Xana Ku Hela Ka Misava Loku Vhumbhiweke Ku Tshinele?
“MIANAKANYO leyi fambisanaka ni Apokalipsi yi hundzuke nchumu lowu dumeke eku sunguleni ka nguva ya nyutliya. Endzhaku ka ku hisiwa ka Hiroshima hi Aug. 6, 1945, a swi ri erivaleni eka mani na mani leswaku: Sweswi misava kunene yi nga hela!” hi ku vula ka Detroit Free Press Magazine ya February 6, 1994.
Hi December la hundzeke, Charles B. Strozier mukambisisi wa mianakanyo ni profesa wa matimu wa le New York, u te: “A ha ha lavi vaphati leswaku va hi byela leswaku swi nga hela hinkwaswo xikan’we-kan’we, kumbe hi ndlela leyi nga xiyekiki, kumbe leswaku vanhu va ta hetiwa hi nhlomulo wa AIDS.” Entiyisweni, u engeterile: “Sweswi swi lava ku honisa swinene leswaku u nga anakanyi hi ku hela ka vanhu.”
Tanihi leswi Yesu Kreste a dyondziseke leswaku misava yi ta hela, xana hi nga swi vona etidyondzweni takwe leswaku hakunene makumu ma tshinele?
Makumu—Rini?
Vadyondzisiwa va Yesu va kombele “xikombiso” xo vona nkarhi lowu misava leyi, kumbe mafambiselo lawa ya nga ta hela ha wona. Va vutisile: “Xana timhaka leti ti ta humelela rini xana? Xana xikombiso xa ku vuya ka wena ni xa ku hela ka [minkarhi] xi ta va xihi ke?” (Matewu 24:3, xiitaliki i xerhu.) U nga ha kambela “xikombiso” lexi Yesu a xi nyikeleke loko a hlamula xivutiso lexi. Swi rhekhodiwe eBibeleni eka Matewu ndzima 24, Marka ndzima 13, na Luka ndzima 21. Swin’wana swa swiendlakalo leswikulu leswi vumbaka xikombiso xolexo hi leswi:
TINYIMPI LETIKULU: “Tiko rin’wana ri ta pfukela tiko rin’wanyana, mfumo wun’wana wu ta lwa ni mfumo wun’wanyana.” (Matewu 24:7) Kunene hi xi vonile xiphemu lexi xa xikombiso xi hetiseka. “Nyimpi yo Sungula ya Misava [leyi sunguleke hi 1914] a ku ri nyimpi yo sungula ‘leyikulu,’” ku vule n’wamatimu un’wana. Kambe Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, yona a yi bihe ku tlurisa, yi dlaya kwalomu ka 50 wa timiliyoni ta vanhu. Naswona nyimpi ya ha ya emahlweni yi onha misava.
KU KAYIVELA KA SWAKUDYA: “Ku ta va ni tindlala.” (Matewu 24:7) Nyimpi yo Sungula ya Misava yi landzeriwe hi ndlala leyikulu swinene, naswona ku sukela kwalaho ndlala leyikulu swinene yi hambete yi hangalaka eswiphen’wini swo tala swa misava. Hambi ku ri ematikweni lama fuweke, ndlala ni nsiko swi tele.
KU TSEKATSEKA LOKUKULU KA MISAVA: “Ku ta va ni ku tsekatseka [lokukulu, NW] ka misava.” (Luka 21:11) Xiya ku tsekatseka lokukulu ku nga ri kungani ntsena: 1920, China, 200 000 va dlayiwile; 1923, Japani, 143 000 va file; 1970, Peru, 66-800 va dlayiwile; na 1976, China, 240 000 (van’wana va ri 800 000) lava hlaseriweke. Mutivi wa vunjhiniyere byo sivela ku tsekatseka ka misava u thye ku tsekatseka ka le China ka 1976 a ku i “mhangu leyikulu ku tlurisa ya ku tsekatseka ka misava ematin’wini ya vanhu.”
MAVABYI: “Mintungu . . . ematlhelweni layo tala.” (Luka 21:11) Xikan’we-kan’we endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava, kwalomu ka 21 wa timiliyoni ta vanhu ti dlayiwe hi chachalaza ya le Spain. Science Digest yi vikile: “Ematin’wini hinkwawo a ku si tshama ku va ni rifu leri hangalakaka hi xihatla hi ndlela leyi nga lawulekiki kukota leri.” Ku sukela kwalaho, vuvabyi bya mbilu, khensa, AIDS, ni mavabyi man’wana yo tala ma dlaye madzana ya timiliyoni.
VUGEVENGA: ‘Ku andza ka ku homboloka.’ (Matewu 24:12) Vugevenga a bya ha lawuleki ematikweni yo tala. Ku dlaya, ku phanga, ku pfinya, vutherorisi ni vukanganyisi bya swa timali—siku na siku hi twa hi ta vugevenga byo tano kumbe hi tivonela byona hi hexe.
Vuprofeta byin’wana bya Bibele byi vhumbhe ni hi swiyimo leswi nga ta va kona emasikwini yo hetelela. Hi xikombiso, ebukwini ya Nhlavutelo ku ni xivono xa vagadi va mune va tihanci. (Nhlavutelo 6:1-8) Mugadi wo sungula wa hanci u yimela Yesu hi yexe tanihi Hosi leyi hlulaka. Vagadi lavan’wana ni tihanci ta vona ta nyimpi va kombisa leswi humelelaka emisaveni leswi funghaka masungulo ya ku fuma ka Yesu: ku nga nyimpi, ndlala, ni rifu ra xitshuketa leri taka hi tindlela to hambana-hambana.
Nakambe vuprofeta bya Bibele byi hlamusela mavonelo ni swiyimo leswi nga ta andza hi “nguva yo hetelela ya misava leyi.” Xiya leswi muapostola wa Yesu a swi tsaleke. Loko u hlaya vuprofeta lebyi, tivutise: Xana leswi a swi hlamuseli minkarhi ya namuntlha ya maxangu?
Muapostola u tsarile: “[Nguva yo hetelela ya misava leyi, yi ta va nkarhi wo nonon’hwa, The New English Bible], vanhu va ta va lava tirhandzaka, va ta va lava rhandzaka mali ngopfu, ni ku tikurisa, ni ku titiva, ni ku rhukana; va ta va lava nga yingisiki vatswari va vona, lava nga riki na ku nkhensa, lava nga khongeriki; va ta va vanhu va tihanyi, lava nga riki na ku tsetselela, valumbeti, lava nga tikotiki, lavo leva, lava vengaka leswo lulama, va ta va timbabva, vanhu va futa, lava nga ni manyunyu, lava rhandzaka ku tiphina ku tlula ku rhandza Xikwembu. Va ta tiendla wonge hi loko va ri ni vukhongeri, kambe va ta ala matimba ya byona.”—2 Timotiya 3:1-5.
Vuprofeta byin’wana bya nkoka mayelana ni ku hela ka misava hi lebyi tshembisaka leswaku Xikwembu xi ta “herisa lava herisaka misava.” (Nhlavutelo 11:18) Vanhu va tinguva leti hundzeke a va nga ri na vuswikoti bya thekinoloji byo herisa misava, kambe va sweswi va na byona. Naswona namuntlha tithekinoloji letintshwa ti hoxa xandla swinene eku thyakiseni ka mbango. Hi November 1992, maphepha-hungu a ma ri ni tinhloko-mhaka to kota leti: “Vativi Va Sayense Va Le Henhla Va Lemukisa Hi Ku Herisiwa Ka Misava.”
Xiya Vuprofeta Bya Ntiyiso
A swi kanakanisi. Swilo hinkwaswo leswi Bibele yi vhumbheke leswaku swi ta humelela “hi nguva yo hetelela,” kumbe “emakun’wini ya mafambiselo ya swilo,” swa karhi swa humelela sweswi. Hi vona vuprofeta bya ntiyiso byi ri karhi byi hetiseka, naswona i swa nkoka leswaku hi byi tekela enhlokweni. Yesu u vulavule hi leswi loko a hlamusela xiyimo xa masiku ya Nowa, “mutwarisi wa leswo lulama,” hi ku hatlisanyana emahlweni ko va misava ya nkarhi wolowo yi hela.—2 Petro 2:5.
Yesu u hlamuserile: “Emasikwini walawo, loko ndhambi ya mati yi nga si ta, vanhu a va ri eku dyeni, va nwa, va hlomisa ni ku hlomiselana, ku ko ku fika siku leri Nowa a ngheneke engalaveni ha rona; a va nga anakanyi nchumu ku kondza loko ndhambi leyi ya mati yi ta, kutani yi va kukula hinkwavo; swi ta va tano ni le ku vuyeni ka N’wana-wa-Munhu.” (Matewu 24:38, 39, xiitaliki i xerhu.) Loko vuprofeta bya ntiyiso byi honisiwa, vuyelo bya kona bya vavisa.
Kumbexana u ri, ‘Ina, vuprofeta lebyi bya Bibele ndza byi pfumela; makumu wona ma ta fika eka rin’wana ra masiku, kambe a ya nga fiki sweswinyana.’ Kambe, xana wa tiyiseka hi sweswo? Xana a wu fanelanga ku yingisa xitsundzuxo sweswi?
Switsundzuxo Leswi Faneleke Ku Yingisiwa
Swi le rivaleni, switsundzuxo swin’wana a swi na xisekelo, naswona ku nga va vuphukuphuku ku swi yingisa. Kambe swin’wana a swi tano. Ku va vanhu vo tala, ku katsa ni vaaki lava dumeke, va honisa xitsundzuxo, a hi xivangelo xo xi honisa. Xiya xikombiso lexi.
A ku ri March 1902, naswona exihlaleni xo saseka xa Kharibiya xa Martinique, Ntshava ya Pelée leyi hlantaka ndzilo yi sungule ku vila. Hi April, musi, nkuma, ni swiphemu-phemu swa maribye swi hlantiwe xikan’we ni misi leyi pfalaka ni tinhompfu. Vaaki va le St. Pierre, leyi nga kwalomu ka tikhilomitara ta nhungu ku suka kwalaho, va sungule ku swi lemuka. Muaki un’wana u tsale a ku: “Muti wu funengetiwe hi nkuma. Vanhu vo tala va boheka ku tifunengeta hi swidukwana swo tsakama leswaku va tisirheleta eka misi leyi ya matimba.”
Eku sunguleni ka May ku phyaphyarha ku ye emahlweni. Phepha-hungu ra kwalaho ri te: “Mpfula ya minkuma a yi hungutekanga . . . Tigolonyi a ta ha twali loko ti famba emapatwini. Huwa ya mavhilwa yi mitiwa hi nkuma.” Ku hisa a ku nga tiyiseleki.
Kutani, hi May 5, ku hume swilo leswi hisaka ivi swi dlaya makume ya vanhu laha swi nga hundza kona. Kambe xana varhangeri va muti va te yini?
Ntshovelo wa mova a wu ri kusuhi, naswona van’wamabindzu va tiyisekise vanhu leswaku a ku nga ri na khombo lerikulu. Van’watipolitiki na vona, leswi a va khomeke ngopfu hi nhlawulo lowu a wu ta va hi May 10, a va nga lavi leswaku vanhu va tsutsuma. Kutani na vona va ringete ku hunguta ku chava ka vanhu. Ku tlula kwalaho, vafundhisi va tirhisane ni mintlawa ya van’wamabindzu ni ya van’watipolitiki ivi va khutaza vangheni va tikereke leswaku va nga fambi.
Ivi tilo ri va wela. Hi May 8, emahlweninyana ka 8:00 ni mixo, Ntshava ya Pelée yi bulukile hi mpfumawulo lowu chavisaka. Mapapa lamakulu ya ntima, lama vuvumelaka ma tsutsume hi rivilo lerikulu ma kongome St. Pierre ivi ma wu funengeta. Moya lowo hisa hi ku hatlisa wu dlaye magidi ya vanhu. Kahle-kahle hinkwavo eSt. Pierre va file—kwalomu ka 30 000 wa vanhu kumbe ku tlula. Munhu un’we la poneke a ri mubohiwa lontsongo loyi a a ri ekhotsweni ra le hansi ka misava.
Xiyimo Xa Namuntlha
Hi ku fanana namuntlha, ku ni vo tala lava honisaka leswaku vumbhoni bya vuprofeta bya Bibele bya karhi bya hetiseka. Va ala ku amukela vumbhoni lebyi byi nga twisisiwaka hi munhu un’wana ni un’wana la twisisaka leswaku makumu ya mafambiselo lawa ya le kusuhi. Kambe, Bibele yi vhumbhe ni langutelo ra vona, yi ku: “Emasikwini yo hetelela, ku ta humelela vasandzi lava fambisiwaka hi ku navela ka vona loko biha; va ta mi sandza, va ku: ‘Swi helele kwihi, swa loyi ku nga tshembisiwa leswaku ú ta ta, xana? Hi mpfhuka vatatana va nga tietlelela, swilo hinkwaswo swa ha ya emahlweni hilaha a swi famba hakona, ku sukela loko misava yi tumbuluka.’”—2 Petro 3:3, 4.
Kambe vasandzi va namuntlha va hoxisile. Ntiyiso hi leswaku, swilo swi hundzukile. Vuprofeta bya Bibele bya hetiseka. Vumbhoni bya leswaku makumu ya le kusuhi byi tele swinene.
Hi vutlharhi, a wu fanelanga ku nonoka eku endleni ka leswi nga ku ponisaka. Kambe xana u fanele ku endla yini?
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 26]
U.S. National Archives photo
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 26]
WHO/E. Hooper
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 27]
WHO photo by W. Cutting