Vantshwa Va Vutisa . . .

Ndzi Fanele Ndzi Endla Yini Loko Van’wana Va Ndzi Byela Swiphiqo Swa Vona?

“Ku ni nhwanyana un’wana exikolweni. Vatswari vakwe a va ri karhi va lunghiselela ku dlaya vukati, naswona a swi nga n’wi fambeli kahle exikolweni. A a tala ku ndzi byela swiphiqo swa ka vona swa ndyangu.”—Jan, la nga ni malembe ya 14.

“Nhwanyana un’wana wa le xikolweni u ndzi byele leswaku u tshame a etlela ni mufana. U tikile a tlhela a humesa khwiri vatswari vakwe va nga swi tivi.”—Mira, la nga ni malembe ya 15.

A HI nge u dya mabulo ni munghana wa wena kumbe un’wana loyi u nghenaka xikolo na yena. Hi loyi a ku “byeletelaka” swiphiqo swakwe.a Nkarhi wun’wana u langutane ni swiphiqo leswi vana va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi va langutanaka na swona—swo kota swiambalo, mali, ku languteka, tintangha ni mapaselo exikolweni. Hi hala tlhelo, swi nga ha endleka swiphiqo swakwe ku ri tlakula va xurhe.

Xiyimo xa le United States xi kombisa ndlela leyi xiphiqo lexi xi nga vaka xikulu ha yona. Hi ku ya hi magazini wa Newsweek, “National Institutes of Mental Health (NIMH) yi ringanyeta leswaku nhungu wa tiphesente ta vana va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi ni tiphesente timbirhi ta vana lavatsongo (van’wana vo va ni malembe ya mune ntsena) va ni swikombiso swa ntshikilelo.” Nkambisiso wun’wana wu te: “Eka vavasati va 1 000 lava nga emalembeni lama nga exikarhi ka 15-19, ku tika va 97 lembe ni lembe—ku nga miliyoni yin’we ya vana va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi va le Amerika. Vo tala lava tikaka—hileswaku 78 wa tiphesente, va va va nga swi kunguhatanga.” Naswona ku ni vana va timiliyoni lava nga riki na ndhawu leyi va nga tshamaka eka yona nkarhi hinkwawo. Vo tala va biwa ni ku pfinyiwa. Ku tlula hafu ya vana lava nga eswikolweni swa le henhla le United States va tshame va dakwa. Kasi vantshwa vo tala va ni xiphiqo xa ku dya.

A swi hlamarisi leswi vantshwa vo tala va lavaka munhu wo karhi hi timbilu ta vona hinkwato loyi va nga vulavulaka na yena ni ku n’wi chululela ta le mbilwini ya vona! Naswona hakanyingi va byela tintangha ta vona ku sungula. Ku vuriwa yini hiloko a byela wena? Loko u ri Mukreste, sweswo a swi fanelanga swi ku hlamarisa. Bibele yi lerisa Vakreste leswaku va va “xikombiso” eku tikhomeni ni le ku anakanyeleni. (1 Timotiya 4:12; Vafilipiya 4:5) Hikwalaho vantshwa van’wana, ku katsa ni lava nga riki vapfumeri—va nga ha lava ku ku phofulela ta le mbilwini ya vona. Kutani, u fanele u langutana njhani ni xiyimo xo tano? Naswona ku vuriwa yini hiloko u vona onge leswi va ku byelaka swona swi le henhla ka matimba ya wena?

Ku Va Muyingiseri Lonene

Bibele yi vula leswaku ku ni “nkarhi wa ku miyela ni nkarhi wa ku vulavula.” (Eklesiasta 3:7) Loko munhu a ri ni xiphiqo naswona a lava ku vulavula na wena, hakanyingi nchumu wo antswa swinene lowu u nga wu endlaka i ku yingisela. Phela, Bibele a yi lavi leswaku u honisa “xirilo xa xisiwana.” (Swivuriso 21:13) Swi nga ha endleka swi n’wi tekele nkarhinyana leswaku a bula na wena hi mhaka leyi. Loko u n’wi yingisa, swi nga ha n’wi olovela leswaku a vulavula. Mukreste la vuriwaka Hiram u ri: “Hakanyingi ndzi n’wi tshika a vulavula. A boxa leswi a swi ehleketaka kutani ndzi ringeta ku n’wi tshandzisa.” Vincent na yena u ri: “Minkarhi yin’wana vanhu va lava ku vulavula ntsena.”

Hikwalaho, swi nga ha endleka munghana wa wena a nga rindzelanga leswaku u tlhantlha swiphiqo swakwe. A ngo ho lava leswaku u rhiya ndleve ntsena. Hikwalaho, yingisa! Ringeta leswaku swilo leswi ku rhendzeleke swi nga ku kavanyeti, na wena u nga n’wi nghena-ngheni enon’wini swi nga fanelanga. Ku va kona ni ku n’wi yingisa swi nga n’wi pfuna ngopfu. Swa kombisa leswaku wa n’wi khathalela hakunene.

Xana leswi swi vula leswaku a wu nge wu pfuli nomu nikatsongo? Swi ta ya hi xiphiqo xa kona. Hakanyingi, swo lava ntsena leswaku u n’wi hlamula hi ndlela ya musa, u va u anakanyile hi leswi u swi vulaka. (Swivuriso 25:11) Hi xikombiso, loko munghana wa wena a tshame a langutana ni mhangu yo karhi, swi nga va swinene leswaku u n’wi tshandzisa. (Varhoma 12:15) Swivuriso 12:25 yi ri: “Ku vilela embilwini ya munhu hi kona loku nga ta yi tshova, kambe rito lerinene ra yi tsakisa.” Kumbexana ku laveka xikhutazo. Tiyisekisa munhu yoloye leswaku u ta swi kota ku langutana ni xiyimo xexo hilaha ku humelelaka. Marito yo fana ni lama nge “Ndza swi vona leswaku ha yini u titwa hi ndlela yoleyo” kumbe “Xiyimo lexi u langutaneke na xona xi ndzi twisa ku vava” ma nga endla munghana wa wena a swi vona leswaku leswi u swi vulaka swi huma embilwini naswona u lava ku n’wi pfuna.

Nilokoswiritano, Swivuriso 12:18 ya lemukisa: “U kona la vulavulaka handle ko anakanya ku fana ni ku tlhava ka banga.” I swa nkoka leswaku u papalata marito yo fana ni lawa, “Sweswo a swi bihanga ngopfu,” “Rivala hi swona,” kumbe “A wu fanelanga u titwa hi ndlela yoleyo.” Nakambe, xiya leswaku u nga ringeti ku vevukisa xiphiqo xakwe hi ku endla mafenya. Munghana wa wena a nga ha ehleketa leswaku a wu yi xiximi ndlela leyi a titwaka ha yona.—Swivuriso 25:20.

Kambe, ku vuriwa yini hiloko u nga swi tivi leswaku u nga ku yini? Vula ntiyiso. Byela munghana wa wena leswaku a wu swi tivi leswi u nga swi vulaka kambe u nga swi tsakela ku n’wi pfuna. N’wi vutise u ku, “Xana ndzi nga ku pfuna njhani?” Ina, swi kona leswi u nga ha swi endlaka ku n’wi vevukisela xiphiqo xakwe.—Vagalatiya 6:2.

Ku Nyikela Xitsundzuxo Xa Vunghana

Ku vuriwa yini hiloko u vona leswaku munghana wa wena u lava xitsundzuxo? Phela, a wu na ntokoto tanihi leswi u nga muntshwa. (Swivuriso 1:4) Xisweswo a wu faneleki ku nyikela xitsundzuxo malunghana ni xiphiqo xin’wana ni xin’wana. Hambiswiritano, Pisalema 19:7 yi ri: “Xitsundzuxo xa Yehovha xa tshembeka, xi tlharihisa la nga riki na ntokoto.” Ina, hambiloko ‘u nga ri na ntokoto,’ u nga ha va u yi tiva kahle misinya ya milawu ya Bibele leyi nga pfunaka munghana la lavaka mpfuno. (Swivuriso 27:9) Handle ko tiendla onge u tiva hinkwaswo, ha yini u nga n’wi kombisi swin’wana leswi Bibele yi swi vulaka? Loko u nga tiyiseki leswaku u tirhisa nsinya wa nawu wihi wa Bibele, endla vulavisisi. Hi malembe yo tala, magazini lowu wu humese swihloko leswi nge “Vantshwa Va Vutisa . . . ” leswi nyikeleke switsundzuxo swo tala leswi sekeriweke eBibeleni hi timhaka to hambana-hambana. Buku yin’wana leyi nga ni rungula leri pfunaka hi leyi nge Swivutiso Leswi Vantshwa Va Swi Vutisaka—Tinhlamulo Leti Tirhaka.b

Nkarhi wun’wana swi nga pfuna ku boxa leswi wena u tshameke u langutana na swona. Kumbexana u ni swiringanyeto swin’wana leswi pfunaka. U nga ha hlamusela leswi ku pfuneke ematshan’weni yo n’wi byela leswaku a landzela mavonelo ya wena. (Swivuriso 27:17) Kambe, tsundzuka leswaku swiyimo a swi fani. Leswi ku pfuneke swi nga ha endleka swi nga va pfuni van’wana.

Xilemukiso

U nga tirhisi nkarhi wo tala ngopfu u ri karhi u yingisa swiphiqo swa vantshwa lava nga n’wi chaviki Yehovha kumbe lava nga wu xiximiki nkongomiso wa Vukreste. Swiphiqo swa vona swo tala swi nga ha vangiwa hi mahanyelo ya vona lama nga fambisaniki ni leswi Bibele yi swi vulaka. Ku ringeta ku pfuna lava delelaka ndzayo ya Bibele swi nga ha ku siya u pfilunganyekile. (Swivuriso 9:7) Nakambe, u nga ha tihoxa ekhombyeni ro twa marito ya vuphukuphuku ni nhlambha. (Vaefesa 5:3) Kutani, loko bulo ra kona ri ku endla u nga ntshunxeki, vana ni xivindzi xo vula leswaku a wu nge swi koti ku pfuna kumbe a wu yi rhandzi mhaka leyi a lavaka mpfuno eka yona.

U fanele u va ni vukheta loko munhu wa rimbewu leri hambaneke ni ra wena a ringeta ku ku byela ta le mbilwini yakwe. Bibele yi lemukisa leswaku mbilu yi nga ha ku xisa. (Yeremiya 17:9) Vunghana lebyikulu na yena byi nga ha pfuxa ku navela ka rimbewu hambi ku ri vuoswi.

Tlhandlakambirhi, u nga tixisi hi ku tshembisa leswaku a wu nge byeli munhu. Xiya leswaku munhu loyi a vulavulaka na wena a nga ha lava mpfuno lowukulu ku tlula lowu u nga n’wi nyikaka wona.—Swivuriso 11:2.

Loko Ku Laveka Mpfuno Wa Van’wana

Eswiyin’weni swo tala, nchumu lowunene hileswaku wena u kuma mpfuno. Mira, la tshahiweke eku sunguleni, u te: “A ndzi nga swi tivi leswaku ndzi nga n’wi pfuna njhani loyi a ndzi nghena na yena xikolo. Hikwalaho ndzi bule ni nkulu wa vandlha hi mhaka leyi, naswona u ndzi nyike nkongomiso lowunene malunghana ni ndlela leyi ndzi nga n’wi pfunaka ha yona.” Ina, evandlheni ra Vukreste ra Timbhoni ta Yehovha ku ni vavanuna lava nga ni ntokoto lava nga ku pfunaka. (Vaefesa 4:11, 12) Nkulu u ringanyete leswaku Mira a khutaza nhwanyana yoloye leswaku a vulavula ni vatswari vakwe. Nhwanyana yoloye u teke xitsundzuxo xa Mira. Mira u ri: “Xiyimo xakwe xi sungule ku antswa. Sweswi u lava ku tiva swo tala hi Bibele.”

Ku vuriwa yini hiloko Mukreste-kuloni a tiphofula eka wena? Hi ntolovelo, u fanele u lwela ku endla hinkwaswo leswi u nga swi kotaka leswaku u n’wi pfuna. (Vagalatiya 6:10) Loko u vona onge u fularhela nkongomiso wa Yehovha wa mahanyelo, u nga chavi ku n’wi ‘byela ntiyiso.’ (Vaefesa 4:25) Vula ntiyiso kambe u nga tiendli onge wena u lulame ngopfu. Ku tiyimisela ka wena ku vulavula i xikombiso xa leswaku u munghana lonene.—Pisalema 141:5; Swivuriso 27:6.

Exiyin’weni xo tano, i swa nkoka ngopfu leswaku u khutaza munghana wa wena ku lava mpfuno eka vatswari vakwe, eka nkulu kumbe Mukreste un’wana la wupfeke loyi a n’wi xiximaka. Loko ku hundze nkarhi wo lehanyana kambe a nga si byela munhu, u nga ha boheka ku n’wi vulavulela. (Yakobo 5:13-15) Sweswo swi nga ha lava leswaku u va ni xivindzi, kambe swi kombisa leswaku wa khathala hakunene naswona u lava ku pfuna munghana wa wena.

Ina, Yehovha a nga langutelanga leswaku u tlhantlha swiphiqo swa tiko hinkwaro. Kambe loko un’wana a tiphofula eka wena, a wu fanelanga u titwa u ri xikamba ntsena. Tirhisa leswi u swi dyondzeke tanihi Mukreste, naswona tikombise u ri ‘nakulobye wa ntiyiso.’—Swivuriso 17:17.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Eswiyin’weni swin’wana, u nga ha boheka ku n’wi lavela mpfuno munghana wa wena la nga ekhombyeni