Xana Wu Hlwela Hi Ndlela Leyi U Nga Yi Anakanyiki?

MASIKU manharhu emahlweni ka rifu ra yena, Yesu a a tirha swinene hi siku rolero eYerusalema, leri i siku leri nga hundzuka leri xiyekaka swinene eka Vakriste lava hanyaka namuntlha. U dyondzise etempeleni, a hlamula swivutiso hinkwaswo swa varhangeri va vukhongeri va Vayuda leswi a va ringeta ku n’wi phasa ha swona. Eku heteleleni, u kongomise xihehlo lexi vavaka eka vatsari ni Vafarisi lexi xi va fungheke tanihi vakanganyisi ni timhirhi, lava kongomeke eGehena.—Matewu, tindzima 22, 23.

Loko a ri karhi a huma exivandleni xa tempele, un’wana wa vadyondzisiwa va yena a ku: “Mudyondzisi, languta ku kula ni ku hlamarisa ka maribye lawa ni ka tindlu leti!” Yesu, a swi n’wi nyanyulangi, kutani u te eka yena: “Xana wa ti vona tindlu letikulu leti ke? A ku nga sali ribye ehenhla ka ribye rin’wana; hinkwawo ma ta hindzimuxiwa.” (Marka 13:1, 2) Yesu kutani a huma etempeleni ro hetelela, a rhelela eNkoveni wa Kedroni, a tsemakanya, a khandziya mawa ya Ntshava ya Mitlhwari.

Loko a tshamile a orhela dyambu ra ndzhenga ehenhla ka ntshava, tempele a yi vonaka ehenhla ka Ntshava ya Moriya entsungeni wa gova, Petro, Yakobo, Yohane na Andriya va ta eka yena exihundleni. Lexi a xi ri miehleketweni ya vona a ku ri marito lawa a nga ma vula hi ku hindzimuxiwa ka tempele. Va vutisa: “Hi byele, xana timhaka leti ti ta humelela rini xana? Xana xikombiso xa ku vuya ka wena ni xa ku hela [ka mafambiselo ya swilo] xi ta va xihi ke?” (Matewu 24:3; Marka 13:3, 4) Nhlamulo leyi a yi nyikeke ndzhenga wolowo eNtshaveni ya Mintlhwarhi i ya nkoka swinene eka hina. Yi nga hi pfuna leswaku hi nga rindzi nkarhi wo leha swinene hi nga si anakanya hi “ku hela ka mafambiselo ya swilo.”

Xivutiso xa vona a xi ri kambirhi. Xiphemu xo sungula a xi ri mayelana ni makumu ya tempele ni mafambiselo ya Xiyuda; lexin’wana a xi khumba vukona bya Yesu bya nkarhi lowu taka tanihi Hosi ni ku hela ka mafambiselo lawa ya sweswi ya swilo. Swivutiso leswi ha swimbirhi swi hlanganisiwile eka nhlamulo ya Yesu, hi laha yi nyikeriweke ha kona eka Matewu 24 na 25, Marka 13 na Luka 21. (Nakambe vona Nhlavutelo 6:1-8.) Malunghana ni makumu ya misava ya namuntlha kumbe mafambiselo ya swilo, Yesu u hlamusele swivumbeko swo hlaya leswi, loko swi hlanganisiwa, swi nga vaka xikombiso lexi hlanganeke lexi kombisaka masiku ya makumu. Xana xikombiso xolexo lexi hlanganeke xa karhi xa hetiseka? Xana xi hi veka emasikwini ya makumu lawa ku vulavuriweke ha wona eBibeleni? Xana ku hetiseka ka xona ku hi tsundzuxa leswaku xi nga ha hlwela hi ndlela leyi hi nga yi anakanyiki?

Xivumbeko xin’wana xa xikombiso lexi hlanganeke xa Yesu xi ri: “Tiko rin’wana ri ta pfukela tiko rin’wanyana, mfumo wun’wana wu ta lwa ni mfumo wun’wanyana.” (Matewu 24:7) Hi 1914, Nyimpi yo Sungula ya Misava yi sungurile. Timbhoni ta Yehova ta makume wolawo ya malembe hi ku hatlisa a ti xalamukile. Hikwalaho ka yini? Hi December 1879, malembe ya 35 emahlweni, magazini wa Watch Tower, wu tiseketele hi nxaxamelo wa minkarhi ya Bibele, wu vule leswaku 1914 ri ta va lembe ra nkoka ematin’wini ya munhu. Xana nyimpi leyi, nyimpi yo sungula hi mpimo wa misava hinkwayo, leyi eka yona eku heteleleni ku katsekeke matiko ya 28 naswona ku dlayiweke vanhu va 14 wa timiliyoni, yi nga va yi ri masungulo ya swiendlakalo leswi hetisisaka xikombiso lexi hlanganeke xa Yesu xa makumu? Xana swivumbeko leswin’wana swa xikombiso a a swi ta landzela?

Eka “nhlavutelo ya Yesu Kriste,” ku halaka ka ngati loku fanaka ku vhumbiwile. Hanci yo tshwuka ni mugadi wa yona va “pfuxa tinyimpi emisaveni.” (Nhlavutelo 1:1; 6:4) Leswi kahle-kahle swi humelele ku sukela hi 1914 ku ya ka 1918. Naswona Nyimpi yo Sungula ya Misava a yo va masungulo. Hi 1939, Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi landzerile. Matiko ya makume-ntlhanu-kaye ya tswongiwile hi dzolonga rolero, naswona vanhu va kwalomu ka 50 wa timiliyoni va dlawile. Exikarhi ka malembe ya 45 endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, tinyimpi to tlula 125 ti lwiwile, ku fa vanhu vo tlula 20 wa timiliyoni.

Xivumbeko xin’wana xa xikombiso hi lexi: “Ku ta va ni tindlala.” (Matewu 24:7) A ku ri na ndlala leyi hangalakeke ngopfu hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava na le ndzhaku ka yona. Xiviko xin’wana xi xaxameta tindlala letikulu to hundza 60 ku sukela hi 1914, leti koxeke vutomi bya timiliyoni. Ku tlula kwalaho, hambi sweswi 40 000 wa vana va fa siku na siku hikwalaho ka nsiko ni mavabyi lama nga siveriwaka.

“Ku ta va ni ku tsekatseka [lokukulu] ka misava.” (Luka 21:11) Ku tsekatsekise misava endzhaku ka loko Nyimpi yo Sungula ya Misava yi sungurile. Hi 1915 ku ninginika ka misava ku teke vutomi byo ringana 32 610 eItaly; hi 1920 kun’wana ku dlaye 200 000 eChina; hi 1923 eJapani, 99 300 va file; hi 1935 leri namuntlha ri tiviwaka tanihi Pakistan, 25 000 va lahlekeriwe hi vutomi bya vona; hi 1939 eTurkey, 32 700 va file; hi 1970 ePeru, 66 800 va dlayiwile; hi 1976 eChina, 240 000 (van’wana va ri 800 000) va file; hi 1988 eArmenia, 25 000 va lahlekeriwe hi vutomi bya vona. Kahle-kahle ku ve na ku tsekatseka lokukulu ka misava ku sukela hi 1914!

“Mintungu . . . ematlhelweni layo tala.” (Luka 21:11) Hi 1918 na 1919, vanhu va kwalomu ka 1 000 000 000 a va khomiwe hi chachalaza ya le Spain, naswona lava tlulaka 20 000 000 va file. Kambe wolawo a ma ri masungulo ntsena. Ematikweni lama hluvukaka, Dari, ndzhundzwana, vuvabyi bya swivungu lebyi hlaselaka mahlo, vuvabyi bya xitshuketa bya ku chuluka, ni swin’wana swo chavisa swi ya emahlweni swi lamata ni ku dlaya madzana ya timiliyoni. Ku engetela kwalaho, vuvabyi bya mbilu na khexe (cancer) swi heta vutomi bya timiliyoni. Vuvabyi byo tluletana hi rimbewu byi heta vanhu. Lexi chavisaka timbilu ta hina namuntlha i vuvabyi lebyi nga ni khombo bya AIDS, ku pimanyetiwa leswaku byi hlasela muhlaseriwa lontshwa minete yin’wana ni yin’wana, naswona a byi tshunguleki.

“Ku homboloka ku ta va ku andzile.” (Matewu 24:12) Vuhomboloki byi andzile ku sukela hi 1914, naswona namuntlha byi andza hi xihatla. Ku dlaya, ku pfinya, ku phanga, tinyimpi ta mintlawa—swi endla tinhloko ta mahungu eka maphepha-hungu, xiya-ni-moya ni thelevhixini. Vukarhi bya vuhunguki bya humelela exihundleni. Le United States, wanuna loyi a a khome xibamu xo humesa ndzilo hi xihatla u xi kombetele eka ntlawa wa vana va xikolo—5 va file, 29 va vavisekile. Le Nghilandi wanuna un’wana loyi a pfilunganyekile u dlaye 16 wa vanhu hi AK-47, xibamu xo hlasela. Le Canada wanuna loyi a vengaka vavasati u ye eYunivhesiti ya Montreal, a dlaya 14 wa vona. Vanhu vo tano va fana ni timhisi, tinghala, swivandzana, swiharhi leswi nga ehleketiki leswi nga tswaleriwa ku khomiwa swi dlayiwa.—Ringanisa Ezekiel 22:27; Sofonia 3:3; 2 Petro 2:12.

“Vanhu va ta titivala hi ku chava ni ku ehleketa leswi nga ta humelela la misaveni.” (Luka 21:26) Endzhakunyana ka ku buluka ka bomo yo sungula ya athomo, n’wasayense wa tiathomo Harold C. Urey mayelana ni vumundzuku u te: “Hi ta dya ku chava, hi etlela hi ku chava, hi hanya hi ku chava naswona hi fa hi ku chava.” Ehenhleni ka ku chava nyimpi ya nyutliya ku engeteleka ka ku chava vugevenga, ndlala, ku tsekatseka ka ikhonomi, ku wa ka mahanyelo lamanene, ku hohloka ka mindyangu, nthyakiso wa misava. Entiyisweni, ku biha ka minkarhi loku hi kombisiwaka kona hi maphepha-hungu ni thelevhixini ku hangalasa ku chava etindhawini hinkwato.

Muapostola Pawulo na yena u tsale hi swiyimo leswi nga ta humelela emasikwini ya makumu ya mafambiselo lawa ya swilo. Loko u hlaya marito ya yena onge hi loko u hlaya mahungu ya siku. “[Kambe] tiva [leswi]” wa tsala, “leswaku emasikwini ya makumu, ku ta fika minkarhi yo nonon’hwa. Hikuva vanhu va ta va lava tirhandzaka, va ta va lava rhandzhaka mali ngopfu, ni ku tikurisa, ni ku titiva, ni ku rhukana; va ta va la va nga yingisiki vatswari va vona, lava nga riki na ku nkhensa, lava nga khongeriki; va ta va vanhu va tihanyi, lava nga riki na ku tsetselela, valumbeti, lava nga tikotiki, lavo leva, lava vengaka leswo lulama; va ta va timbabva, vanhu va futa, lava nga ni manyunyu, lava rhandzaka ku tiphina ku tlula ku rhandza Xikwembu. Va ta tiendla wonge hi loko va ri ni vukhongeri, kambe va ta ala matimba ya byona. Fambela kule ni vanhu lavo tano.”—2 Timotiya 3:1-5.

Xana Hinkwaswo Swa Ha Ya eMahlweni Hi Laha A Swi Famba Ha Kona “Ku Sukela Loko Misava Yi Tumbuluka”?

Muapostola Petro u vhumbe xivumbeko xin’wana xa masiku ya makumu: “Emasikwini yo hetelela, ku ta humelela vasandzi lava fambisiwaka hi ku navela ka vona loko biha; va ta mi sandza, va ku: “Swi helele kwihi, swa loyi ku nga tshembisiwa leswaku ú ta ta, xana? Hi mpfhuka vatatana va nga tietlelela, swilo hinkwaswo swa ha ya emahlweni hi laha a swi famba ha kona, ku sukela loko misava yi tumbuluka.”—2 Petro 3:3, 4.

Namuntlha, loko mhaka ya masiku ya makumu yi khumbiwa, vanhu vo tala va hetisisa marito ya vuprofeta bya Petro hi ku sandza va ku: ‘Oho, swilo sweswo swi humelele khale. Ko va matimu ya ngo tiphindha.’ Kutani va cukumeta xitsundzuxo va ya emahlweni va “famb[a] hi ku navela ka vona.” I “ku navela ka vona” loku va endlaka va bakanya ku hetiseka ka vuprofeta loku ku ma kombisaka kahle masiku ya makumu.—2 Petro 3:5.

Hambi swi ri tano, swivumbeko leswi swo hambana-hambana swa xikombiso lexi hlanganeke lexi vhumbiweke hi Yesu a swi si tshama swi hetiseka xikan’we hi xinkarhana xitsongo swonghasi, na hi mimbuyelo leyikulu swonghasi. (Hi xikombiso, pfuxeta Matewu 24:3-12; Marka 13:3-8; Luka 21:10, 11, 25, 26.) Kutani hi ta tsakela ku kokela nyingiso wa wena ngopfu-ngopfu eka xivumbeko xin’wana lexi nga vhumbiwa xa masiku ya makumu, lexi nga hlamuseriwa eka Nhlavutelo.

A hi hundzukele eka Nhlavutelo 11:18. Yi ri, loko Mfumo wa Kriste wu sungula ku fuma ni matiko ya kariha ni nkarhi wa ku avanyisa wu fika, kutani Yehova u ta “herisa lava herisaka misava.” Xana nthyakiso a wu wu herisi ntumbuluko namuntlha? I ntiyiso, vanhu minkarhi hinkwayo a a va tirhisa swikumiwa swa misava ku tifuwisa ha swona. Kambe hi ku endla sweswo a va si tshama va va eka xiyimo xa ku yi herisa tanihi pulanete leyi nga akiwaka. Sweswi, hikwalaho ka vutivi bya sayense lebyi kurisiweke ku sukela hi 1914, vanhu va na wona matimba wolawo, naswona hi makwanga yo lava rifuwo hi ku wutla, hakunene va lovisa misava, va thyakisa mbango ni ku heta matimba ya misava yo hlayisa vutomi.

Vanhu va makwanga, lava rhandzaka swilo leswi vonakaka va karhi va endla leswi hi mpimo lowukulu swinene. Yin’wana ya mimbuyelo ya kona yo biha hi leyi: mpfula ya asidi, ku hisa ka misava hinkwayo, timbhovo eka ozoni, ku tala ka thyaka, ku lahliwa ka chefu, swidlaya switsongwa-ntsongwana ni swidlaya-switsotswana, thyaka ra nyutliya, ku halaka ka oyili, ku lahliwa ka nkululo, ku vekiwa ekhombyeni ka swiharhi, mativa laya feke, mati ya le hansi lama thyakeke, makhwati laya dlayiweke, misava leyi thyakisiweke, misava ya le henhla leyi lahlekaka ni gamboko leyi thyakeke leyi onhaka mirhi ni swimilana kun’we ni vutomi bya vanhu.

Profesa Barry Commoner u ri: “Ndzi tshemba leswaku ku ya emahlweni ka nthyakiso wa misava, loko ku nga herisiwi, eku heteleleni ku ta herisa ku faneleka ka pulanente leyi tanihi ndhawu ya vutomi bya vanhu . . . Xiphiqo a hi ku nga khathali ka Vativi va sayense, kambe i makwanga.” Buku leyi nge State of the World 1987 eka tluka 5 yi ri: “Mpimo wa swiendlo swa vanhu wu sungule ku xungeta ku faneleka ka misava hi yoxe tanihi ndhawu yo tshama eka yona.” Nongonoko-nkulu eka minongonoko ya thelevhixini leyi a yi haxiwa eUnited States hi 1990 a wu ri na nhloko-mhaka leyi nge “Rixaka Leri Nga Ta Ponisa Pulanete.”

Vanhu a va nge tshiki ku thyakisa; Xikwembu hi xona xi nga ta ku herisa loko xi herisa lava herisaka misava. Xikwembu na Ndhuna-nkulu ya xona ya le tilweni, Kriste Yesu, xi ta endla leswi hi ku avanyisa matiko lawa ma rhandzaka swilo swo vonakala enyimpini yo hetelela ya Armagedoni.—Nhlavutelo 16:14, 16; 19:11-21.

Eku heteleleni, xiya xivumbeko lexi landzelaka lexi xiyekaka xa vuprofeta bya Yesu hi masiku ya makumu: “Evhangeli leyi ya mfumo yi ta twarisiwa emisaveni hinkwayo.” (Matewu 24:14) Mahungu lawa lamanene ya hi byela leswaku Mfumo wa Xikwembu wa fuma etilweni naswona hi ku hatlisa wu ta teka goza ro herisa mafambiselo lawa yo biha ya swilo kutani wu kondletela Paradeyisi emisaveni. Evhangeli yi tshame yi huweleriwa kambe a yi nga hlanganisanga misava hinkwayo leyi akiweke. Hambi swi ri tano, Timbhoni ta Yehova ti swi endlile sweswo ku sukela hi 1914, ku nga khathariseki ku xanisiwa loku Yesu a ku vhumbeke—ku yirisiwa hi mfumo, ku hlaseriwa hi mintlawa, ku khotsiwa, tindlela leto biha to xanisa ni mafu man’wana.

Hi 1919 a ku ri na 4 000 wa Timbhoni ta Yehova leti a ti chumayela mahungu lamanene. Nhlayo ya vona yi ye emahlweni yi tlakuka, lerova lembe leri nga hundza a ku ri na lava hundzaka 4 000 000 lava a va chumayela eka matiko ya 212, hi tindzimi leti nga vaka 200, va hangalasa madzana ya timiliyoni ta Tibibele, tibuku na timagazini, va fambisa timiliyoni ta tidyondzo ta Bibele emakaya ya vanhu, va khoma mintsombano eswitediyamu leswikulu eswiphen’wini hinkwaswo swa misava. Endlelo leri ro chumayela hi ndlela yo hlamarisa swonghasi a a ri ta va ri nga endliwanga emahlweni ka 1914. Ku hetisisiwa ka wona hi mpimo lowu wu fikeleriweke a ku lava michini yo tsala ya xihatla ya manguva lawa, swo famba hi swona, tikhompyutara, michini ya fax, vutleketli ni ku vulavurisana hi maendlelo yo hlamarisa lama nga kona enkarhini wa hina.

Yerusalema wa siku ra Yeremiya wu tsundzuxiwile hi ndzoviso wa wona lowu taka; vaaki va wona va hlekurile, kambe a wu hlwele hi ndlela leyi va nga yi anakanyangiki. Namuntlha, xitsundzuxo lexikulu xa ndzoviso wa Armagedoni xa karhi xa tivisiwa, kun’we ni vumbhoni byo tala lebyi seketelaka. (Nhlavutelo 14:6, 7, 17-20) Timiliyoni ti tidlaya tindleve. Kambe, nkarhi wa famba; wu hlwela hi ndlela leyi va nga yi anakanyiki. Xana wu hlwela hi ndlela leyi u nga yi anakanyiki?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Emasikwini ya Yeremiya wu hlwele hi ndlela leyi va nga yi anakanyangiki