Langutelo Ra Bibele
Xana Ku Hlundzuka Swi Hoxile Minkarhi Hinkwayo?
“VUKARHI i ku hlangana nhloko swa xinkarhana.” Xisweswo muphati wa khale wa le Rhoma Horace u kombise mavonelo lama fanaka hi yin’wana ya mintlhaveko leya matimba swinene eka leyi nga kona. Hambi leswi ku nga riki un’wana ni un’wana la pfumelaka leswaku vukarhi i xiendlo xa vuhunguki bya xinkarhana, kambe vo tala va byi languta byi ri byo biha hi ntumbuluko. Ku sukela kwale ndzhaku ka lembe xidzana ra vutsevu C.E., vaprista va Khatoliki va tsale xiphephana lexi nge “swidyoho swa nkombo leswi dlayaka.” A swi hlamarisi leswi vukarhi a byi ri kona eka xiphephana xexo.
Swa olova ku vona leswaku ha yini va titwe hi ndlela leyi. Bibele yi ri: “Ṭhika ku kariha, u fularela ku lev̌a.” (Pisalema 37:8) Naswona muapostola Pawulo u khongotele vandlha ra le Efesa a ku: “Leswo bava hinkwaswo, ni ku hlundzuka hinkwako, ni ku kariha hinkwako, a swi susiwe exikarhi ka n’wina; tshikani ku holova ni ku rhuketelana, mi susa mona hinkwawo.”—Vaefesa 4:31.
Kambe, u nga ha tivutisa, ‘Xana hi wona mavonelo ya Bibele hi vukarhi? Ku engetela kwalaho, xana Pawulo a nga profetanga leswaku “masik[u] ya makumu,” lawa hi hanyaka eka wona, ma ta va “minkarhi yo nonon’hwa”?’ (2 Timotiya 3:1-5) Xana Xikwembu hakunene xi langutele leswaku hi hanya eminkarhini leyi laha vanhu va ‘levaka, va vengaka leswo lulama, va nga riki na rirhandzu ra ntumbuluko,’—ivi hina hi nga pfi hi hlundzuka?
Mavonelo Lama Ringaniseriweke
Mavonelo ya Bibele emhakeni leyi a ma hundzeleti. Hi xikombiso, xiya marito ya Pawulo eka Vaefesa 4:26: “Loko mi tshuka mi hlundzuka, mi nga weli eku dyoheni.” Ndzimana leyi a yi ta va yi pfilunganya loko swi vula leswaku vukarhi i “xidyoho lexi dlayaka,” lexi faneriwaka hi nxupulo lowu nga heriki.
Pawulo a a tshaha eka Pisalema 4:4, (BML), leyi hlayekaka hi ndlela leyi: “Karihani, kambe mi nga dyohi.” Hi ku ya hi dikixinari leyi nge Vine’s Expository Dictionary of Biblical Words, rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke laha va ku “karihani,” ra·ghazʹ, ri vula ku “rhurhumela hi ku hlundzuka.” Kambe hi kwihi ku hlundzuka ka kona? Xana a ku ri vukarhi? Eka ku hundzuluxela ka Septuagint ka Pisalema 4:4, ra·ghazʹ ri hundzuluxeriwe hi Xigriki va ku “ku hlundzuka,” naswona swi le rivaleni leswaku hi swona leswi Pawulo a swi ehleketa.
Ha yini Bibele yi pfumelela ku kariha? Hikuva a hi ku kariha hinkwako loku biheke. Mianakanyo yo fana ni ya muhlamuseri un’wana wa Bibele ya leswaku “ku kariha a hi kunene naswona a ku pfumeleriwi eka munhu,” a yi seketeriwi hi Matsalwa. Mudyondzi wa Bibele R. C. H. Lenski u vulavulele Vaefesa 4:26 hi ndlela leyinene loko a ku: “Milawu ya mahanyelo leyi yirisaka ku kariha hinkwako ni leyi sindzisaka ku miyela lokukulu eswiyin’weni hinkwaswo i ya Va-Stoyika naswona a hi ya Vakreste.” Hi ndlela leyi fanaka, profesa William Barclay u te: “Mukreste u fanele a hlundzuka, kambe hi mukhuva lowunene wa ku hlundzuka.” Kambe i yini “mukhuva lowunene wa ku hlundzuka”?
Ku Hlundzuka Lokunene
Hambi leswi ku hlundzuka ku nga riki mfanelo yakwe leyikulu, kambe hi ku phindha-phindha eMatsalweni Yehovha u hlamuseriwa a hlundzukile naswona a kombisa ku hlundzuka kakwe. Kambe hikwalaho ka swivangelo swimbirhi, vukarhi byakwe minkarhi hinkwayo byi lulamile. Xo sungula, a nga hlundzuki handle ka xivangelo lexi twalaka. Naswona xa vumbirhi, u kombisa ku hlundzuka kakwe hi ndlela leyinene ni leyo lulama, wa tikhoma.—Eksoda 34:6; Pisalema 85:3.
Yehovha u hlundzukisiwa hi vubihi lebyi endliwaka hi vomu. Hi xikombiso, u byele Vaisrayele leswaku loko va xanisa vavasati ni vana lava nga sirhelelekangiki, u ta ‘yingisa ku rila’ ka vona. U tsundzuxile: “Nḍi ta kariha.” (Eksoda 22:22-24; ringanisa Swivuriso 21:13.) Ku fana ni Tata wakwe, Yesu a ri ni ntwela-vusiwana embilwini yakwe hi vana. Loko valandzeri vakwe lavanene va ringete ku sivela vana van’wana leswaku va ya eka yena, ‘Yesu u karihile’ naswona a teka vana a va vukarha. (Marka 10:14-16) Hi laha swi xiyekaka ha kona, rito ra Xigriki leri nge “kariha” kahle-kahle ri kombetela eka “ku vava kumbe ku nyangatseka ka xiviri.” Na yena u tshame a hlundzuka!
Hi laha ku fanaka ku kariha ko lulama ku ve kona embilwini ya Yesu loko a vona leswaku lava va xavisaka ni lava bindzurisaka hi mali va hundzule yindlu ya Tata wakwe ya vugandzeri yi va “bako ra makhamba.” U wise matafula ya vona ivi a va hlongola! (Matewu 21:12, 13; Yohane 2:15) Loko vatsari ni Vafarisi va kombise ku khathalela ngopfu milawu ya vona ya Savata leyi tikaka ku tlula ku khathalela muvabyi loyi a a lava mpfuno, Yesu u “vavisekile hi ku vona mona wa vona” naswona “a rhalarhala a hlundzukile emahlweni ka lava n’wi rhendzeleke.”—Marka 3:5, Phillips.
Hi ku fanana, Muxe la tshembekeke wa khale a a hlundzukile hi ku lulama hikwalaho ka ku nga tshembeki ka Vaisrayele loko a cukumete maribye ya Nawu wa Muxe. (Eksoda 32:19) Naswona Ezra mutsari a hlundzuke ngopfu hikwalaho ka ku va Vaisrayele va nga yingiseli nawu wa Xikwembu wa vukati lerova u handzule tinguvu takwe naswona a tihluva misisi!—Ezra 9:3.
Hinkwavo lava ‘rhandzaka leswinene’ va lwela ku ‘venga leswo biha.’ (Amos 5:15) Xisweswo, namuntlha Vakreste va nga ha twa vukarhi byo lulama byi sungula ku akela etimbilwini ta vona loko va vona swiendlo swa tihanyi, vuxisi, vubihi, ku nga tshembeki kumbe ku pfumala vululami swi ya emahlweni.
Ku Lawula Ku Hlundzuka Hi Ndlela Leyinene
Swi twisiseka kahle leswi minkarhi yo tala Bibele yi fanisaka vukari ni ndzilo. Ku fana ni ndzilo, byi ni ndhawu ya byona. Kambe byi nga ha va ni khombo lerikulu. Minkarhi yo tala, ku hambana na Yehovha na Yesu, vanhu va hlundzuka handle ka xivangelo lexi twalaka, kumbe va kombisa ku hlundzuka ka vona hi ndlela yo biha.—Vona Genesa 4:4-8; 49:5-7; Yonasi 4:1, 4, 9.
Hi tlhelo rin’wana, ku tumbeta ku hlundzuka ka wena, u endla onge a wu hlundzukanga na swona a swi lulamanga. Tsundzuka, Pawulo u tsundzuxile: “Dyambu ri nga tshuki ri pela ma ha hlundzukile.” (Vaefesa 4:26) Ku ni tindlela leti sekeriwaka hi Matsalwa to kombisa ku hlundzuka, to fana ni ku “v̌ulav̌ula hi [mbilu],” ku vulavula hi leswi u swi ehleketaka ni munhu la vupfeke loyi u n’wi tshembaka, kumbe hambi ku ri ku pfuna mudyohi hi ku rhula.—Pisalema 4:4; Swivuriso 15:22; Matewu 5:23, 24; Yakobo 5:14.
Xisweswo, a hi minkarhi hinkwayo laha swi hoxeke ku hlundzuka. Ha vumbirhi Yehovha na Yesu va tshame va hlundzuka—naswona va ha ta hlundzuka! (Nhlavutelo 19:15) Loko ho va tekelela, hi nga ha tikuma hi langutane ni swiyimo swin’wana laha swi nga ta va swi hoxile ku ka hi nga hlundzuki! Xilotlelo ku ta va ku ri ku landzela ndzayo ya Bibele, hi tiyiseka leswaku hi ni xivangelo lexi twalaka xo hlundzuka naswona hi kombisa ku hlundzuka ka hina hi ndlela leyinene, ya Vukreste.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]
Kayini na Avele