Ku Tumbuluxa Mintirho eMatikweni Lama Hluvukaka

HI MUYIMERI WA XALAMUKA! ESENEGAL

TATANA wa n’wana wa malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi u fe loko a ha ri xihlangi, a siya mana wakwe ni ndyangu lowukulu wa vana va nhungu. Tanihi leswi mana wa yena a yaka a dyuhala, n’wana loyi wa kondlo-a-ndzi u fanele a pfuneta ku wundla ndyangu hi ku lava ntirho. A nge swi koti ku fikelela ku rhandza kakwe ko ya emahlweni ni xikolo. U fanele ku tirha, hambi leswi a nga riki na vutshila kumbe dyondzo leyi lavekaka.

Swiyimo swo fana ni leswi swi tolovelekile ematikweni lama hluvukaka. Mintirho ya kala, hambi ku ri eka lava va nga ni tidigiri ta le yunivhesiti. Hambi swi ri tano, hi ku tiyimisela ni ku tirhisa byongo, vo tala va swi kotile ku tiendlela mintirho ya vona vini. Mintirho yo tano swi nga ha endleka yi nga va endli switsutsu, kambe Bibele yi ri eka 1 Timotiya 6:8: “Loko hi ri ni swakudya ni tinguvu, hi ta kolwa hi swona.”

Loko hi ri karhi hi tsundzuka ndzayo yoleyo ya ku ringanisela, a hi kambisiseni tindlela tin’wana ta vutlharhi leti Vakreste lava nga ematikweni lama hluvukaka va hanyaka ni ku humelela ha tona.

Bindzu Ra Swakudya—Mukhuva Wa Vantima

Nkarhi hinkwawo swakudya swa laveka. Laha Afrika Vupela-dyambu, vavasati lava gingiritekaka va kume tindlela to hambana-hambana ta nkoka to tirhisa endlelo leri leswaku va vuyeriwa. Hi xikombiso, van’wana va aka xiyindlwana ekusuhi ni laha ku akiwaka kona ivi va swekela vatirhi swakudya swa ni nhlikanhi. Van’wana va lunghiselela vanhu lava hundzaka hi laha va nga kona ni mixo swakudya. Va veka xitafulana ni mabence, va virisa mati endzilweni wa malahla, ivi va xavisa swifihlulo swo olova—kofi yo hisa ni xinkwa xo kufumela na botere. Ni madyambu va pfula swibindzwana swa vona nakambe va xavisela vatirhi swakudya swo miyeta nyoka emakumu ka siku. Ku va ni bindzu ra muxaka lowu swi lava leswaku u va ni xiyimiso xo tika, kambe ri endla leswaku vanhu lava gingiritekaka va kuma mali yo tihanyisa.

Nakambe u nga ha xavisa ni swakudya swo olova. Vavasati van’wana va kuma ndhawu leyi nga ni vanhu vo tala ekusuhi ni makete ivi va katinga timanga. Fatayas—tiphayi ta swinyamanyamana leti xavisiwaka ni murhu lowu hisaka—na tona ti xaviseka hi ku olova. Swi tano ni hi masangweji lama endliweke hi murhu lowu nga ni nyama leyi lungiweke hi swilungalungana. Leswi i swilo leswi xavisiwaka hi ku olova ematikweni ya Vantima yo fana na Gambia na Mali.

EGuinea-Bissau ni le Senegal, vantshwa vo tala lava nga Timbhoni ta Yehovha va tihlayisa evutirhelini bya nkarhi hinkwawo hi ku baka ni ku xavisa nchumu wun’wana lowu rhandziwaka: swikhekhana. Moses, muaka-tiko wa le ntsindza wa Senegal, eDakar, wa hlamusela: “Mina ni nghamu ya mina a hi tirha tanihi maphayona yo hlawuleka [vaevhangeli va nkarhi hinkwawo] loko hi sungula ku va ni vana. Sweswi a ndzi fanele ndzi kuma ndlela yo va wundla, hi loko ndzi ehleketa ku baka swikhekhana ni ku swi xavisa.

“A yi nga nyawuli mali yo sungula ha yona leyi a ndzi ri na yona, xisweswo a ndzi fanele ndzi va ni vurhon’wana bya ku hambanisa exikarhi ka mali leyi ndzi nga ta yi hlayisa tanihi hi vuyelo bya kona ni leyi a ndzi fanele ndzi yi tlherisela ebindzwini ku ya xava swilo leswi lavekaka, swo fana ni filawa ni mandza. Sweswi ndzi kota ku xavisa makhekhe yo tala ku kota ku khathalela swilaveko swo tala swa ndyangu wa mina lowutsongo.

“Nsati wa mina, Esther, u pfuna hi ku rhunga swiambalo ekaya. Leswi swi endla leswaku a va ekaya ni vafana va hina vambirhi. Kutani hina vambirhi, ha swi kota ku khathalela ndyangu wa hina kahle, ku nga khathariseki leswaku hi hanya eminkarhini yo nonon’hwa.”

Hi leyi ndlela yin’wana ya bindzu leritsongo: Tanihi leswi vanhu lava tirhaka va khomekeke naswona hakanyingi va nga riki na nkarhi wa ku famba mpfhuka wo leha va ya emakete, va ya va ya xava eswimaketanini swa le kusuhi laha ku xavisiwaka mihandzu ni matsavu. Van’wana va vaxavisi lava va ni lunghiselelo ro va tisela swilo, va va tisela matsavu emakaya hi ku kongoma. Swi duma hi ku hatlisa leswaku wa tshembeka ni leswaku u xavisa swilo swa kahle. Hambi swi ri tano, tivonele leswaku u nga durisi ngopfu, hikuva vanhu va ta tlhelela etimakete leti tolovelekeke.

Swintirhwa-ntirhwana

Loko ku xavisa swilo swi nga ku tsakisi, ehleketa hi ku endla mintirho yo hambana-hambana. Mintirho ya le kaya, yo fana ni ku basisa, ku sweka, ku hlantswa ni ku ayina swiambalo, hakanyingi ku ni xilaveko xa yona. Naswona ku ni mintirho yin’wana yo tala yo yelana na yona.

Hi xikombiso, xana u tshama ekusuhi ni lwandlenkulu kumbe laha ku xavisiwaka tinhlampfi? Ha yini u nga kombeli ntirho wo hlantswa tinhlampfi—hi ku hatlisa naswona hi mali ya le hansi? Leswi lavekaka i xintsandzana xa kahle ni mukwana wo kariha wa tihlampfi. Ku hlantswa mimovha i ntirho wun’wana lowu vuyerisaka. Xana ku laveka yini? Bakete, mati, xisibinyana ni lapi ra kahle. EDakar, vantshwa lava ehleketaka hi bindzu va vonaka etindhawini to tala to paka naswona vo tala va kumeka eswitarateni leswi nga ni mindzhuti va endla ntirho lowu.

Xana mati lama khulukaka ma kala exiphen’wini xa ndhawu ya ka n’wina? Minkarhi yin’wana vavasati va fola layini nkarhi wo leha exihlobyeni xin’we leswaku va ta tata mathini ya vona. Kutani va boheka ku rhwala mathini lama tikaka hi tinhloko ndlela yo leha ku ya ekaya. Xisweswo vo tala va tiyimisele ku hakela munhu loyi a nga ta va kela mati. Ndlela leyi u nga humelelaka ha yona i ku ya exihlobyeni ka ha ri na mixo swinene leswaku u ta tata mathini ya wena ivi u ya layicha exikocikarini lexi susumetiwaka hi mavoko kumbe lexi kokiwaka hi timbhongolo. Sweswi u lunghekele ku yisa mati emakaya kumbe etindhawini leti ku tirhiwaka eka tona.

Xana ku ni swo karhi leswi u swi dyondzeleke? Kumbexana u nga ha tinyikela ku ya dyondzisa vana lavatsongo hi mahelo-vhiki. Ematikweni lama hluvukaka, makamara yo dyondzela eka wona ma tele ku tlula mpimo, naswona vatswari va nga ha rhandza ku hakelela vana va vona leswaku va kuma nkathalelo wo hlawuleka.

Vutshila byin’wana lebyi swi nga ha endlekaka leswaku u ri na byona i vuswikoti bya ku luka misisi. Tanihi leswi misisi leyi lukiweke ku nga nchumu lowu tolovelekeke exikarhi ka vavasati eAfrika, vanhu lava nga ni vutshila entirhweni lowu va nga ha swi kota ku kuma mali hi wona.

Ku Tirhisa Vutshila

Eminkarhini ya Bibele, wansati la nga ni vuswikoti a a kuma tindlela ta vutlharhi ta ku nghenisa mali. Swivuriso 31:24 yi ri: “O endla tinguv̌u, a šav̌isa, ni mav̌amba, a šav̌isa e ka v̌ašav̌i.” Hi laha ku fanaka, vo tala ematikweni lama hluvukaka va humelerile eku tiendleleni ka bindzu ra ndyangu kumbe swibindzwana swin’wana. Hi xikombiso, muvatli a nga ha tiendlela xitolonyana, ivi a endla switulu swo olova, mabence ni nhundzu yin’wana ya le kaya. Ko laveka ntsena switirho swa nkoka swa vuvatli. Loko u ri ni vutivi bya ku kurisa swifuwo, kumbexana u nga ha sungula bindzu ra ku fuwa tihuku ivi u xavisa mandza ni swiciwana.

Vutshila i bya nkoka eku sunguleni xibindzwana. Vanhu van’wana va hundzule mathini lama lahliweke ma va minkwama ya mavalavala yo rhwala nhundzu. Van’wana va endle maphaxani hi mavhilwa ya mimovha. Van’wana va endle mabakete hi machubu. Ku humelela ka wena swi titshege hi ndlela leyi u ehleketaka ha yona.

Ematikweni lama hluvukaka swi lava vutshila ni miehleketo leswaku u kota ku humelela, kambe swi lava leswaku u tlhela u lehisa mbilu ni ku va ni langutelo lerinene. U nga lan’wi hi ku olova. Pfumelelana ni swiyimo, u lunghekela ku cinca ntirho loko swi laveka. Loko u sungula bindzu kumbe u endla ntirho wo karhi, tiyiseka leswaku u kambisisa milawu ya kwalaho ni ku kuma mpfumelelo. Vakreste va boheka ku landzelela milawu ya tiko.—Varhoma 13:1-7.

Loko u nga si sungula ku xavisa kumbe ku tirha, tivutise: ‘Xana hi swihi swilo leswi laviwaka laha ni ndhavuko wa kona? Xana ikhonomi ya ndhawu leyi yi le ka xiyimo xihi? Xana vaxavi va ta swi kota ku xava swilo leswi ndzi swi xavisaka? Xana i vangani lava xavisaka swilo leswi fanaka kumbe ku endla ntirho lowu fanaka ni wa mina? Xana hakunene ndzi na byona vutshila, matimba, xisekelo, ku tikhoma ni vuswikoti lebyi lavekaka bya ku tirha? Xana ku ta laveka mali muni? Xana ndzi ta boheka ku lomba mali? Xana ndzi ta swi kota ku hakela xikweleti?’

Xivutiso xa Yesu eka Luka 14:28 xa fanela: “Xana i mani exikarhi ka n’wina, la nga rhangiki hi ku tshama hansi loko a lava ku aka xihondzo, a hlaya leswi a nga ta humesa swona, ku vona loko mali ya yena yi ta ringana ku heta ntirho xana?”

I ntiyiso leswaku a hi hinkwavo lava nga ni vuswikoti kumbe moya wa ku titirha. Kambe Yehovha Xikwembu a nga katekisa masungulo ya wena ni matshalatshala ya wena ya ku tiyimisela loko u swi endla hi xikongomelo lexinene. (Ringanisa 2 Petro 1:5.) Kutani endla hi laha u nga kotaka ha kona ku kuma ntirho—hambi loko swi vula leswaku u fanele ku tisungulela wona!

[Swifaniso leswi nga eka tluka 12, 13]

Ku rhunga swiambalo, ku hlantswa mimovha, ku yisa mati yo tenga ni ku hlantswa tinhlampfi i tindlela tin’wana leti vanhu va tihanyisaka ha tona