni xinghana lexikulu. Vanhu va kona va ni malwandla ni tintswalo, naswona va va tsakela swinene vanhu lava nga va tiviki.” Mukhalabye loyi u n’wayiterile. U te: “Ndza tshemba leswaku mi ta ku tsakela laha. Vanhu va laha na vona va tano.”

Mukhalabye yoleyo u vutise ndyangu lowu a wu ri eka movha wa vumbirhi xivutiso lexi fanaka. Wu hlamule wu ku: “Hi huma endhawini leyitsongo leyi nga tsakisiki. Vanhu va laha hi humaka kona va loloha, va ni vuxopaxopi naswona a hi ku hleva ka vona.” Mukhalabye loyi u khwanyanise mombo a ku: “A ndzi tshembi leswaku mi ta ku tsakela laha. Vanhu va laha na vona va tano.”

Xana hi yihi dyondzo ya ntsheketo lowu? Vanhu va fana hinkwako. Naswona loko u ta swi tsakela kumbe u nga ta swi tsakela ku va na vona swi titshege ngopfu hi malangutelo ya wena, matwisiselo ya wena ni tindlela leti u khomaka van’wana ha tona. Xisweswo vana ni langutelo lerinene! Tibyele leswaku u ta endla leswaku ku rhurha ka n’wina ku va lokunene eka wena. E-e, swilo swi nga ha endleka swi nga fani. Kambe hi ku tirha ni ku lehisa mbilu, u nga ha antswisa swilo ku tlula eku sunguleni. Ntsendze loko u ri ni vanhu lava ku rhandzaka hakunene, ndhawu yin’wana ni yin’wana yi nga ha va kaya ra xiviri.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]

Vana la sungulaka ku endla vanghana lavantshwa