Leswi 1914 Yi Vulaka Swona Hakunene
HI LAHA swi kombisiweke ha kona eka tluka 4 “magazini lowu wu aka ku tiyiseka hi xitshembiso xa Muvumbi xa misava leyintshwa leyi nga ni ku rhula ni leyi sirhelelekeke, ku nga si hundza rixaka leri voneke swiendlakalo swa 1914.”
Kumbexana vo tala va vahlayi va hina va hlamarisiwa hi mhaka leyi. Kambe, ku sukela le ndzhaku hi December 1879—kwalomu ka 35 wa malembe emahlweni ka 1914—Xihondzo xo Rindza (lexi hi nkarhi wolowo a xi tiviwa tanihi Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence) xi nyikele vumbhoni bya Bibele lebyi kombisaka leswaku 1914 a ku ta va lembe leri xiyekaka. Hambi emahlweni ka leswi—exikarhi ka lembe-xidzana ra vu-19—vadyondzi van’wana va Bibele a va swi xiyile leswaku 1914 kumbexana a ku ri lembe leri kombisiweke evuprofeteni bya Bibele.a
Vuprofeta byi hlamuseriwe tanihi matimu lama tsariweke khale. Xiphemu lexi xa Bibele xi nyikela vumbhoni bya leswaku yi ta hi le ka Xikwembu. Loko yi hi byela hi swiendlakalo swa nkarhi lowu taka, minkarhi yin’wana Bibele yi nyikela mpimo wa nkarhi lowu nga ta hundza nchumu wo karhi wu nga si humelela. Byin’wana bya vuprofeta lebyi byo kongoma byi vulavula hi masiku ma nga ri mangani, byin’wana hi malembe yo karhi, kasi byin’wana hi madzana ya malembe.
Daniyele, loyi a profeteke hi ta nkarhi wa ku humelela ka Mesiya ko sungula, u tlhela a paluxa leswaku Mesiya u ta vuya eka “vukona” byakwe hi nkarhi lowu wu vitaniwaka “nkari lo’wu v̌ekeriweke makumu.” (Daniyele 8:17, 19; 9:24-27) Vuprofeta lebyi bya Bibele byi hlanganisa nkarhi wo leha, ku nga ri ntsena madzana ma nga ri mangani ya malembe, kambe byi katsa ku tlula magidi mambirhi—2 520 wa malembe! Eka Luka 21:24, Yesu nkarhi lowu u wu vitana ‘nkarhi lowu vekiweke wa vamatiko.’b
1914 Ri Sungula Nkarhi Wa Nhlomulo
Ku hetiseka ka vuprofeta bya Bibele ku kombisa leswaku ana se hi hanya enkarhini wa makumu ku sukela hi 1914. Yesu u hlamusele nkarhi lowu tanihi “ku sungula ka mahlomulo.” (Matewu 24:8) Eka Nhlavutelo 12:12, ha hlaya: “Mi ni khombo, n’wina misava ni lwandle, hikuva Diyavulosi ú xikele ka n’wina; ú karihile ngopfu hi ku tiva leswaku nkarhi wa yena wu komile.” Leswi swi swi hlamusela kahle leswaku ha yini misava yi nghene empfilumpfilwini lowukulu ku sukela hi 1914.
Hambi swi ri tano, nkarhi lowu wa makumu wu tikomba wu ta va wu komile—wu hlanganisa rixaka rin’we ntsena. (Luka 21:31, 32) Ntiyiso wa leswaku sweswi hi ni malembe ya 80 ku hundze 1914 wu kombisa leswaku ku nga ri khale hi nga langutela ku ntshunxiwa loku Mfumo wa Xikwembu wu nga ta ku tisa. Leswi swi vula leswaku hi ta vona “l’a hunḍisaka hi v̌uṭongo”—Yesu Kreste—a lawula “v̌uhosi bya v̌anhu” hi laha ku heleleke ivi a tisa misava leyintshwa ya ku rhula ni vululami.—Daniyele 4:17.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Hi 1844, mufundhisi wa le Britain, E. B. Elliott, u yise nyingiso eka 1914 tanihi nkarhi lowu swi nga ha endlekaka wu ri wa ku hela ka “minkarhi ya nkombo” ya ndzima 4 ya Daniyele. Hi 1849, Robert Seeley, wa le London, na yena u swi anakanyisise hi ndlela yoleyo. Joseph Seiss, wa le United States, u kombetele eka 1914 tanihi nkarhi lowu xiyekaka eka ndzandzelano wa minkarhi ya le Bibeleni ebukwini leyi tsariweke kwalomu ka 1870. Hi 1875, Nelson H. Barbour u tsarile emagazinini wa yena lowu nge Herald of the Morning leswaku 1914 ri fungha makumu ya nkarhi lowu Yesu a wu vitaneke ‘minkarhi leyi vekiweke ya vamatiko.’—Luka 21:24 ringanisa NW.
b Leswaku u kuma nhlamuselo leyi nga ni vuxokoxoko bya vuprofeta bya Daniyele, vona Reasoning From the Scriptures, matluka 95-7, leyi kandziyisiweke hi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Bokisi leri nga eka tluka 11]
Tinhlamuselo Hi 1914 Ni Le Ndzhaku Ka Yona
“Swi nga ha endleka leswaku, endzhaku ka tinyimpi timbirhi ta misava leti vonakaka ti nga honiseki, ku vumbiwa ka matlhari ya nyutliya a ko va xitsundzuxo, xo hi sirhelela enyimpini ya vunharhu ya matiko lamakulu ivi ku landzela nkarhi wo leha wa ku rhula ka mani na mani, hambi leswi ku nga ta va ku rhula loku chavisaka, hi mpfhuka eminkarhini ya Victoria. . . . Kasi swi onhake kwihi hi vanhu? Ha yini xitshembiso xa lembe-xidzana ra vukhume-kaye xi honisiwile? Ha yini lembe-xidzana ra vumakume-mbirhi ri hundzuke nguva yo chavisa kumbe, hi laha van’wana va nga vulaka ha kona, va ku i ya vuhomboloki?”—A History of the Modern World—From 1917 to the 1980s, hi Paul Johnson.
“Eka ku hundzuka hinkwako loku nga lawulekiki ka mafambiselo ya le Yuropa, Nyimpi Leyikulu ni endlelo ra ku rhula xikan’we-kan’we swi tise ku hambana ka nguva ya khale, hi tlhelo ra timali, ni ra mahanyelo ku katsa ni ra tipolitiki. . . . Ku humelela loku tsakisaka ka fambiselo leri a ro khuluka kunene ni leri tswalaka mihandzu swi mitiwe hi mhangu ya nyimpi. Ematshan’wini ya sweswo, Yuropa a ri boheka ku langutana ni ku wa ka ikhonomi ni ku hohloka loku heleleke ka fambiselo leri simekiweke ra ikhonomi. . . . Xiyimo xa ikhonomi a xi bihe ngopfu lerova ikhonomi ya Yuropa a ya ha swi kotanga ku hlakarhela eku nonokeni ne ku tsekatsekeni emahlweni ko va nyimpi leyi landzeleke yi sungula.”—The World in the Crucible 1914-1919, hi Bernadotte E. Schmitt na Harold C. Vedeler.
“Hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava ntwanano wihi na wihi lowu a wu ri kona exikarhi ka vanhu a wu ta hela. Majarimani lama a ma ri ehansi ka vulawuri bya Hitler a ma endla vugevenga lebyikulu swinene lebyi a ma titwa ma lava ku byi endla hambi ku ri vuhomboloki byihi na byihi lebyi dzwihateke matimu ya munhu. Ku dlayeteriwa ka vanhu hi xitalo loku hleriweke ka vavanuna, vavasati ni vana va kwalomu ka tsevu kumbe nkombo wa timiliyoni etikampeni to dlayela ta Majarimani ku tlula ku chavisa ka ndlela leyi Genghis Khan a dlayeteleke vanhu ha yona hi ku va khavangela, naswona loko byi ringanisiwa ni leswi, ku dlayetela loku ku va nchumu wutsongo swinene. Hi nkarhi wa nyimpi le Vuxeni, Jarimani na Russia ma anakanyisise kahle hi ku dlayetela tinxaka hi laha ku heleleke ivi ma swi endla. . . . Se hi hume hi laha ku heleleke ekhombyeni ra swilo leswi vonakaka ni ku hohloka ka mahanyelo ka muxaka lowu hambi vanhu a va nga wu anakanyi eka malembe-xidzana lama hundzeke.”—The Gathering Storm, Vholumo I ya The Second World War, hi Winston S. Churchill.
“Sweswi timfanelo ta vanhu va swiyimo, matiko ni va tinxaka, hinkwaswo swa xiyiwa; kambe hi nkarhi lowu fanaka se hi mbombomele swinene exiyin’weni lexi nga si tshamaka xi voniwa xa nyimpi, vutiko, ni xihlawuhlawu. Mona lowu wu kombisiwe hi tihanyi ta vusukumbele, leti kunguhatiweke hi vukheta hi tlhelo ra sayense; naswona mianakanyo leyi mimbirhi yi nga fambelaniki yi nga voniwa namuntlha, yi fambisana swin’we, ku nga ri emisaveni yin’we, kambe minkarhi yin’wana etikweni rin’we naswona hambi eka munhu un’we.”—Civilization on Trial, hi Arnold Toynbee.
“Tanihi xipuku lexi nga xwela, lembe-xidzana ra vukhume-kaye—ni ku hleleka ka rona ka nkoka, ku titshemba ka rona, ni ku tshembela ka rona eka maendlelo ya vanhu—ri hlwerile ku kondza ku fika August 1914, loko mimfumo ya matimba ya le Yuropa yi hlaseriwa xikan’we hi ku hlangana tinhloko leswi vangeleke ku dlayiwa ko pfumala dzanu ka timiliyoni ta majaha lama rhandzekaka ya rixaka. Endzhaku ka malembe ya mune ni hafu loko misava yi ringeta ku tipfuxetela endzhaku ka mhangu leyi onheke ya Nyimpi Leyikulu, swi ve erivaleni eka vahlaleri vo tala (kambe ku nga ri eka hinkwavo) va nkarhi wolowo leswaku vuthala lebya ha saleke bya fambiselo ra khale a byi kukuriwile, ni leswaku vanhu va nghene eka nguva leyintshwa leyi a yi vonaka yi nga ku twisisi kahle ku nga hetiseki ka munhu ni leyi nga kotiki ku ku anakanyela hi ku olova. Lava a va langutele leswaku ku rhula ku va kona emisaveni yo antswa va vone mintshembo ya vona yi va ku tlanga hi nkarhi hi 1919.”—Rito ro rhanga eka 1919—The Year Our World Began, hi William K. Klingaman.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]
Alps Ya Le Bavaria