Loko Ku Yiviwile eXitolo—I Mani La Hakelaka?

LE Japani n’wini wa xitolo u khome xifanyetana lexi a xi ri eku yiveni kutani a vitana maphorisa. Loko maphorisa ma fika, xifanyetana xi hlanule swirhendze. Hiloko maphorisa ma xi hlongorisa. Loko xifanyetana lexi xi ri karhi xi tsemakanya xiporo, xi tlumbiwe hi xitimela xi fa.

Hikwalaho ka leswi mhaka leyi yi dumeke, van’wana va sole n’wini wa xitolo hikwalaho ka leswi a vitaneke maphorisa. U pfale xitolo kukondza vanhu va vohla vukarhi. Loko a pfula nakambe, vayivi va tlhele va hlasela xitolo xa yena. Hambiswiritano, loko a tsundzuka leswi tshameke swi endleka, u chavile ku landza makhamba lawa. A swi tiveka leswaku exitolo xa yena hi laha makhamba a ma dlembula kona. Ku nga ri kungani, u boheke ku xi pfalela makumu xitolo xa yena.

Entiyisweni, xiyimo xakwe a xi tike ngopfu, kambe xi kombisa ntiyiso wa nkoka. Ku yiva exitolo swi vanga ku lahlekeriwa lokukulu—hi tindlela to tala ni le ka vanhu vo tala. A hi kambisiseni ku lahlekeriwa loku vangiwaka hi vugevenga lebyi.

Ndlela Leyi Switolo Swi Lahlekeriwaka Ha Yona

Ku yiviwa ka swilo exitolo swi dyela van’wamabindzu magidi ya timiliyoni ta tirhandi lembe ni lembe. Vanhu van’wana va ringanyeta leswaku ku lahlekeriwa loku vaka kona eUnited States ntsena ku tlula R240 wa magidi ya timiliyoni. Switolo a swi nge humeleli loko swi lahlekeriwa hi mali yo tarisa xileswi! Switolo swo tala a swi nge swi koti ku langutana ni xiphiqo lexi. Loko makhamba ma hlasela xitolo, van’wamabindzu va nga lahlekeriwa hi bindzu leri va ri tirheleke vutomi bya vona hinkwabyo.

Luke, la nga ni xitolo eDorobeni ra New York u ri: “Lexi ndzi karhatekaka ha xona, i ku phikizana ni switolo swin’wana swin’we ni ku yiviwa ka swilo swa mina exitolo. A ndzi tivi leswaku ku ta hundza nkarhi wo tanihi kwihi ndzi nga si wa.” A nga na yona mali yo nghenisa michini yo rindza. Malunghana ni makhamba u ri: “Un’wana ni un’wana a nga ha swi endla, hambi ku ri vaxavi va mina lava ndzi va tshembeke.”

Van’wana va ehleketa leswaku xiphiqo xa Luke a hi xikulu. Van’wana va ri: “Switolo leswi swi endla mali yo tala swinene, kutani leswi ndzi swi tekaka a hi nchumu.” Xana switolo swi bindzula mali yo tala hakunene?

Etindhawini tin’wana, switolo swi engetela 30, 40 kumbe 50 wa tiphesente eka ntsengo lowu swi xaveke ha wona, kambe mali leyi a hi mpindzulo hi ku kongoma. N’wamabindzu u tirhisa mali leyi a yi pindzuleke ku hakela swilo swo fana ni rhente, swibalo, vatirhi ni mali yo pfuna vatirhi, mali yo hlayisa muako wu ri eka xiyimo lexinene, ku lunghisa leswi onhakeke, ndzindza-khombo, gezi, mati, swo kufumerisa, riqingho ni michini yo rindza. Endzhaku ko hakela swilo leswi hinkwaswo, a nga ha sala ni mpindzulo wa tiphesente timbirhi kumbe tinharhu. Kutani loko munhu a yiva exitolo, n’wini wa xitolo wa lahlekeriwa swinene.

Ku Vuriwa Yini Hi Ku Yiva Swilo Swo Chipa?

Loko xifanyetana xi ri exitolo ni mana wa xona, xi kongoma laha ku tshamaka malekere. Xi fika xi pfula bokisi xi teka chokoleti xi nghenisa exikhwameni xa xona. Xana ku yiviwa ka swilo swo chipa hi ndlela yoleyo swi nga wisa xitolo?

Eka broxara ya yona leyi nge Curtailing Crime—Inside and Out, Ndzawulo ya Mabindzu Lamatsongo ya le United States yi ri: “Ku yiva ku nga vonaka ku ri nchumu wuntsongo eka munhu la toloveleke ku yiva xo tsala laha, a suka a ya yiva khalikhuleta lahaya. Kambe swi wisa swibindzwana leswi a swa ha ringeta ku pfuka.” Leswi mpindzulo wa kona wu nga nyawuriki, leswaku a pfala swilo leswi yiviweke exitolo hi lembe leswi dyeke R6 000, n’wamabindzu u fanele a xavisa tichokoleti tin’wana ta 900 kumbe 380 wa mathini ya sopo siku ni siku. Kutani n’wamabindzu wa lahlekeriwa swinene loko swifanyetana swo tala swi yiva tichokoleti. Leswi hi swona swi vangaka xiphiqo.

Vanhu vo tala, lavatsongo ni lavakulu, swigwili ni swisiwana, va tinxaka ni swiyimo hinkwaswo, va yiva emakete ni le switolo. Vuyelo byi va byihi? Vandla ro Sivela Vugevenga ra le United States ri vula leswaku kwalomu ka n’we-xa-nharhu eka mabindzu hinkwawo eUnited States ma boheka ku pfala hikwalaho ka leswi ma yiveriwaka. A swi kanakanisi leswaku mabindzu ma le xiyin’weni lexi fanaka ematikweni man’wana.

Muxavi U Hakela Ku Lahlekeriwa Loku Vaka Kona

Minxavo ya tlakuka loko vanhu va yiva eswitolo. Hikwalaho, etindhawini tin’wana, vaxavi va hakela mali leyi tlulaka R1 800 hi lembe hikwalaho ka ku yiviwa ka swilo eswitolo. Leswi vulaka leswaku loko u hola R360 hi siku, lembe rin’wana ni rin’wana u teka mali ya vhiki hinkwaro u hakela leswi van’wana va swi yiveke. Xana u ni mali leyi eneleke yo endla tano? Eka vanhu lava tihanyisaka hi mali ya mudende kumbe manana la nga swakwe la waka a pfuka leswaku a hlayisa ndyangu wakwe, ku lahlekeriwa hi muholo wa vhiki hi ndlela leyi swi nga n’wi vavisa swinene. A hi kona ntsena ku lahlekeriwa loku vangiwaka hi lava yivaka eswitolo.

Vanhu hinkwavo lava tshamaka kwalaho va nga xaniseka loko xitolo lexi nga ekusuhi na vona xi pfala. Ku vuriwa leswaku ku yiviwa ka swilo eswitolo hi swona swi endleke leswaku xitolo xo xavisa mirhi eAmerika xi pfala. Leswaku va kuma mirhi ya vona, vanhu vo tala lava kuleke ni lava vabyaka sweswi va fanele va famba tikhilomitara timbirhi ni hafu va ya eka khemisi yin’wana. Mutirhela-mfumo un’wana u te: “Ehleketa leswaku swi tika njhani ku famba mpfhuka wo tano hi xitulu xa lava lamaleke.”

Ntsengo Wo Tala Lowu Vatswari Va Wu Hakelaka

Bruce i wanuna la nga ni mahanyelo lamanene loyi a dyondzisaka vana vakwe ku tshembeka. Siku rin’wana n’wana wakwe wa nhwanyana u kumiwe a ri karhi a yiva. U ri: “A ndzi karhateke ngopfu. Ehleketa u kuma riqingho ri ku byela leswaku n’wana wa wena wa nhwanyana u kumiwe a ri karhi a yiva exitolo. Hi hete malembe hi ri karhi hi dyondzisa n’wana wa hina leswaku a va munhu lonene, kambe namuntlha ku humelela leswi. A hi nga swi anakanyi leswaku a nga xandzuka hi ndlela leyi.”

Bruce a a vilela ngopfu hi n’wana wakwe ni vumundzuku bya yena. Ku tlula kwalaho, u tshike ntirho wa yena tanihi mudyondzisi wo tirhandzela wa vukhongeri. “Xana ndzi ta ri languta njhani vandlha loko ndzi ri eplatifomo? Xana ndzi nga xi kuma njhani xivindzi xo va letela leswaku va dyondzisa vana va vona? A ndzi faneleki.” N’wana wakwe a a nga swi tivi leswaku vugevenga lebyi a byi endleke byi ta karhata tata wakwe hi ndlela leyi.

Ndlela Leyi Vayivi Va Hakelaka Ha Yona

Loko khale timininjhere ta switolo ti khoma muyivi, a ti n’wi tshinya swinene kutani ti n’wi tshika a famba. Namuntlha vini va switolo va khomisa vayivi hambi va yiva ro sungula. Kutani vayivi va swi xiya leswaku ku yiva ka vona ku ni vuyelo byo biha. Nhwanyana la vuriwaka Natalie u tivonele hi yexe.

Natalie u te: “Ku tshama ndzi ri karhi ndzi yiva swi endle leswaku ndzi ya ndzi titshemba swinene. A ndzi anakanya leswaku hambi ndzo khomiwa, mali yo hakela gqweta ni yo ndzi humesa ejele yi ta va yitsongo eka leyi ndzi faneleke ku yi hakela loko ndzi xava swiambalo leswa manyunyu.” Natalie a a hoxisile.

U kumiwe a ri karhi a yiva rhoko, hiloko ti n’wi rhosela. Loko a ri exitichini xa maphorisa u tekiwe tintiho kutani a pfaleriwa exitokisini ni swigevenga swin’wana. Kwalaho u hete tiawara a rindze vatswari vakwe loko va ha hlela ku ta n’wi humesa.

Natalie u vula leswi eka un’wana ni un’wana loyi a ehleketaka hi ku yiva: “Yingisa xitsundzuxo xa mina, xava rhoko kumbe bokatinyana yoleyo.” U vula leswaku loko u yiva “u ta tisola nkarhi wo leha.”

Rhekhodo leyi kombisaka leswaku munhu u tshame a yiva a hi yinene. Lexi vavisaka, lava yivaka va nga ha kuma leswaku nandzu wa vona a wa ha rivariwi, kambe wu hambeta wu tsundzukiwa ni ku endla leswaku va nga amukeleki, ku fana ni xivati lexi nga erhokweni kumbe ehembheni. Muyivi a nga ha boheka ku boxa milandzu yakwe loko a lava ku amukeriwa eyunivhesiti. Swi nga ha n’wi tikela ku kuma ntirho wo fana ni ku va dokodela, dokodela wa meno kumbe wa ntivo-vuaki. Tikhampani ti nga ha kanakana ku n’wi thola. A nga ha langutana ni swiphiqo swo fana ni leswi hambiloko se a hakele nandzu wakwe kumbe a tshike ku yiva.

Ku yiva eswitolo swi nga ha koxa swo tala hambiloko muyivi a nga voniwi nandzu. Hector, la boxiweke eku sunguleni ka ntlhandlamano lowu u swi vonile sweswo. U ri: “A ndzi si tshama ndzi khomiwa. A ndzi si tshama ndzi kumiwa ndzi ri karhi ndzi yiva.” Kambe u langutane ni vuyelo bya sweswo. U ri: “Ndzi ehleketa leswaku vantshwa va fanele va twisisa nchumu wun’we: U tshovela leswi u swi byaleke. Hambiloko maphorisa ma nga ku khomi, u ta hakela.”

Ku yiva a hi vugevenga lebyi nga riki na khombo, naswona swilo leswi makhamba ma swi yivaka, swi lava mali. Mani na mani la yivaka u fanele a ku swi thya, ehansi. Kambe makhamba ma nga swi kota njhani ku wu tshika hi ku helela mukhuva wolowo? Xana vugevenga lebyi byi ta kala byi hela?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Ku yiva swi wisa switolo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Un’wana ni un’wana wa hakela loko ku yiviwa exitolo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Ku yiva exitolo ku khumba vumundzuku bya wena

[Xihlovo Xa Kona]

Fingerprints: © Morocco Flowers/ Index Stock Imagery