Ku Xavisiwa Evuhlongeni

Hi muyimeri wa Xalamuka! eAfrika

OLAUDAH EQUIANO u velekiwe hi 1745 laha sweswi ku tiviwaka tanihi vuxa bya Nigeria. Vutomi eximutanini xa ka vona a byi ri bya minkarhi yoleyo hakunene. Mindyangu a yi tirha swin’we yi rima koroni, kotini, mintsumbula ni tinyawa. Vavanuna a va risa tihomu ni timbuti. Vavasati a va swula ni ku luka kotini.

Tata wa Equiano a a ri nkulukumba eka xivongo xexo naswona a a ri muavanyisi etikweni. A ku ri xikhundla lexi Equiano a a ta xi kuma evuton’wini siku rin’wana. Sweswo a swi humelelanga. Loko Equiano a ha ri mufana, u tlhakisiwile ivi a xavisiwa evuhlongeni.

Hikwalaho ko xavisiwa eka vaxavisi hi ku landzelelana, a nga ha hlangananga ni Valungu kukondza a fika eribuweni. Endzhaku ka malembe yo tala, u hlamusela ndlela leyi a titweke ha yona: “Nchumu wo sungula lowu ndzi wu voneke loko ndzi fika eribuweni a ku ri lwandle, ni xikepe xa mahlonga lexi a xi khomiwe hi mhingu leswaku xi nga fambi naswona xi yimele nhundzu ya xona. Leswi swi ndzi hlamarisile, ivi endzhaku swi ndzi chavisa loko ndzi yisiwa exikepeni. Xikan’we-kan’we ndzi kamba-kamberiwile ivi ndzi yisiwa ehenhla leswaku ndzi voniwa hi van’wana va vatirhi va laha xikepeni loko ndzi hanye kahle, kutani ndzi susumeteleke ku anakanya leswaku ndzi wele etikweni ra vanhu lavo biha naswona a va ya eku ndzi dlayeni.”

Loko a halahala ematlhelo kakwe, Equiano u vone “mintshungu ya vantima vo hambana-hambana va boheleriwe swin’we hi tinketana, tinghohe ta vona hinkwavo ti kombisa nhlomulo ni mbitsi.” Hi ku heleriwa hi matimba, u titivarile. Vantima-kulobye va n’wi pfuxile ivi va ringeta ku n’wi chavelela. Equiano u ri: “Ndzi va vutise loko vanhu lava vo basa va nga yi eku hi dyeni.”

Equiano u rhumeriwe eBarbados, kutani a yisiwa eVirginia, ivi endzhaku a yisiwa eNghilandhi. Leswi a a xaviwe hi mulawuri wa xikepe, u fambe tindhawu to tala. U dyondze ku hlaya ni ku tsala, ivi eku heteleleni a hakela mali leswaku a ntshunxiwa, ivi a va murhangeri lonkulu eka vandla ro herisa vuhlonga eBritain. Hi 1789 u tsale mhaka yakwe ya vutomi, yin’wana ya timhaka ti nga ri tingani (naswona kumbexana leti hlelekeke) ta mayelana ni bindzu ra mahlonga leti tsariweke hi muhlaseriwa wa rona wa Muntima.

Timiliyoni ta Vantima van’wana a ti nga katekanga hi ndlela yoleyo. Va hambanisiwe ni makaya ni mindyangu ya vona, va rhumeriwe hi swikepe va tsemakanyisiwa Atlantiki ehansi ka swiyimo swa tihanyi swinene. Vona swin’we ni vana lava va va tswaleke va xaviwile ni ku xavisiwa tanihi tihomu va sindzisiwa ku tirha handle ka hakelo leswaku ku engeteriwa rifuwo ra vanhu vambe. Vo tala a va nga nyikiwi timfanelo ta vanhu kutani a va xupuriwa, va khomiwa hi ndlela yo biha hambi ku ri ku dlayiwa ntsena loko vini va vona va swi lavisa sweswo. Eka vo tala va lava va tshikileriweke, ntshunxeko wun’we ntsena lowu a wu ri kona a ku ri rifu.