Xana U Muyingiseri La Nga Ni Ntwela-vusiwana?
ANAKANYA loko a wu ri ni swa le mandleni u kota ku nyika munhu un’wana ni un’wana evuton’wini bya wena nyiko yo durha. Kunene a va ta tsaka naswona va tlangela swinene! Entiyisweni, u nga nyika van’wana nyiko yo hlawuleka, nchumu lowu va wu lavaka hakunene. A yi nge lavi mali nikatsongo. Xana i yini? I nyingiso wa wena. Vanhu vo tala va lava nyingiso naswona va wu tlangela loko va wu kuma. Hambi swi ri tano, leswaku u nyikela nyingiso wa xiviri, u fanele u va muyingiseri la nga ni ntwela-vusiwana.
Loko u ri mutswari kumbe muthori kumbe u ri exiyin’weni lexi vanhu va taka eka wena va tela xitsundzuxo ni nkongomiso, u fanele ku va muyingiseri la nga ni ntwela-vusiwana. Loko swi nga ri tano, vanhu va ta swi xiya leswaku a wu na ntwela-vusiwana, kutani vito ra wena ri ta onhaka.
Hambi loko u nga komberiwi xitsundzuxo nkarhi na nkarhi, swa ha laveka leswaku u yingisa vanhu hi ntwela-vusiwana, tanihi loko munghana wa wena a ta eka wena a lava nchavelelo. Hi laha xivuriso xa Bibele xi vulaka ha kona, ku tsandzeka ku yingisa u nga si vulavula swi nga ku khomisa tingana. (Swivuriso 18:13) Kutani ke, hi tihi tindlela tin’wana leti wena n’wini u nga tikombisaka tanihi muyingiseri la nga ni ntwela-vusiwana?
Rhiya Ndleve
Xana muyingiseri la nga ni ntwela-vusiwana i yini? Webster’s New Collegiate Dictionary yi hlamusela “ntwela-vusiwana”: “Vuswikoti byo hlanganyela emintlhavekweni kumbe emakungwini ya munhu un’wana.” Xona xihlamusela-marito xexo xi hlamusela “yingisa”: “Ku twa hi nyingiso lowu anakanyelaka.” Kutani muyingiseri la twisisaka a ngo twa ntsena leswi munhu a swi vulaka. U nyikela nyingiso naswona u va ni mianakanyo ni mintlhaveko ya munhu loyi.
Leswi swi lava ku rhiya ndleve eka leswi u swi twaka, u nga pfumeleli mianakanyo ya wena yi pembela. Hambi ku ri ku anakanya ndlela leyi u nga ta hlamula ha yona swi nga ku kavanyeta eku yingiseleni. Titshinye leswaku u yisa nyingiso eka leswi munhu a swi vulaka.
Languta munhu la vulavulaka emahlweni. Loko mahlo ya wena ma pembela, u ta vonaka u nga tsakeri. Xiya swikoweto swakwe ni ku tshukatshuka ka miri wakwe. Xana wa n’wayitela kumbe u hlundzukile? Xana mahlo yakwe ma komba ntsako, ku vaviseka, kumbe ku chava? Xana leswi a nga swi vulangiki swi vonaka swi ri swa nkoka? U nga vilerisiwi hi nhlamulo ya wena; yi ta titela hi yoxe loko u rhiye ndleve hakunene.
Loko u yingiserile, u ta tikuma u pfumela hi nhloko ni ku vula marito yo pfumelelana na yena, yo kota ‘Ndza swi vona’ na ‘Ndza swi twisisa.’ Leswi swi nga ha kombisa leswaku u fambisana na yena. Hambi swi ri tano, u nga anakanyi leswaku ku pfumela hi nhloko ni ku pfumela hi marito swi ta endla vanhu va anakanya leswaku u le ku yingiseleni loko hakunene u nga ri ku yingiseleni. Entiyisweni, ku pfumela hi nhloko u nga wisi swi nga kombisa ku pfumala ku lehisa mbilu. Onge hi loko u ku, ‘Hatlisa. Vula lexi u lavaka ku xi vula. Heta phela.’
Ku nga khathariseki xiyimo a wu fanelanga u khathala ngopfu hi ndlela yo yingisa. Wena yingisela hakunene, kutani ku pfumela ka wena ku ta kombisa ku tshembeka.
Swivutiso leswinene na swona swi kombisa leswaku u rhiye ndleve naswona u fambisana na yena. Swi kombisa leswaku wa tsakela. Vutisa leswaku u twisisa tinhla leti a nga ti vulangiki kumbe leti nga twisisekangiki. Vutisa swivutiso leswi endlaka munhu loyi leswaku a ntshunxeka ivi a ya emahlweni a tiphofula. U nga vilerisiwi hi leswaku u nga ha n’wi kavanyeta nkarhi na nkarhi, kambe u nga swi hundzeleti. Ku twisisa swilo kahle i xiphemu xa ku yingisa. Loko u nga hundzeleti ku kavanyeta, munhu loyi a nga tlangela ku navela ka wena ku twisisa hinkwaswo leswi a swi vulaka hi laha ku heleleke.
Twisisa
Lexi ku nga va xiphemu xo nonon’hwa swinene, hambi loko hakunene u n’wi twela munhu loyi a vulavulaka na wena. Loko munhu la nga ni gome a ta eka wena, xana xikan’we-kan’we u n’wi chela hi swiringanyeto ni mintlhantlho leyi u anakanyaka leswaku yi ta n’wi pfuna? Xana u hatlisa u byela munhu loyi leswaku xiyimo lexi a xi bihanga ngopfu loko xi ringanisiwa ni maxangu ya swimani-mani? Leswi swi nga ha vonaka swi pfuna, kambe swi nga va ni vuyelo lebyo biha.
Ku ni swivangelo swo tala mayelana ni leswaku ha yini u nga ha vaka ni mboyamelo wo tshika ku yingisa ivi u sungula ku tlhantlha mhaka. U nga ha anakanya leswaku swiringanyeto swa wena hi swona swilo leswi lavekaka ku endla munhu loyi a titwa ku antswa. Kumbexana u nga vona onge ntirho wa wena i ku “lulamisa” leswi “hoxeke” ni leswaku loko u nga endli tano, a wu le ku n’wi pfuneni kumbe a wu “endli leswi u faneleke ku swi endla.”
Hambi swi ri tano, ku n’wi chela hi mintlhantlho yo tala a nga si ya kule, hakanyingi swi rhumela marungula lama hetaka mongo, yo kota lawa, ‘Ndzi vona xiphiqo xa wena xi nga ri xikulu hi laha u xi tekisaka xiswona.’ Kumbe, ‘Ndzi tsakela ndhuma ya mina tanihi mutlhantlhi wa swiphiqo ku tlula vuhlayiseki bya wena.’ Kumbe, hi ndlela yo karhi, ‘A ndzi twisisi—naswona a ndzi lavi ku twisisa.’ Ku ringanisa xiphiqo xa munhu ni swa van’wana hakanyingi swi n’wi byela leswi, ‘A wu fanele ku khomiwa hi tingana ku va u titwa u karhatekile kasi ku ni vanhu van’wana lava xanisekaka ku tlula wena.’
Loko handle ko swi xiya u rhumela marungula yo tano lama hetaka mongo, munghana wa wena a nga ha anakanya leswaku kahle-kahle a wu n’wi twanga, ni leswaku a wu n’wi twisisi. Nkarhi wun’wana a nga ha anakanya leswaku u titwa u tlakukile eka yena. Enkarhini lowu taka, u ta ya eka un’wana leswaku a chaveleriwa.—Vafilipiya 2:3, 4.
Ku vuriwa yini hi loko munghana wa wena a karhateka swi nga fanelanga? Hi xikombiso, a nga ha titwa nandzu handle ka xivangelo lexi twalaka. Xana u fanele u hatlisela ku n’wi byela sweswo leswaku a ta sungula ku titwa ku antswa? Doo, hikuva loko u nga rhangi hi ku n’wi yingisa, swikhutazo swa wena a swi nge n’wi chaveleli ngopfu. Ematshan’wini yo titwa a phyuphyile, u ta titwa a nga si tirhula ndzhwalo wakwe, a titwa a ha rhwele nandzu wakwe. Hi laha mutivi wa filosofi wa lembe-xidzana ra vu-19 Henry David Thoreau a swi vekaka ha kona, “ku laveka vanhu vambirhi leswaku va vula ntiyiso: un’wana a wu vula ivi un’wana a wu yingisa.”
Kunene nkongomiso wa Bibele wu fanerile: ‘Hatlisa ku twa, u hlwela ku vulavula.’ (Yakobo 1:19) Nakambe i swa nkoka swinene ku yingisa hi ntwela-vusiwana! Vana ni mintlhaveko ya munhu la lavaka mpfuno wa wena. Twisisa ku nonon’hwa ka xiphiqo, ku enta ka gome rakwe. U nga tsongahati xiphiqo xakwe hi swiga swo kota leswi, ‘Oho, kahle-kahle xiphiqo xa wena i xa nkarhinyana’ kumbe, ‘Entiyisweni xiyimo lexi a xi bihanga ngopfu.’ Entiyisweni, ku tsongahata koloko ku nga ha nyanyisa mintlhaveko yakwe ya ku karhateka. U ta karhateka hikuva mhaka ya yena a wu yi teki yi ri nchumu. Kutani n’wangulo wa wena a wu kombise leswaku wa swi twa leswi a swi vulaka ni leswaku wa swi pfumela leswaku leswi hi leswi a titwisaka swona enkarhini wa sweswi hi timhaka leti.
Ku yingisa hi ku twisisa a swi lavi leswaku u pfumelelana ni leswi munhu loyi a lavaka mpfuno eka wena a swi vulaka. U nga ha tibyela leswaku munhu loyi u hoxisile loko a ku, “Ntirho wa mina wa ndzi siringa!” Kambe loko u nga swi amukeli (‘U nga titwisi sweswo’) kumbe u kaneta (‘Kunene wena wo hungasa leswi u swi vulaka’), u ta heta hi leswaku a wu twisisi. Tinhlamulo ta wena ti fanele ku kombisa leswaku wa twisisa. Eka munhu loyi a vengaka ntirho wakwe, u nga ha ku, ‘Ndza tshemba leswaku wa karharisa.’ Kutani u n’wi vutisa vuxokoxoko leswaku a ta ku veka erivaleni. Xisweswo a wu pfumeli handle ka xivangelo leswaku u fanele ku venga ntirho wakwe, kambe ntsena wa pfumela leswaku leswi hi leswi a titwisaka swona enkarhini wa sweswi. Xisweswo wa n’wi enerisa leswaku u n’wi twile, leswaku mintlhaveko yakwe u yi vule hi laha ku heleleke. Hakanyingi, ku vulavula hi xiphiqo swi nga ha xi hunguta.
Hi ku fanana, munhu loyi a nge, “Nsati wa mina u ye eku kamberiweni namuntlha,” a nga ha va a vula leswaku, “Ndzi karhatekile.” Nhlamulo ya wena yi fanele ku pfumelelana ni leswi. Swi kombisa leswaku u yingisele nhlamuselo leyi vangelaka marito yakwe, swi nga leswi chavelelaka ku tlula loko wo honisa nhlamuselo yakwe, u yi kaneta, kumbe u ringeta ku n’wi lulamisa hi ku n’wi byela leswaku a nga fanelanga a vilela.—Varhoma 12:15.
Vayingiseri Lavanene Na Vona Va Vulavula!
The Art of Conversation yi vulavula hi lava va yingisaka kambe va vulavula switsongo ngopfu, “va anakanya leswaku swi va nyika xikhundlha xa ku tikhoma hi ndlela leyi nga ni xindzhuti.” Leswi swi vangela munhu loyi ku vulavula a ri yexe, ku nga nchumu wo biha. Hi hala tlhelo, loko munhu loyi u n’wi yingiseke a vulavula a nga wisi a nga ku nyiki nkarhi wo tiphofula, swi bihile naswona swa karharisa. Kutani, hambi leswi u lavaka ku va muyingiseri lonene, u nga ha lava leswaku munhu loyi a tiva leswaku u ni nchumu wo karhi lowunene lowu pfunaka lowu u lavaka ku wu vula.
Xana u nga ha vula yini? Endzhaku ko yingisela hi xichavo timhaka leti munghana wa wena a ti vulaka, xana se u fanele ku n’wi nyika xitsundzuxo? Kumbexana, loko ku ri hi leswaku u ni mfanelo ya ku xi nyikela. Loko u ri na ntlhantlho wa xiphiqo xa munghana wa wena, n’wi byele. Marito ya wena ma ta va ni ntikelo wo karhi, tanihi leswi u rhangeke u tirhisa nkarhi u yingisa ku sungula. Loko u nga ri na mfanelo yo nyika munghana wa wena nkongomiso kumbe mpfuno lowu a wu lavaka, ringeta ku n’wi hlanganisa ni un’wana loyi a nga ni mfanelo yo endla tano.
Hambi swi ri tano, minkarhi yin’wana xitsundzuxo a xi laviwi kumbe ku komberiwa. Kutani tivonele leswaku u nga vevukisi vuyelo lebyinene bya ku yingisa ka wena hi ku vula marito yo tala. Munghana wa wena a nga ha boheka ku tiyisela xiyimo lexi nga lawulekiki kumbe a heta nkarhi a lulamisa mintlhaveko yakwe leyi nga fanelangiki. U te eka wena leswaku a ta ku byela xiphiqo xa yena. U n’wi yingiserile. Mintlhaveko yakwe yi ku khumbile, u n’wi tiyisekise leswaku wa khumbeka, ni leswaku u ta hambeta u n’wi tsundzuka ni ku n’wi anakanya eswikhongelweni swa wena. N’wi byele leswaku a nga ha ta nakambe eka wena ni leswaku u ta hlayisa swiphiqo swakwe swi ri xihundla. A nga ha lava nchavelelo wo tano ku tlula ku va u ringeta ku ololoxa xiphiqo xakwe.—Swivuriso 10:19; 17:17; 1 Vatesalonika 5:14.
Hambi ku yingisa ka wena ku fambisana ni xitsundzuxo kumbe e-e, swa mi vuyerisa havumbirhi bya n’wina. Loyi a vulavulaka wa eneriseka leswaku wa twiwa naswona wa twisisiwa. Wa chaveleleka hi ku tiva leswaku ku na un’wana la lavaka ku yingisela loko a tiphofula. Na yena muyingiseri wa vuyeriwa. Van’wana va tlangela nkhathalelo wakwe. Loko a n’wi nyika switsundzuxo swakwe swi tshembiwa swinene hikuva a nga anguli a nga si twisisa kahle mhaka leyi a byeriwaka yona. I ntiyiso leswaku ku yingisa hi rixaladza swi teka nkarhi. Kambe vona ndlela leyi swi nga swa nkoka ha yona! Hakunene, loko u lomba vanhu tindleve hi ndlela leyi faneleke, u va nyika nyiko yo hlawuleka.