Vantshwa Va Vutisa . . .

Ku Yiva—Ha Yini Swi Nga Fanelanga?

“Ndzi na malembe ya 16 hi vukhale, ndzi na xiphiqo lexikulu ngopfu. Masikunyana lawa, a ndzi yivi ndzo chela ndlala. Ndzo nghena endhawini ya mabindzu ivi ndzi yiva nkombo wa swingwavila swa le tindleveni. Ndza chava ku byela munhu hi xiphiqo lexa mina. Ndzi kombela mi ndzi pfuna!”

NHWANYANA un’wana la karhatekeke u tsarise sweswo eka xihloko xa switsundzuxo xa magazini. Mutsari un’wana u vikile: “Swixavisiwa leswi ringanyetiwaka eka khume ra magidi ya timiliyoni [35 wa magadi ya timiliyoni ta tirhandi] . . . swa khwatsuriwa, swa phangiwa, swa wutliwa, kumbe swi yiviwa eswitolo lembe rin’wana ni rin’wana [eUnited States]. Vana va kondlo-a-ndzi-dyi va endla kwalomu ka hafu ya hinkwavo lava khomeriwaka ku yiva emavhengeleni.”

Hi ku ya hi nkambisiso wa sweswinyana, kwalomu ka n’we-xa-nharhu xa swichudeni swa xikolo xa le henhla (xikolo xa sekondari) swa pfumela leswaku swa yiva emavhengeleni. Naswona hi ku ya hi nkambisiso wun’wana, lowu endliweke hi vakambisisi Jane Norman na Myron Harris, “kwalomu ka [vantshwa] hinkwavo va pfumerile leswaku va tshame va teka nchumu wo karhi handle ko wu hakelela.”

Lexi Endlaka Leswaku Va Yiva

Khamba i munhu loyi ha vomu a tekaka nchumu lowu nga wa un’wana handle ka mpfumelelo. Minkarhi yin’wana vukhamba byi nga ha vonaka byi fanerile hikwalaho ka xilaveko xa munhu yoloye. “A ndzi ri eku nonon’hweriweni,” ku tsundzuka muntshwa un’wana loyi a a ri evuswetini. “A ndzi tiyela le ndzhaku ka [xitolo lexi swekaka swakudya] ivi ndzi ba nyangwa ndzi nghena ndzi teka nyama ya huku. A ndzi endla sweswo ntsena. A ndzi swi endla hikuva a ndzi ri ni ndlala.”

Xivuriso xa Bibele xi ri: “[Vanhu] a v̌a nyenyi muyiv̌i loko a yiv̌a e ku tišurisa loko a ri ni ndlala.” Hambi swi ri tano, hi ku ya hi mahanyelo ku yiva swi hoxile. Xisweswo ndzimana leyi landzelaka ya Bibele yi kombisa leswaku hambi khamba leri nga ni ndlala ri fanele “ku riha” hi ku hakela hi mpimo lowukulu.—Swivuriso 6:30, 31.

Hambi swi ri tano, nchumu lowu hlamarisaka hi leswaku ko va vana va kondlo-a-ndzi-dyi va nga ri vangani lava yivaka hikwalaho ka xivangelo xo karhi lexi twalaka. Swi tano hi Mary Jane la pfumeleke a ku: “Ina, a ndzi yiva eswitolo naswona sweswo a swi hlamarisa hakunene, hikuva a ndzi swi tivi leswaku a ndzi swi endlela yini. Vatswari va mina va ndzi nyika mali ya xin’wana ni xin’wana. A ndzi nga kayiveli nchumu.”a Magazini lowu nge Seventeen na wona wu vike tano: “Enkambisisweni lowu endliweke hi National Crime Prevention Council, xivangelo lexi tolovelekeke xa vahehliwa a ku ri leswaku a va lava nchumu wa mahala.” Vantshwa van’wana va tlhele va yimelela tintiho ta vona leto leha hi ku vula leswaku switolo ‘swi hakerisa mali yo tala ngopfu’!

Eka vantshwa vo tala, ku yiva i nchumu wa ku hunguta xivundza. Khale ka muyivi la vitaniwaka Jeremy wa hlamusela: “A ku ri nchumu wo wu endla loko xikolo xi humile.” Nakambe ku yiva ku vonaka ku ri muxaka wa ntlango wa khombo swinene; van’wana va vonaka va tsakela ku tsutsuma ka ngati hi xihatla loko va ri karhi va hlohlela bulawusi leyi va yi yiveke enkwameni wa vona kumbe va khonete diski enkwameni wa le nhlaneni.

Xana Swi Horisa Mbilu?

Phela, ku ni tindlela to antswa swinene to lwisana ni xivundza ku ri na ku tihoxa ekhombyeni ro gweviwa ekhotsweni. Kutani ke, xana swi nga endleka leswaku ku ri na xin’wana xivangelo xo nyanyuriwa hi leswi, handle ka ku navela ku titsakisa? Vativi vo tala va tshemba leswaku xi fanele xi ri kona. Ladies’ Home Journal yi hlamusela leswaku vantshwa van’wana “swa va nonon’hwela ku lwisana ni mintshikilelo ya ku kula. Ku lwa ni vatswari va vona, ku hela ka vunghana, mapaselo ya le hansi exikambelweni, swi nga va endla va titwa onge a va koti ku tilawula; ku tlula milawu swi va endla va titwa va ri ni matimba.”

Ina, xivindzi lexiya xa khamba xi nga ha va xi tumbete ku karhateka ni ku vaviseka. Hi laha Bibele yi swi vekaka ha kona, “munhu a nga hleka a ri kari a v̌av̌iseka e mbilwini.” (Swivuriso 14:13) Vumbhoni byi kombisa leswaku ku hambeta u yiva eswitolo swi nga ha va swi ri xikombiso xa gome. Ku kumeke leswaku vantshwa van’wana lava nga makhamba va tshame va pfinyiwa loko va ha ri vana. Ku nga khathariseki leswaku ku vaviseka ku vangiwa hi yini, ntsako wo yiva wu nga ha vonaka wu horisa mbilu—swa xinkarhana.b Hi xikombiso, anakanya hi muntshwa wa le Amerika loyi a titsakisaka hi ku yiva mimovha ivi a yi chayela hi futa ntsena. U ri: “Swi tsakisa ngopfu. U titwa onge u tshukile, onge u pyopyiwilenyana.”

Tintangha Ni Ntshikilelo Wa Tona

Bibele yi ri: “Vanghana lavo biha, va borisa mikhuva leyinene.” (1 Vakorinto 15:33) Ntiyiso lowu wu vonaka swinene. Mutsari Denise V. Lang u hlamuserile: “A hi kanyingi muntshwa a endlaka swilo swo huma endleleni a ri yexe.” Hakanyingi, tintangha ti phikizana hi ku yiva nchumu wo karhi. Khombo ra kona, hakanyingi vantshwa va hluriwa hi ntshikilelo lowu.

“Ndzi tolovelane ni ntlawa wa vanhwanyana exikolweni xa le hansi,” ku vula Kathy lontsongo. A ku laveka yini leswaku u va xirho entlaweni lowa vona lowu hlawulekeke? Ku yiva xikimawa lexo durha. “A ndzi lava ku va entlaweni wolowo, kutani ndzi ya exitolo ivi ndzi tipambulela xikimawa xanga,” wa tisola.

Ku Va Ni Langutelo Ra Xikwembu

Ku lava ku va ni swilo leswi u nga riki na mali ya swona, ku tsakisiwa hi nyanyuko wo tiokela makala, kumbe ku amukeriwa hi tintangha swi endla ku yiva ku vonaka ku tsakisa. Ku nga khathariseki sweswo, wun’wana wa Milawu ya Khume eBibeleni wu ri: “U nga ṭhuki u yiv̌a.” (Eksoda 20:15) Muapostola Pawulo u tsale leswaku ‘makhamba a ya nge dyi ndzhaka ya mfumo wa Xikwembu.’ (1 Vakorinto 6:10) Langutelo ra Xikwembu ri fanele ri va ra nkoka eka vantshwa lava va kurisiweke tanihi Vakreste. Vona vukanganyisi byo tano ku tiendla la lulameke kasi exihundleni u khamba! Muapostola Pawulo u swi veka hi ndlela leyi: “Wena ke la dyondzisaka van’wana, a wu tidyondzisi xana? Wena la vulaka leswaku ku nga tshuki ku yiviwa, a wu yivi ke?”—Varhoma 2:21.

Ku anakanya hi tingana ta ku khotsiwa i nchumu lowu twalaka wa ku papalata mianakanyo yo yiva. Endzhaku ko khomiwa, khamba rin’wana leri nga muntshwa ri te: “A ndzi lava ku fa.” Ku tiva leswaku Yehovha ‘u venga vukhamba’ i xivangelo lexinene ngopfu xo papalata nsusumeto—kumbe ntshikilelo—wa ku yiva. (Esaya 61:8) Hambi loko munhu a kota ku tumbeta vukhamba eka vatirhi va le switolo, maphorisa, ni vatswari, a nga ka a nga byi tumbeti emahlweni ka Yehovha. Ku paluxeka a swi papalateki.—Esaya 29:15.

Nakambe, tsundzuka leswaku xidyoho xa n’wi tsindziyerisa munhu. (Vaheveru 3:13) Ku yiva swilo leswitsongo hakanyingi ka kula ku va swiendlo leswikulu swa ku nga khathali. Hi xikombiso, Roger lontsongo, u sungule vutomi byakwe bya vukhamba hi ku yiva mali exipachini xa mana wakwe. Hi ku famba ka nkarhi a a phija vakhegula va wela ehansi ivi a va yivela swipachi swa vona!

Ku Lwisana Ni Ndzingo Lowu

Entiyisweni, loko munhu a sungule ku yiva exihundleni, ku swi tshika swi nga ha tika. Muntshwa un’wana wa pfumela, “a ku ri ku godzomberiwa ka muxaka wo karhi.” I yini lexi nga pfunaka muntshwa ku hundzula tindlela takwe?

Boxa xidyoho xa wena eka Xikwembu. Xi ta va ‘rivalela hi mpimo lowukulu’ lava hundzukaka eswidyohweni swa vona ivi va swi phofula erivaleni eka xona.—Esaya 55:7.

Kombela mpfuno. Vahlayi vo tala va magazini lowu va tolovelane ni vandlha ra Vukreste ra Timbhoni ta Yehovha endhawini ya ka vona. Lavo tano va nga ya eka valanguteri va kwalaho va Vakreste ivi va kombela mpfuno ni ndzulamiso wa moya. (Yakobo 5:14, 15) Vatswari lava nga ni mimpimanyeto leyinene ya mahanyelo va nga ha tlhela va tikomba va ri xihlovo xa mpfuno ni nseketelo. Loko hikwalaho ko karhateka, ku vaviseka, kumbe ntsena xivundza xi vanga nchumu lowu wo huma endleleni, ku bula hi timhaka leti ni muyingiseri wa ntwela-vusiwana swi nga tikomba swi pfuna swinene.—Swivuriso 12:25.

Tlherisela. Ehansi ka Nawu wa Muxe, makhamba a ya fanele ku tlherisela swilo leswi yiviweke, swi ri ni ntswalo. (Levhitika 6:4, 5) Ku endla sweswo a swi pfuni munhu ku basisa ripfalo ra yena ntsena, kambe ni ku kombisa munhu yoloye ndlela leyi ku yiva ku tikiselaka van’wana ha yona. Bibele yi tshembisa leswaku loko munhu “a tlherisela leši a ši yiv̌eke, a famba hi milawu ya ku hanya, . . . ha kunene o ta hanya, a nga ka a nga fi.”—Ezekiyele 33:15.

Honisa mianakanyo ya ku navela ni makwanga. Nawu wo hetelela wa Milawu leya Khume wu ri: “U nga ṭhuki u nav̌ela . . . hambi ši ri šilo šiṅwana ša warikwenu.” (Eksoda 20:17) Loko ku ri ni nchumu lowu hakunene u faneleke u wu kuma—kumbe u wu navelaka—kambe u nga ri na mali yo wu xava, kumbexana u nga kuma ndlela yo hola mali leswaku u wu xava. Muapostola Pawulo u tsundzuxile: “Loyi a a toloverile ku yiva, a nga ha engeti a yiva; kambe a a tikarhate a tirha hi mavoko ya yena, a tirhela swo tipfuna ha swona.”—Vaefesa 4:28.

Xiyisisa vanghana va wena. Mutsari Denise Lang wa tsundzuxa: “Loko u ri ni munghana kumbe ntlawa wa vanghana lava endlaka nchumu wo karhi lowu hoxeke kumbe va endla vugevenga, na wena u ta tekiwa u ri ni nandzu ntsena hikwalaho ka leswi a wu ri kwalaho na vona.” Vana ni matimba yo ala loko tintangha ti ringanyeta ku endla nchumu lowu nga riki enawini.—Swivuriso 1:10-19.

Ehleketa ndlela leyi ku yiva ku va onhelaka ha yona van’wana. Khamba ri anakanya ha rona ntsena. Kambe Yesu wa hi tsundzuxa: “Hikwalaho, hinkwaswo leswi mi lavaka leswaku vanhu va mi endla swona, va endleni swona na n’wina.” (Matewu 7:12) Loko munhu a dyondza ku khathalela vanhu van’wana, a hi kanyingi munhu yoloye a nga vaka ni mboyamelo wo endla nchumu wo karhi lowu nga vavisaka van’wana.

Anakanya hi vuyelo bya kona eka wena. (Vagalatiya 6:7) Ematshan’weni yo anakanya hi ndlela leyi swi nga ta va swinene ha yona ku va ni nchumu lowuya wu vangamaka kumbe xitirho xa elekroniki lexi u nga kotiki ku xi xava, anakanya hi ndlela leyi swi nga ta khomisa tingana ha yona loko wo khomiwa ivi u ya sengisiwa; anakanya hi ndzhukano lowu u nga ta wu tisela vatswari va wena ni Xikwembu hi xoxe! Kunene u nga heta hi ku vula leswaku ku yiva a swi vuyerisi hakunene.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Lava yivaka eswitolo hakanyingi va khomiwa hi tingana ta ku khomiwa

Loko u ri ni swivutiso swo karhi swa Bibele endzhaku ko hlaya magazini lowu, hi kombela u titwa u ntshunxekile ku vutisa Timbhoni ta Yehovha eHolweni ya Mfumo leyi nga ekusuhi na wena, kumbe u tsalela vakandziyisi va magazini lowu. (Vona tluka 5.)