Vantshwa Va Vutisa . . .

Xana Ndzi Nga Yi Kuma Njhani Mali?

“Ndzi lava ntirho lowu holelaka mali yo tala.”—Tanya.

VANTSHWA vo tala va titwa ku fana na Tanya. “Ndzi lava mali ya ku xava movha ni swiambalo,” ku vula muntshwa un’wana la vuriwaka Sergio. “A ndzi lavi ku kombela xin’wana ni xin’wana eka vatswari va mina.” Laurie-Ann lontsongo u ni xivangelo lexi fanaka lexi endlaka leswaku a tirha. U ri: “Ndzi nhwanyana, ndzi rhandza swixava-xavana.”

Hikwalaho, a swi hlamarisi leswi, hi ku ya hi magazini lowu nge U.S.News & World Report, “vana va xikolo [eUnited States] vanharhu eka vamune lava va sungulaka ni lava va ha ku hetaka tidyondzo ta vona exikolweni xa le henhla ni lava va nga le kusuhi ni ku ti heta sweswi va kongomaka entirhweni loko xikolo xi huma ni hi mahelo-vhiki.” Hi ndlela yo karhi, leswi swi kombisa “ku rhandza mali” hi ndlela leyi hundzeletiweke, loku andzeke emisaveni ya namuntlha leyi rhandzaka swilo leswi vonakaka. (1 Timotiya 6:10) Kambe, a hi hinkwavo vantshwa lava lavaka mali, lava rhandzaka swilo leswi vonakaka.

Bibele yi ri: ‘Mali i xisirhelelo.’ (Eklesiasta 7:12) Ku nga ha va ni swivangelo leswi twalaka leswi endlaka leswaku wena u nga muntshwa wa Mukreste u lava ku kuma mali.a Hi xikombiso, Avian lontsongo u nyika xivangelo lexi endlaka leswaku a tirha masiku mambirhi hi vhiki: “Swa ndzi pfuna leswaku ndzi tihanyisa leswi ndzi nga phayona ra nkarhi hinkwawo [muvuri wa evhangeli wa nkarhi hinkwawo].”

Swi nga ha endleka u ri ni swivangelo leswi fanaka leswi endlaka leswaku u navela ku kuma ntirho wa nkarhinyana. Kumbexana u ni pakani yo ya entsombanweni wa Vukreste. Kumbexana u lava swiambalo swo talanyana leswi swi fanelekaka leswi u nga ta swi ambala eminhlanganweni ya vandlha. Leswi hinkwaswo swi lava mali. I ntiyiso, Yesu u tshembise leswaku Xikwembu xi ta va khathalela lava ‘lavaka Mfumo wa Xikwembu ku sungula.’ (Matewu 6:33) Kambe leswi a swi vuli leswaku u fanele u tshama hi mavoko emhakeni leyi. (Ringanisa Mintirho 18:1-3.) Kutani, u fanele u endla yini loko u lava ku kuma mali?

Ndlela Leyi U Nga Sungulaka Ha Yona

A hi nge vatswari va wena va pfumela leswaku u tirha, u nga rhanga hi ku ya eka vaakelani, vadyondzisi ni maxaka, kutani u va byela leswaku u lava ntirho. Loko u chava ku va kombela hi ku kongoma, u nga ha va vutisa mintirho leyi a va yi endla loko va ha ri vana va kondlo-a-ndzi-dyi. Va nga ha ku pfuna malunghana ni leswi u nga swi endlaka. Loko vanhu vo tala va tiva leswaku u lava ntirho, u nga ha kuma mpfuno wo tala malunghana ni laha u nga yaka kona.

Xin’wana lexi u nga xi endlaka, ringeta eka maphepha-hungu laha ku laviwaka vatirhi, u languta ni tibodo ta timhaka eswitolo, exikolweni xa ka n’wina ni le tindhawini ta mani na mani. “Mina ndzi wu kume tano ntirho,” ku vula muntshwa la vuriwaka Dave. “A ndzi languta eka maphepha-hungu, kutani ndzi va rhumela papila leri kombaka leswaku ndzi munhu wa njhani, ivi ndzi va bela riqingho.” Xana u swi lemukile leswaku mintirho yo tala a yi navetisiwi? Hi ku ya hi magazini lowu nge Seventeen, van’wana va ringanyeta leswaku “mintirho yinharhu eka ya khume yi va yi nga ri kona kukondza munhu a fika a vutisa.” Kumbexana u nga endla leswaku muthori a vona swi fanerile ku ku kumela ntirho!

Kambe njhani? U nga ha ku: ‘A ndzi na ntokoto.’ Ehleketanyana nakambe. Xana u tshama u sala ni n’wana wa ka n’wina loko vatswari va wena va nga ri kona kumbe u sala ni vana va van’wana? Leswi swi kombisa leswaku wa khathalela. Xana u tshama u pfuna tata wa wena ku lunghisa movha? Leswi swi komba leswaku u ni vuswikoti eka swilo swa ku lunghisa movha. Xana wa swi kota ku tsala hi muchini kumbe ku tirhisa khompyutara? Kumbe, xana u tshama u bumabumeriwa loko u endle ntirho wo pfuxeta nchumu wo karhi? Leswi swi tsakeriwa ngopfu hi vanhu lava nga ku tholaka.

U nga swi languteli ehansi swintirhwana leswi u swi endlaka loko u tihungasa kumbe leswi u tsakelaka ku swi endla. Hi xikombiso, loko u swi kota ku tlanga xichaya-chayana xa vuyimbeleri, famba u ya lava ntirho loko wu kumeka exitolo lexi xavisaka swichaya-chayana swa vuyimbeleri. Handle ko kanakana wa swi rhandza swilo leswi xavisiwaka exitolo xexo, naswona u ta swi kota ku swi hlamula kahle swivutiso swa vaxavi.

Ku Endla Xikombelo Xa Ntirho

A hi nge u endle xikombelo xa leswaku u ya kamberiwa malunghana ni ntirho wo karhi. Ambala kahle, tilunghise kahle, hikuva ndlela leyi u langutekaka ha yona yi vula swo karhi ha wena. Yi nga ha vula leswaku “u ni vutihlamuleri lebyinene, u basile, u hlelekile”—kumbe yi nga ha vula leswi hambaneke ni leswi. Bibele ya vurisa loko yi khutaza vavasati va Vakreste leswaku va “tisasekisa hi swiambalo leswi langutekaka, hi xichavo ni mianakanyo yo hluteka.” (1 Timotiya 2:9) Leswi swa tirha ni le ka vavanuna. U nga tshuki u ambala swiambalo leswi nga efexenini kumbe leswi nga langutekiki loko u ya kamberiwa malunghana ni ntirho, ku nga khathariseki leswaku i ntirho wa muxaka muni.

Mukhuva lowu u langutekaka ha wona ni langutelo ra wena na swona swi vula swo tala ha wena. Hanya hi Nawu-Nsinya lowu: Khoma van’wana hi ndlela leyi u lavaka ku khomiwa ha yona. (Matewu 7:12) Fika hi nkarhi laha u vitaniweke ku ya kamberiwa kona. Vana la hisekaka ni la xalamukeke. Vana ni mikhuva leyinene. Hlamusela leswaku ha yini u tivona u fanelekela ntirho wolowo, u nga hlamuseli hi ndlela yo tikukumuxa kumbe yo hundzeleta. Bana nhloko ya mhaka.

Vatshila van’wana va bumabumela leswaku u ta (kumbe u rhumela ka ha ri emahlweni) papila leri hlelekeke kahle leri hlamuselaka leswaku u munhu wa njhani. Ri fanele ri tsariwe vito ra wena, adirese, nomboro ya riqingho, xikongomelo xo lava ntirho, u dyondze ku fikela kwihi (ku katsa ni tidyondzo to hlawuleka leti u nga ha vaka u ti dyondzile), ntokoto lowu u nga na wona entirhweni (ku nga ha va entirhweni lowu holelaka kumbe wa ku tirhandzela), vuswikoti byo hlawuleka, swilo leswi u swi rhandzaka ni vutihungasi (leswi swi nga ha komba vuswikoti lebyi u nga na byona) ni xipapilana lexi kombisaka leswaku va kona vanhu lava va nga vutisiwaka loko swi laveka. U nga ha tlhela u tsala ni papila rin’wana leri longoloxaka mavito, tiadirese ni tinomboro ta riqingho ta vanhu lava va nga ha ku bumabumelaka leswaku u kuma ntirho wolowo. Ina, kombela mpfumelelo wa vona ka ha ri emahlweni. Vanhu lava ku nga ha va vathori va wena va nkarhi lowu hundzeke, mudyondzisi, mutsundzuxi exikolweni, munghana wa wena la kuleke—un’wana ni un’wana la nga nyikaka xitiyisekiso malunghana ni vuswikoti bya wena, vutshila kumbe leswaku u munhu wa njhani.

Ku Titirha

Ku vuriwa yini loko u endle matshalatshala hinkwawo, kambe u nga wu kumi ntirho? Leswi i tshamelo-maxelo ematikweni yo tala. Kambe u nga heli mbilu. Ntlhantlho wa xiviri ku nga ha va ku tisungulela bindzu ra wena. Hi yihi mimpfuno ya kona? U nga ha tiendlela xiyimiso xa wena n’wini, kutani u tirha hilaha u rhandzaka hakona, u tirha ngopfu kumbe katsongo. Ina, ku titirha swi lava u tikhutaza, u titshinya naswona u chivirika.

Kambe u nga sungula bindzu ra njhani? Ehleketa hi ndhawu leyi u tshamaka eka yona. Xana ku laveka swilo swo karhi kumbe mintirho yo karhi leyi ku nga riki na munhu la yi endlaka kwalaho? Hi xikombiso, a hi nge u rhandza swiharhi. U nga ha hakerisa vaakelani va wena hi ku va hlambisela kumbe ku va tsemetela swifuwo swa vona. Kumbexana wa swi kota ku chaya xichaya-chayana xa vuyimbeleri. Xana u nga va dyondzisa van’wana ku xi chaya? Kumbexana ku nga ha va ku endla ntirho lowu van’wana va wu nyenyaka, tanihi ku hlantswa mafasitere kumbe wa ku basisa. Mukreste a swi n’wi khomisi tingana ku tirha hi mavoko yakwe. (Vaefesa 4:28) U nga ha ringeta ni ku dyondza ntirho lowuntshwa. Elayiburari, languta tibuku leti dyondzisaka ku endla mintirho yo karhi, kumbe u kombela munghana wa wena leswaku a ku dyondzisa. Hi xikombiso, Joshua lontsongo u dyondze ku mpfampfarhuta. Kutani a sungula xibindzwana xa ku pfapfarhuta swirhambo swa micato ni minkhuvo.—Vona bokisi leri nge “Mintirho Leyi U Nga Yi Tumbuluxaka.”

Xitsundzuxo: U nga hatliseli ku sungula bindzu u nga si tiva leswi ri nga ta ku koxa swona ni leswi swi katsekaka. (Luka 14:28-30) Xo sungula, vulavula ni vatswari va wena ha swona. Nakambe, vulavula ni van’wana lava endleke ntirho lowu fanaka. Xana u ta boheka ku hakela swibalo? Xana u ta boheka ku kuma layisense kumbe phepha ra mpfumelelo? Vutisa valawuri va kwalaho leswaku u kuma vuxokoxoko bya kona.—Varhoma 13:1-7.

Ringanisela!

Ina, ku ni khombo ro endla mintirho yo tala leyi nga ta ku tsandza. Laurie-Ann u vule leswi malunghana ni vantshwa van’wana lava thoriweke: “A va yi endli mintirho yo tala ya xikolo ya le kaya, naswona va karhala ngopfu lerova a va swi koti ku yingisela etlilasini.” I ntiyiso, etindhawini tin’wana ta misava, ku hava xin’wana lexi vantshwa va nga xi endlaka loko ku nga ri ku tirha tiawara to tala leswaku va pfuna mindyangu ya vona. Kambe loko u nga ri exiyin’weni xo tano, ha yini u swi hundzeleta? Hi ku ya hi vatshila vo hlayanyana, loko munhu a nghena xikolo, ku tirha tiawara leti tlulaka 20 hi vhiki a swi lulamanga nikatsongo naswona swa kavanyeta. Van’wana va ringanyeta leswaku u nga tirhi tiawara leti tlulaka nhungu kumbe khume hi vhiki.

Loko u tirhisa nkarhi wa wena wo tala ngopfu, matimba ya wena entirhweni endzhaku ka xikolo, rihanyo ra wena ni ndlela leyi u pasaka ha yona exikolweni, ngopfu-ngopfu vumoya bya wena, swi nga sungula ku tsana. Ina, a hi vanhu lavakulu ntsena lava va kamanyetiweke hi “matimba ya vuxisi bya rifuwo ni ku navela swilo leswin’wana hinkwaswo.” (Marka 4:19) Hikwalaho, ringanisela. Solomoni u tsundzuxile malunghana ni ku tirha ngopfu, a ku: “Šandla ši ri šiṅwe le’ši teleke hi ku wisa, ši sasekile ku tlula ŝandla ŝimbiri le’ŝi teleke hi ku karala ni ku lanḍa mheho.”—Eklesiasta 4:6.

Ina, ku endla mali swi nga va swi fanerile. Naswona loko u swi endla hi nsusumeto lowunene ni lowu amukelekaka eka Xikwembu, ku fana na Avian lontsongo la boxiweke eku sunguleni, tiyiseka leswaku Yehovha u ta katekisa matshalatshala ya wena. Kambe, tiyiseka leswaku u nga tshami u khomekile swinene hi ntirho lerova u rivala “swilo swa nkoka swinene,” ku nga timhaka ta moya. (Vafilipiya 1:10) Hambiloko mali yo va “xisirhelelo,” kambe i vuxaka bya wena ni Xikwembu lebyi nga ta endla leswaku u humelela hakunene.—Eklesiasta 7:12, NW; Pisalema 91:14.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 20]

Mintirho Leyi U Nga Yi Tumbuluxaka

• Ku hlantswa mafasitere

• Ku xavisa maphepha-hungu ni ku ma heleketa

• Ku tirha exirhapeni kumbe ku tsemeta byanyi

• Ku sala ni vana

• Ku phamela swifuwo, ku famba-famba na swona kumbe ku swi hlambisa

• Ku hatimisa tintangu

• Ku rhunga tinguvu kumbe ku ti ayina

• Ku byala swibyariwa ni ku swi xavisa

• Ku fuya tihuku kumbe ku xavisa matandza

• Ku dyondza ku tsala hi muchini kumbe ku dyondza word processing

• Ku fambisa mahungu

• Ku heleketa swilo

• Ku dyondzisa vuyimbeleri kumbe tidyondzo tin’wana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]

Ntirho wo tala ngopfu wu nga endla leswaku u pasela ehansi