Vaphasiwa Lavantshwa Va Ku Gembula—I VANTSHWA!

XANA a wu swi tshembi loko u xiya mpimo lowu vanhu lavakulu, vavanuna ni vavasati, va mbombomeleke eku godzomberiweni hi ku gembula ha yona? Xana a wu swi twisisi loko u hlaya hi vagemburi va vanhu lavakulu lava va cukumetaka leswi va swi tirheleke ni leswi va swi endleke evuton’wini—mintirho, mabindzu, mindyangu, naswona, eka van’wana ni vutomi bya vona—hikwalaho ko gembula? Xana u nga swi kota ku twisisa xivangelo xa leswaku munhu la vupfeke, la dyondzekeke, loyi endzhaku ko wina $1,5 wa timiliyoni (R5,5 wa timiliyoni) eku gembuleni, a yaka emahlweni a tlanga kukondza a dyiwa $7 wa timiliyoni (R25,4 wa timiliyoni) ha byona vusiku byebyo? Hakanyingi, swi vangiwa hi makwanga, ku tsutsumisa rhandi leyi rhetaka. Hambi swi ri tano, hakanyingi i ku nyanyuriwa hi ku gembula hi koxe.

Loko mi ri vatswari va vana lavatsongo, xana mi rhulisiwa timbilu ntsena hi leswi mi tivaka leswaku ku gembula i ntlango wa vanhu lavakulu lava vupfeke? Kutani ke anakanyisisani kahle. Anakanyani hi vaphasiwa lavantshwa va nga vantshwa lava lunghekeleke ku nghena—kumbe lava ana se va nga entlangwini. Mintiyiso ya kona yi nga ha ku hlamarisa.

Tinhloko-mhaka leti ti tekiwe eswihlokweni leswi humeleleke eka maphepha-hungu ni timagazini ta sweswinyana: “Swi Nga Ha Endleka Leswaku Ku Gembula Ku Hundzuka Mukhuva Wo Homboloka Wa Vantshwa Va Va-1990.” “Vantshwa Vo Tala Va Phasiwe Hi Ku Gembula.” “‘Crack Ya Va-1990’: Ku Gembula Ku Phasa Swihlangi.” “N’wananga A A Nga Swi Koti Ku Tshika Ku Gembula.”

Sweswi, hlaya rungula ra tinhloko-mhaka leti. Phepha-hungu rin’wana ri tsale ri ku: “Valawuri va rila hi leswaku xiphiqo xi vangiwa ngopfu hi ku andza ka ku gembula loku seketeriwaka hi mfumo ni tikereke.” Rona phepha-hungu leri ri te: “Namuntlha vantshwa, ku nga lava phasekaka hi ku olova, va pfulekeriwe hi vangwa ro kota ku beja ku tlula enkarhini wihi na wihi. Naswona vativi va tsundzuxa hi leswaku ku tlula 90 wa tiphesente ta vanhu lavakulu lava ngheniweke hi ku gembula engatini va sungule mukhuva lowu va nga si fika ni le ka 14 wa malembe hi vukhale.” Mukambisisi un’wana u te: “Khale lava ngheniweke engatini a va sungula ku gembula va ri na 14 wa malembe hi vukhale. Kambe sweswi swi tikomba onge va sungula va ri na 9 kumbe 10 wa malembe. Ha yini?” U engeterile, “hikuva vangwa ri va pfulekerile. Vana . . . kun’wana ni kun’wana va haxiwa hi swinavetisi swo gembula. Nyanyuko lowu vanhu va wu tsakelaka.” Muvulavuleri wa ntlawa lowu vitaniwaka Gamblers Anonymous u vule leswaku “Swilo swi ya swi biha hi xihatla. Vana va sungula va ha ri vatsongo swinene, naswona vo tala va vona va ya va phasiwa hi ndlela leyi nga si tshamaka yi voniwa.”

Hi ku ya hi nkambisiso wa vana va kondlo-a-ndzi-dyi etikweni rin’wana ra le Amerika, kwalomu ka 3,5 wa tiphesente va nga ha va vagemburi lava se byi va ngheneke engatini; kwalomu ka 9 wa tiphesente ta vona va nga ha va vagemburi “lava tinghenisaka ekhombyeni.” William C. Phillips, mufambisi wa mintirho yo letela ekholichini yin’wana ya le Amerika, u te: “Entiyisweni, tinhlayo ti kombise leswaku ku ni tinhlayo leti tlakukeke ta vantshwa lava gembulaka, ku tlula ta vanhu lavakulu.” Mutsundzuxi un’wana mayelana ni ku godzomberiwa, u te: “Eka khume ra malembe lama taka kumbe nkarhi wo ringana ni wolowo, hi ta va ni swiphiqo swo tala swa vantshwa lava gembulaka ku tlula lava tirhisaka swidzidzirisi hi ndlela yo biha—ngopfu-ngopfu lava tirhisaka swidzidzirisi leswi nga riki enawini.” Profesa Henry Lesieur u endle nkambisiso wa dyondzo ya swichudeni swa xikolo xa le hansi ni xa le henhla. Phepha-hungu leri nge The Los Angeles Times ri vike leswaku “leswi a swi kumeke swi fana kahle ni nkambisiso wa swichudeni swa le kholichi: Tiphesente ta vana va kondlo-a-ndzi-dyi ku sukela eka vagemburi lava ‘se swi nga vuvabyi’ kumbe lava ‘ngheniweke engatini’—vanhu lava nga ha kotiki ku tilawula emhakeni yo gembula—hi avhareji va endla kwalomu ka 5% wa vana va kondlo-a-ndzi-dyi etikweni hinkwaro.”

Vatshunguri va vagemburi va pfumela leswaku lexi va karhataka ngopfu, a hi nhlayo ya vantshwa lava gembulaka, kambe va karhatiwa “hi ndlela leyi vana, vatswari hambi ku ri vadyondzisi va langutaka ku gembula ka vana va kondlo-a-ndzi-dyi ha yona. . . . Vana vo tala ni vatswari va vona va languta ku gembula ku ri ‘xirivatisi lexi nga riki na khombo,’ lexi nga riki na vuyelo byo biha kukota bya ku tirhisa swidzidzirisi ni xihoko hi ndlela yo biha kumbe bya madzolonga kumbe bya vunghwavava.” Kambe mutsundzuxi hi mahanyelo lamanene Durand Jacobs u tsundzuxile leswaku ku gembula ku nga nghenisa vantshwa evugevengeni, ku baleka exikolweni, ni ku navela ku kuma mali va nga yi dzukelanga nyuku.

Hi xikombiso, xiya xichudeni xin’wana xa le xikolweni xa le henhla lexi sunguleke ku gembula xa ha ri xitsongo. Loko xa ha ri exikolweni a a xi heta tiawara to tala ta xikolo xi ri eku gembuleni ni swichudeni swin’wana. Loko xi dyiwa mali ya xona yi hela, a a xi yiva etimalini leti swichudeni swi nyikeleke ha tona to xavela mindyangu leyi pfumalaka swakudya. Hi ku gembula hi mali leyi xi yi yiveke, a a xi tibyele leswaku xi ta tlhela xi vuyisa thelevhixini ya ka vona ni xingwavila xa onikisi leswi xi vekiseke ha swona eswikweletini swa xona swo gembula swa nkarhi lowu hundzeke. Loko xi fika eka ntangha nkombo, ana se a xi tshame xi heta 20 wa masiku xi ri endhawini ya vana lava nga riki na tindleve hikwalaho ko yiva $1 500 (R5 500), naswona xi nghene hi nhloko entlangwini wo beja hi dolara ni ntlango wo beja hi $5 (R18) wa tibolo. Xi te: “Loko ndzi ri karhi ndzi kula, ni mali a yi ya yi tlakuka.” Ku nga ri khale a xi yivele ni vaakelani leswaku xi hakelela swikweleti swa xona swo gembula. Mana wa xona a a heleriwe hi ntshembo. Loko xi ri na 18 wa malembe ana a xi ri mugemburi la godzomberiweke.

Le Nghilandi, vativi va dyondzo ya ntshamisano va ri, milawu yo gembula leyo olova yi pfumelela vana ku tlangisa michini yo gembula. Etimbaleni ta swihaha-mpfhuka ni le swivandleni swa michini yo tlangisa, vana vo tala swinene va yisa ku godzomberiwa ka vona emahlweni hi ku yivela vatswari va vona ni hi ku yiva emavhengeleni.

Jacobs u te: “Exikarhi ka vantshwa, ku gembula loku dumeke swinene ni loku andzaka hi xihatla swinene eswikolweni swa le hansi, eswikolweni swa le henhla ni le timbaleni ta le tikholichi i ku beja hi vuyelo bya mintlango exikarhi ka [swichudeni] hi swoxe, minkarhi yin’wana va seketeriwa hi lavo vhumba vuyelo lava nga kwalaho xikolweni. Ndzi anakanya leswaku a swi talanga swikolo swa le henhla ni tikholichi leti nga riki na mintlango ya mintlawa leyi hleriweke kahle, ni swilo leswi bejeriwaka hi mali ya le henhla.” Ku engetela eka leswi ku ni mintlango ya maphepha, mubejo, ni tindlu ta mintlango leti vana va kondlo-a-ndzi-dyi va pfumeleriwaka ku nghena hikwalaho ka leswi va langutekaka va kule ku tlula malembe ya vona.

Jacobs u te: “Yin’wana ya tinhla leti faneleke ku tsundzukiwa hi leswaku, vanhu vo tala va hundzuke vagemburi lava ngheniweke engatini hikuva loko va sungula va ha ri vana va kondlo-a-ndzi-dyi, a va wina.” Phepha-hungu leri nge The Los Angeles Times ri ya emahlweni ri ku: “Vantshwa ‘vo tala swinene,’ hi ku vula ka yena, va dyondzisiwe ku gembula hi vatswari kumbe maxaka ya vona lawa ma swi honiseke tanihi nchumu wo tirivatisa.” Mutsundzuxi un’wana wa lava tirhisaka swin’oki hi ndlela yo biha u hoxe rito: “Vatswari va boheka ku kambisisa nchumu lowu fanaka ni lowu va bohekeke ku wu kambisisa emhakeni ya xihoko ni swidzidzirisi. Hi ku ya hi mina, loko ku ya ku engeteriwa ku gembula, vaphasiwa vo tala lavantshwa va hundzuka swirho leswi ngheniweke engatini.” Vativi lava tirhanaka ni vagemburi lava ngheniweke engatini va vula leswaku swa fana ni hi swidzidzirisi ni xihoko, vana vo tala lava godzomberiweke hi ku gembula va seketela ku godzomberiwa ka vona hi ku yiva, ku xavisa swidzidzirisi, ni ku xavisa mimiri ya vona. Vatswari va nga ha teka ku gembula “ku ri nchumu wo tirivatisa,” kambe maphorisa a ya swi tekisi swona.

“Vana lava va ngheniweke engatini hi michini leyi yo gembula . . . va endla hinkwaswo leswo biha leswi endliwaka hi vanhu lavakulu lava nga vagemburi lava ngheniweke engatini. Vantshwa lava va godzomberiweke hi michini leyi yo gembula va nga ha va va sungule va ri na 9 kumbe 10 wa malembe hi vukhale. A va dya mali leyi nga ya vona, mali yo yi dya exikolweni, ni malinyana leyi va yi kumaka endlwini. Endzhaku ka lembe rin’we kumbe mambirhi va sungula ku yiva swilo. N’wana u xavisa xin’wana ni xin’wana lexi nga ekamareni rakwe, timhandze to tlanga bolo, tibuku, hambi ku ri swilo leswi nga rifuwo swo kota switlanga-tirhekhodo: va nyamalarisa ni switlangiso swa vana van’wana. A ku nga ha ri na nchumu lowu hlayisekeke ekaya. Moody u ri u twe hi ta vamanana lava heleke matimba lava fumbaka nhundzu ya vona ekamareni rin’we leswaku va yi veka tihlo, kumbe lava bohekaka ku tumbeta minkwama leyi nga ni swilo swa vona eminkumbeni loko va etlela. Hikwalaho ko hlangana tinhloko, vamanana vo tano va tikuma va nga koti ku twisisa leswaku kahle-kahle ku humelela yini hi vana va vona kukota tinyanyana leti fukamelaka mandza lama vekiweke hi mahleveni. Vana va ya emahlweni va yiva kun’wana. Loko va fika eka malembe ya 16 hi vukhale, maphorisa, ma sungula ku va lava.”—Easy Money: Inside the Gambler’s Mind, hi David Spanier.

Hi laha swi kombisiweke ha kona eswihlokweni leswi, vanhu vo tala lavakulu ni vantshwa va dyondzisiwe ku gembula hi tikereke ta vona—bingo, mubejo, ni swin’wana. Xana swa fanela leswaku mavandla ya vukhongeri ni varhangeri va wona lava va tivulaka valandzeri va Kreste va khutaza, va kucetela kumbe va seketela mukhuva hambi wihi wa ku gembula? Nikatsongo! Ku gembula hi tindlela hinkwato ta kona ku tisa mfanelo leyo biha evanhwini, ku navela ku kuma nchumu mahala, kumbe, hi ku kongoma, makwanga. Lava va ku seketelaka va khutaza vanhu ku pfumela leswaku i swinene ku vuyeriwa hi ku lahlekeriwa ka van’wana. Xana Yesu a a ta seketela xiendlo xo tano kasi xi hohlokisa mindyangu, xi khomisa tingana, rihanyo leri tsaneke, ni ku herisa vutomi bya munhu? Nikatsongo! Ku ri na sweswo, Rito ra Xikwembu ri swi veka erivaleni leswaku vanhu va makwanga va nga ka va nga dyi ndzhaka ya Mfumo wa Xikwembu.—1 Vakorinto 6:9, 10.

Vatswari va fanele ku dyondzisa vana va vona ku sukela evutsongwaneni leswaku ku gembula hi ndlela yihi na yihi swi hoxile. U nga ku languti tanihi nchumu wo tirivatisa, kambe ematshan’wini ya sweswo u ku languta tanihi masungulo ya vulolo, ku hemba, vukanganyisi, ni ku nga tshembeki. Emadoroba-nkulu yo tala, mafambiselo ya mpfuno yo kota Gamblers Anonymous, ya simekiwile. Nchumu wa nkoka swinene, loko u ri ni xiphiqo lexi, kuma ndzayo leyi huhuteriweke leyi kumiwaka eRitweni ra Xikwembu, Bibele. Van’wana lava a va kunguhate ku tisunga va vula leswaku vutomi bya vona byi ponisiwe hi ku hlayisa xitsundzuxo xo tano lexi huhuteriweke.

Lexi tsakisaka, Timbhoni ta Yehovha ti pfune vo tala lava a va phasiwe hi ntlhamu lowu wa ku gembula loku ngheneke engatini leswaku va ntshunxeka. Un’wana loyi a a ri khale ka mugemburi la ngheniweke engatini u tsale leswaku endzhaku ka malembe layo tala a endla vuhomboloki, ku katsa ni ku gembula swinene, u te “xikan’we-kan’we ndzi sungule ku hundzuka hi mpimo lowukulu hi tlhelo ra ku tikhoma loko mina ni xigangu xa mina hi dyondze Bibele ni Timbhoni ta Yehovha. Ku gembula a ku ri nsusumeto lowu ndzi godzombeleke, naswona a wu tikomba wu tika swinene ku wu lawula. Hi mpfuno wa Yehovha ni nseketelo wa xigangu xa mina—xikan’we ni ku dyondza, xikhongelo ni ku anakanyisisa, ngopfu-ngopfu hi langutelo ra Xikwembu hi makwanga—ku godzomberiwa loku hi ku gembula ku sungule ku lawuleka, mina ni xigangu xa mina lexi sweswi xi nga nsati wa mina ku ringana malembe ya 38 hi nyiketele vutomi bya hina eka Yehovha. Hambi leswi hi tirheke laha xilaveko xi nga xikulu kona ni le vutirhelini bya nkarhi hinkwawo malembe yo hlayanyana, naswona ndzi tirheke tanihi muyimeri la famba-fambaka wa Sosayiti ya Watchtower, ku godzomberiwa ka mina ka ha ri kona, kambe ku lawuriwa ntsena hi mpfuno ni nkongomiso wa Yehovha.”

Loko ku gembula ku ri xiphiqo eka wena, xana u nga tintshunxa eku godzomberiweni loku? Ina, ntsena loko u hambeta u tirhisa mpfuno wa Xikwembu, naswona u wu nyika ni van’wana lava va nga ha wu lavaka.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 27]

Ku nga ri khale ku ta va ni swiphiqo swo tala swa vantshwa lava gembulaka ku tlula swa lava tirhisaka swidzidzirisi

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 28]

Vanhu va makwanga va nga ka va nga dyi ndzhaka ya Mfumo wa Xikwembu

[Bokisi leri nga eka tluka 26]

Swingwece Swo Gembula Ha Swona Swa Amukeriwa eNdhumbheni Ya Khatoliki Ya Le Las Vegas

Vaendzi lava teke eNdhumbheni ya Mukutsuri Lowo Kwetsima Swinene hakanyingi va vutisa eka muprista: “Tatana, xana u nga ndzi khongelela leswaku ndzi wina?”

Timiliyoni ta vanhu ti ya eLas Vegas, Nevada, U.S.A., lembe rin’wana ni rin’wana, ti huma emisaveni hinkwayo, hi xikongomelo xo ya Ringa Nkateko. Evukwetsimelweni lebyi voningiweke switsongo bya Kereke leyi ya Rhoma Khatoliki, laha swifaniso swa nhumbu swa Nkarhi wa ku Velekiwa, Xilalelo xo Hetelela, ni ku Vambiwa swi tateke makhumbi, mali yo gembula yi kuma ntirho le switshan’wini swa le kerekeni: Vagandzeri va hoxa swingwece swo gembula ha swona eswibyeni swa minhlengo.

Tatana Leary u swi vule hi ririmi ra le Ireland ro dzika, a ku: “Minkarhi hinkwayo hi kuma xingwece xo gembula lexi nga $500 [R1 800] etindyelweni.”

Kereke ya Rhoma Khatoliki leyi nga le henhla eXivandleni xa Las Vegas yi tirhisiwe makume ya malembe hi vagandzeri, kambe loko mune wa tihotela tlhelo tindhawu to gembulela letikulu emisaveni hinkwayo—MGM Grand, Luxor, Excalibur, na Tropicana—ti akiwile le dzongeni wa Xivandla lexi, Ndhumba leyintshwa ya Mukutsuri Lowo Kwetsima Swinene yi akiwe ekusuhi na tona.

Loko muprista a vutisiwe leswaku ha yini va endlisa leswi, u te: “Hi to swi yini? Laha hi laha vanhu va nga kona.”

Ni mali yi kwala. Kutani hi to swi yini?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Ku gembula swi vanga vunghana lebyo biha