Ku Kariha—I Yini Xana?
“HI KU tlhela u kandziyisa talenta ya wena leyi u yi nyikiweke hi Xikwembu ya vukari, wa tidlaya.” Ku tshinye xihloko lexi tshahiweke eka magazini wa Newsweek. Entiyisweni, hi malembe yo tala, vativi vo tala va miehleketo va endle leswaku mianakanyo ya leswaku vukari lebyi nga phofuriwiki byi nga ha vanga mpfilumpfilu wo tano ku fana ni vuvabyi bya mbilu, gome, ku vilela ni xihoko yi duma.
Bibele, hi tlhelo rin’wana, yi tsundzuxile hi magidi ya malembe yi ku: “Ṭhika ku kariha, u fularela ku lev̌a.” (Psalma 37:8) Ku vhumba ka Bibele ku ba nhloko ya mhaka: “U nga ṭhuki u hatlisa ku kariha e mbilwini ya wena, hikuv̌a v̌ukari byi salela ešifuv̌eni ša šihunguki.”—Eklesiasta 7:9.
I mani la nga ni ntiyiso, vatshila lava xiyekaka kumbe Bibele? Vukari i yini hakunene? Xana ku kurisa vukari i swinene eka hina?
Ku Kurisa Vukari
“Vukari” i rito leri tolovelekeke leri vulaka ntlhaveko lowukulu kumbe xiendlo xo hlundzuka ni ku kwata. Ya kona marito man’wana, lawa na wona ya hlavutelaka mpimo wa ku kariha kumbe ndlela leyi ku phofuriwaka ha yona. Ku leva swi vula vukari lebyikulu swinene. Vukari byi nga va lebyi lovisaka. Ku hlundzuka swi nga ha kombetela eka ku karihela xivangelo lexinene. Naswona ku kariha hakanyingi swi vula ku tirihisela kumbe ku xupula.
Hi ntolovelo vukari byi kongomile: Hi kwatile ehenhleni ka xanchumu. Kambe ndlela leyi hi phofulaka ku kariha kumbe leyi hi hlangavetanaka na kona ha yona yi endla ku hambana lokukulu.
Lexi tsakisaka, hambi leswi vatshila van’wana va sindzisaka leswaku ku kurisa vukari swa pfuna, tidyondzo ta sweswinyana ta ntivo-miehleketo ti komba leswaku vanhu vo tala lava tipfumelelaka ku phofula vukari va karhatiwa hi ku titshemba loku nga nyawuriki, gome, ku biwa hi ripfalo, rivengo leri hangalakeke, kumbe ku vilela. Ku tlula kwalaho, ‘ku ku humesa exifuveni xa munhu,’ kumbe ‘ku ku mbuwetela,’ kumbexana ku fambisana ni ku buluka ka vukari, ku huwelela, ku rila, kumbe nhlaselo wa miri, hi ntolovelo swi vumba swiphiqo leswi engetelekeke ku tlula ku swi tlhantlha. Munhu la hlundzukeke u kariha swinene, naswona mintlhaveko yo vaviseka ya vumbeka eka van’wana.—Swivuriso 30:33; Genesa 49:6, 7.
Loko hi tlatlarhuka ni ku tala vukari, hakanyingi a hi kumi vuyelo lebyi hi byi langutelaka hikuva munhu un’wana hi ntolovelo u tlhontlheriwe ku tirihisela. Hi xikombiso, a hi nge loko u ri karhi u chayela movha wa wena, muchayeri un’wana u endla nchumu lowu ku kwatisaka. Hi ku fanana, u tlatlarhuka ivi u ba bele ya wena. Ku hlundzuka ka wena hi ku olova ku nga ha tlhontlha xivangelo xa ku kariha. ka wena xo tirihisela. Minkarhi yin’wana, khombo ri humelerile eka xiyimo xo tano. Hi xikombiso, wanuna un’wana eBrooklyn, New York, u dlayiwile loko va ri karhi va kanetana hi xivandla xo paka exitarateni. Bibele yi komba xiphiqo loko yi ku: “Munhu wo kariha u hlohlotela timholov̌o, ni loyi a holov̌aka a anḍisa ŝidyoho ŝa yena.” (Swivuriso 29:22) I vutlhari swonghasi ku landzela ndzayo leyi nge: “Mi nga rihiseli swo biha hi leswo biha, ni ka munhu ni un’we. . . . Endlani hinkwaswo leswi mi swi kotaka, hi tlhelo ra n’wina, ku hanyisana ni vanhu hinkwavo hi ku rhula”!—Varhoma 12:17, 18.
Kutani ke, ku kurisa vukari bya hina a swi hi pfuni ku va ni ntirhisano. Kambe xana i swinene eka hina emirini? Madokodela yo tala ya hete hi leswaku a hi swinene. Tidyondzo ti kombe leswaku vanhu lava tinyiketelaka ku phofula ku kariha va ni mimpimo leyi tlakukeke ya vuvabyi bya mbilu. Van’wana va vike leswaku vukari byi vange mintlhaveko ya minsiha, ku pandziwa hi tinhloko, ku huma mongolo, vuhunguki kumbe ku hluleka ku lawula rito. Hi tlhelo rin’wana, Munyiki wa hina wa vutomi wa hlamusela: “Ku ṭaka ka miri i mbilu le’yo basa.” (Swivuriso 14:30) Yesu u te: “Ku katekile lava lamulaka, hikuva va ta thyiwa vana va Xikwembu.”—Matewu 5:9.
Swivangelo Swa Ku Kariha
Swivangelo swin’wana swa ku kariha i minhlaselo ya ku titshemba ka hina vini, ku xopaxopa swihoxo ka munhu hi xiyexe, ku hlasela, hanyelo leri nga fanelangiki ni ku hlundzuka loku nga lulamisekiki. Loko vanhu va hlundzukile, va hundzisela rungula ra ntikelo: “U xungeta ntsako ni nsirhelelo wa mina! U vavisa ku tinyungubyisa ka mina! U ndzi tekela ku titshemba ka mina! U ndzi wela ehenhla!”
Minkarhi yin’wana vanhu va tirhisa ku kariha tanihi xifunengeto xa nchumu wo karhi. Hi xikombiso, mufana wa 14 wa malembe hi vukhale eMutini wa New York nkarhi na nkarhi a a ri ni moya wo kariha naswona minkarhi hinkwayo a a nghena etinyimpini. Hi mpfuno wa dokodela, mufana loyi eku heteleleni u pfumerile a ku: “Ndzi nga ka ndzi nga vuli ku, swi lulamile, ndzi lava mpfuno, ndzi lava un’wana wo vulavula na yena . . . ku chava ka wena hi leswaku vanhu va nga ka va nga ku tsakeri.” Kutani, leswi a a swi lava hakunene a ku ri ku khathaleriwa ni rirhandzu.
Mpatswa lowu tekaneke eCalifornia wu nghenele ku hlundzuka lokukulu nkarhi na nkarhi loko nsati a endzele munghana wakwe wa nhwanyana. Mahanyelo ya ku hlundzuka ka nuna ya vange xiendlo lexi fanaka eka nsati. Enkarhini wa xitsundzuxo, wanuna eku heteleleni u n’wi byele nchumu lowu a kalaka a nga si byela un’wana. Loko wansati a fambile a ri yexe, hambi ku ri xinkarhana, endzeni swinene a a chava leswaku a nga ha n’wi tshika hi laha ku heleleke hikuva tata wakwe u n’wi lahlile loko a ha ri ntsongo. Loko wansati a twisisile xivangelo-nkulu xa vukari bya nuna wakwe—ku chava ku tshikiwa—swi n’wi pfune ku susa ku n’wi hlundzukela kakwe ni ku tlhela a n’wi tiyisekisa hi rirhandzu rakwe.
Xisweswo, vukari byi nga ha va xikombiso. Etimhakeni to tano, hi ku kombisa xivangelo xa byona lexikulu, hi nga dyondza ku hlangavetana na xona hi mfanelo.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]
Madokodela yo tala ya hete hi leswaku ku kurisa vukari swi onha rihanyo