Ku Te Whii, Ku Twala Rito Rin’we Ntsena

KHU-NTLHANU wa malembe lama hundzeke ku dlayiwe xivandzana. Loko eku heteleleni misava yi kala yi phendla khetenisi yi languta Mfumo wa Vunharhu lowu weke, swilo leswi yi swi voneke a swi chavisa hi ndlela leyi nga hlamuselekiki. Masocha ni vaaka-tiko a vo honolela mahlo ntsena va hlamala va miyerile, va hlamarisiwa hi masalela lama tsemaka nhlana ya vandla lera xivandzana ra vadlayi.

Eku sunguleni ka lembe leri magidi ya vanhu ma tlangele siku ra vu-50 ro tlangela xiendlakalo xa ku ntshunxiwa ka vanhu etikampeni ta nxaniso, hi ku famba-famba va miyerile etimbaleni ta tona leti nga ha riki na nchumu. Swi va tikerile ku twisisa xivangelo xa vuhomboloki lebyi. Phela, ekampeni ya nxaniso ya Auschwitz ntsena ku dlayiwe kwalomu ka 1 500 000 wa vanhu! A wu ri nkarhi wa ku miyela, nkarhi wa ku anakanya hi tihanyi ta munhu ehenhla ka munhu un’wana. Ku vona tionto leto titimela, emiakweni ya masocha leyi nga ha riki na munhu, ni tinhulu ta tintangu swi tisa swivutiso leswi tlhavaka mbilu.

Namuntlha vanhu va heleriwe hi matimba; naswona va hlundzukile. Ku Dlayiwa ka Vayuda va le Yuropa hi Manazi, laha timiliyoni to hlaya ti dlayiweke hi ndlela leyi hleriweke, ku paluxa ndlela leyi Vunazi a byi ri xivandzana xo biha ha yona. Kambe ku humelele yini enkarhini wolowo? I vamani va nga boxa tshumba? I vamani va nga ri boxangiki?

Vo tala, va sungule ku twa hi ta ku dlayeteriwa ka vanhu hi xitalo ekusuhi ni ku hela ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Buku leyi nge Fifty Years Ago—Revolt Amid the Darkness ya hlamusela: “Swifaniso leswi nga tshukatshukiki ni tibayisikopo to koma leti kombisaka tindhawu ni tikampa to dlayela eka tona leti Matiko lama endleke Ntwanano hi 1944 na 1945 ma ntshunxeke vanhu eka tona, a ku ri ro sungula ti paluxa ntiyiso lowu tsemaka nhlana eka vanhu hinkwavo, ngopfu-ngopfu evupela-dyambu.”

Kambe, ni le mahlweni ka ku simekiwa ka tikampa to dlayela eka tona, a ku ri ni rito leri twarisaka makhombo ya Vunazi, hi ku tirhisa Xalamuka!, magazini lowu u wu tameleke emavokweni ya wena. Eku sunguleni a wu tiviwa tanihi The Golden Age ivi hi 1937 wu thyiwa vito leri nge Consolation. Ku sukela hi 1929, hi xivindzi timagazini leti ti kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha ti tsundzuxe hi makhombo ya Vunazi, ti endla hi ku landza xitiviso lexi nga exifunengetweni lexi nge, “Magazini Wa Ntiyiso, Ntshembo Ni Xivindzi.”

Consolation ya 1939 yi vutisile: “Xana munhu a nga tshikisa ku yini ku boxa makhombo ya tiko leri ro fana na Jarimani, laha vanhu lava nga riki na nandzu va 40 000 va khotsiwaka hi nkarhi wun’we; ivi 70 wa vona va dlayiwa hi vusiku byin’we ekhotsweni rin’we; . . . laha makaya, swivandla ni swibedlhele swa vadyuhari, lava nge vuswetini, ni swilema, ni tindhawu hinkwato ta vana lava nga swisiwana, ti mbundzumuxiwaka?”

Entiyisweni, munhu a nga miyerisa ku yini? Hambi leswi misava a yi nga swi xiyi kumbe a yi swi kanakana swiviko leswo chavisa leswi a swi pfuta swi huma eJarimani ni le matikweni lama nga ehansi ka rona, Timbhoni ta Yehovha tona a ti nga ta swi kota ku rhunga milomu. A va ti tiva kahle tihanyi ta mfumo wa Vunazi, naswona a va nga chavi ku ti paluxa.

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 17]

U.S. National Archives photo