Ku Va Mutswari La Nga Yexe La Humelelaka

“Nchumu wun’we lowu vatswari hinkwavo lava nga voxe va nga wu kumiki hi laha ku ringaneleke i nkarhi.”—The Single Parent’s Survival Guide.

“Ku pfumala mali i xiphiqo lexikulu ku tlurisa.”—Times ya le London.

‘Xivundza i xivangelo-nkulu xa ntshikilelo eka mutswari la nga yexe.’—Give Us a Break, nkambisiso wa minkarhi yo wisa eka vatswari lava nga voxe.

VATSWARI hinkwavo va langutana ni mintlhontlho, mintsako, ni swiphiqo. Kambe vatswari lava nga voxe va langutana na swona va nga ri na munghana. Kutani ke, nkarhi, mali ni xivundza hakanyingi swi teka ndhawu leyikulu evuton’wini bya vona.

Hambi leswi hakunene vutomi bya vona byi nga ha nonon’hwaka, vatswari lava nga voxe va nga humelela evuton’wini bya mindyangu ya vona, naswona lavo tala va humelela. Swo tala swi titshege hi leswaku va landzela mimpimanyeto yihi ni leswaku xana va yi khomelela swi tiya ku fikela kwihi.

Lexi tsakisaka, i khale Bibele yi vhumbe xiphiqo lexi nga kona xa mahanyelo ni ntshamisano. Xiya ndlela leyi muapostola wa Mukreste Pawulo a xalamukiseleke mudyondzisiwa lontsongo Timotiya hi leswi. U n’wi tsundzuxile, “Tiva leswaku emasikwini ya makumu, ku ta fika minkarhi yo nonon’hwa. Hikuva vanhu va ta va lava tirhandzaka, . . . lava nga yingisiki vatswari va vona, lava nga riki na ku nkhensa, lava nga khongeriki; va ta va vanhu va tihanyi, lava nga riki na ku tsetselela.”—2 Timotiya 3:1-3.

Bibele a hi buku ntsena leyi hlamuselaka malangutelo ya namuntlha hi ndlela leyi kongomeke. Yi ni minsinya ya milawu leyi, loko yi landzeleriwa, yi nga tiyisekisaka ku humelela ka vutomi bya ndyangu. (2 Timotiya 3:16, 17) Xiya ndlela leyi yin’wana ya yona yi nga pfunaka vatswari lava nga voxe leswaku va langutana ni swiphiqo swa nkarhi, mali, ni xivundza.

Londzovota Nkarhi

Ku nga khathariseki leswaku u hleleke ku fika kwihi, nkarhi i xixavisiwa lexi nga kumekiki hi ku olova. Ku tirhisa nkarhi wa wena kahle, xo sungula u fanele u xiyisisa kahle leswaku entiyisweni wu tirha yini. Kutani u ta kota ku kunguhata leswaku i swilo swihi leswi nga swa nkoka swinene eka wena. Vandla rin’wana ra vatswari lava nga voxe ri ringanyeta leswaku u “va ni ‘buku ya siku ya matirhiselo ya nkarhi.’ Eka yona u va ni nongonoko wa hinkwaswo leswi u swi endlaka hi siku kumbe hi vhiki, ivi u vona nkarhi lowu swi ku tekelaka wona. Endzhaku ka sweswo, u langutisisa laha nkarhi wu nga hlayisiwaka kona, kumbe wu nga tirhisiwaka ku antswa kona, hi ku hlela swilo hi vuntshwa kumbe hi ku ka u nga endli swilo swo karhi.”

Xitsundzuxo xo tano lexi twisisekaka xi kombisa vutlhari bya Matsalwa lebyi nga exitsundzuxweni xa muapostola: “Loko swi ri tano, xiyani swinene mahanyelo ya n’wina; mi nga hanyi tanihi vanhu lava nga twisisiki nchumu, kambe hanyani tanihi lavo tlhariha. Londzovotani nkarhi lowu mi nga na wona, hikuva masiku lawa hi nga ka wona ma bihile.” (Xiitaliki i xerhu.)—Vaefesa 5:15, 16.

Hi xikombiso, xana ku hlalela TV swi ku dyela nkarhi wo tala hi siku? Ku wu hunguta swi ta ku nyika nkarhi lowu engetelekeke wo vulavula ni vana va wena ni ku endla swilo kun’we. Sweswo swi nga ku pfuna ku aka vuxaka lebyinene na vona.

U nga ha ku, ‘loko ndzi ringeta ku tshama ehansi ndzi vulavula ni vana va mina swi hetelela swi ve minkarhi yo leha hi lo hwii.’ Kumbexana swi tano, kambe u nga pfumeleli sweswo swi ku heta matimba. Vatsundzuxi va vatswari lava nga voxe va bumabumela leswaku u yingisela mintlhaveko ya vana va wena eka leswi va swi vulavulaka siku rin’wana ni rin’wana, swo kota leswi va swi vulaka hi vanghana va vona exikolweni kumbe va kunguhataka ku swi endla. Kambe u nge swi koti ku endla sweswo loko TV yi ku tekela nyingiso, a swi tano ke? Hambi loko u yi pfulela u nga yi hlaleli, nkavanyeto wu nga ku sivela ku kuma rungula mayelana ni mianakanyo ni mintlhaveko ya le ndzeni-ndzeni ya vana va wena. Kutani ke tiendlele nkarhi wo va ni vana va wena. Endlani mintirho ya le kaya swin’we, naswona loko mi yi endla, vulavula na vona—naswona u yingisela loko va vulavula!

Nakambe hlaya na vona. Nkambisiso wu kombisa leswaku leswi n’wana a swi dyondzaka loko a ha ri na ntlhanu wa malembe swi fambisana swinene ni nhluvuko lowu a wu endlaka hi ku famba ka nkarhi. Lexi i xivangelo xin’wana xa nkoka xo londzovota nkarhi wo hlaya swin’we. Timinete ti nga ri tingani mi nga si etlela, kumbe ni madyambu loko mi nga si karhala, wu ta va nkarhi lowu mi nga wu tirhisaka hi vutlharhi.

Eneriseka Hi Leswi Nga Swa Nkoka

Vatswari vo tala lava nga voxe va tikuma va phasiwe exihuhurini xo chavisa swinene xa timhaka ta timali. Hi ndlela yo karhi va fanele va kuma mali leyi ringaneke ku hakelela ndhawu, swakudya ni swiambalo leswi ringaneleke. Kambe ku ya tirha swi vanga swiphiqo mayelana ni ndlela leyinene yo khathalela vana.

Tindhawu to khathalela vana a hi kanyingi ti kumeka hi ku olova, naswona ta durha. Vatswari van’wana lava nga voxe va humelela hi ku tirhisa mpfuno wa maxaka ya vona—vakokwana, vahahani, na vamalume. Van’wana va tshembele eswikolweni swa tincece, tindhawu to tlangela eka tona, ni tindhawu to khathalela vana leti vathori va vona va ti simekeke. Mali leyi humaka eka hulumendhe, loko yi ri kona a hi kanyingi yi ringanelaka ku hakelela leswi nga ha lavekaka eka nkhathalelo wo tano wa vana. Ematikweni man’wana vatswari van’wana lava nga voxe lava nga ni tincece va nga ha swi kota ku kunguhata ku ka va nga lavi ntirho kambe va tshama ekaya ivi va hanya hi mali leyi hulumendhe yi va nyikaka yona.

Leswi nhlayo ya vatswari lava nga voxe lava faneleke ku khathaleriwa yi andzaka, tihulumendhe, ti hundzukela eka lava byi nga vutihlamuleri bya vona. Le Britain leswi swi vange ku tiyisiwa voko ehenhla ka vatatana lava nga riki kona lava va nga wundliki vana va vona hi tlhelo ra timali. Mavandla yo seketela vana ma tsutsumisa vatatana lava yingayingaka leswaku ma kuma mali leyi va nga yi hakelangiki. Loko vamanana lava nga voxe va ala ku pfuna mavandla lawa ku kuma vatatana, va kayela mali leyi a a va ta yi kuma. “Le Sweden ku kunguhatiwa leswaku 40 wa tiphesente ta lava va nga hakeliki va kumiwa hi ku tirhisa mavandla ya vona ya kwalaho ya ndzindza-khombo, naswona le Furwa tihuvo ti tiyisa voko ra ku hlayisa swileriso swa ku wundla naswona lava nga hakeliki va sariwa endzhaku,” ku vika The Times ya London.

Hambi tihuvo ta nghenelela, kumbe a ti ngheneleli, mpfuno wa hulumendhe wu kona kumbe a wu kona, vatswari vo tala lava nga voxe va kuma tindlela to tipfuna hi tona leswaku va hanya hi mali leyi nga ehansinyana ka leyi khale a a va tolovele ku hanya ha yona. Njhani? Hi ku hlela timali hi ndlela leyi hambaneke.

Ku dyondza ku hlela mali hi ndlela leyi hambaneke i vutshila. Hakanyingi ku laveka ku hundzuriwa ka swilo leswi a swi tirhiseriwa mali—hi xikombiso, ku veka mali ya yindlu ni ya mafurha etlhelo ku sungula, ivi ku ta yo xava swakudya, ivi ku ta yo hakelela swikweleti. Muapostola Pawulo u hlamuserile: “Hikokwalaho, loko hi ri ni swakudya ni tinguvu, hi ta kolwa hi swona.”—1 Timotiya 6:8.

Xana u tshame u anakanyisisa hi ku tirhisa mali ni van’wana? Ku xava swakudya ni swilo swin’wana swa le ndlwini hi mimpimo leyikulu ni vatswari van’wana swi nga ku hlayisela mali. Ku nga khathariseki ndlela leyi u hlelaka mali ha yona, tsundzuka leswaku u fanele ku tshama ehansi ivi u hlayelela leswi faneleke ku hakeleriwa. (Ringanisa Luka 14:28.) Ha yini u nga tirhisi ni mpfuno wa vana va wena eku hleleni ka matirhiselo ya mali? Kutani va nga ri teka ri ri lunghelo leswaku va ku pfuna ku khomelela eka swona. U nga ha kuma ni leswaku u kota ku vekela mali yin’wana etlhelo u yi hlayisa.

Leswaku U Kuma Vanghana, Vana Ni Xinghana

Yesu u tsundzuxile: “Nyikani, mi ta nyikiwa; hikuva mpimo lowu mi pimelaka van’wana ha wona, mi ta pimeriwa ha wona na n’wina.” (Luka 6:38) Swi tano ni hi vuxaka bya munhu ni van’wana. Loko u tsakela van’wana va nga angula hi xinghana. Ndlela leyi tirhaka yo lwisana ni xivundza i ku rhanga u endla vanghana. Kumbexana u nga kuma vanghana lava tshembekaka lava va nga ha ku salelaka ni vana leswaku u kota ku endza. Nakambe, xo antswa, ha yini u nga rhambi vanghana leswaku va ku endzela?

Kambe laha ku laveka vukheta. Tsundzuka, “vanghana lavo biha, va borisa mikhuva leyinene.” (1 Vakorinto 15:33) Xivundza xi nga hluriwa hi ndlela leyinene loko vunghana lebyi u byi endlaka byi ku aka hakunene naswona byi ku enerisa.

Ku Tirha Tanihi Tatana Na Manana

Vatswari lava nga voxe va fanele ku tirha tanihi tatana na manana eka vana va vona—nchumu lowu nga oloveriki munhu ni un’we. Naswona u nga rivali, vana va velekiwa va ri vatekeleri. Va dyondza ku va vanhu lavakulu lava nga ni vutihlamuleri hi ku xiya leswi vanhu lavakulu lava nga ni vutihlamuleri va swi endlaka. Kutani ke, swo tala swi titshege hi leswaku xana i xikombiso xa muxaka muni lexi u xi vekelaka vana va wena. Loko phepha-hungu leri nge The Sunday Times ra le London, ri vulavula hi vafana vo tala lava nga riki na vatatana lava kuleleke le xivindzini xa madoroba-nkulu ya le Amerika, ri te: “Madzolonga ni mpfilumpfilu wa ntshamisano . . . wu hi byela ndlela leyi hafu ya vanhu va xinuna va tikhomaka ha yona loko va kula va fika emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi va nga ri na swipimelo swa leswaku kahle-kahle munhu wa xinuna u fanele a hanyisa ku yini.”

Loko vana va kurisiwa hi vatswari lava nga voxe, rihanyo ra vona ni ntirho wa xikolo, hambi ku ri tipakani ta vona ta mali ti nga ha khumbeka swinene, ku vula Duncan Dormor eka The Relationship Revolution. Vakambisisi van’wana va kanetana hi mimbuyelo leyi. Va sola vusweti ni ku pfumaleka ka xinghana. Hambi swi ri tano, vo tala va pfumelelana ni nhlahluvisiso wa mutivi wa vanhu, Charles Murray lowu nge: “N’wana la nga na manana, kambe a ri hava tatana, la tshamaka endhawini leyi nga na vamanana ku nga ri na vatatana, u dyondza eka leswi a swi vonaka. U nga rhumela vakondleteri va vanhu ni vadyondzisi va swikolo ni vafundhisi leswaku va ya byela muntshwa wa xinuna leswaku loko a kula u fanele a va tatana lonene eka vana vakwe. Kambe a nge swi tivi leswaku sweswo swi vula yini handle ka loko o swi vona.” Ina, vafana va lava manana na tatana, vanhwanyana va lava sweswo na vona.

Eka Pisalema 68:5, Bibele yi hlamusela Yehovha Xikwembu tanihi “Tatana wa ŝisiwana.” Vamanana lava tshembelaka eka Xikwembu leswaku va kuma nkongomiso, va kumela vana va vona xikombiso lexinene eka yena. Vatatana lava va kurisaka vana va vona va ri voxe va wu tlangela swinene mpfuno wa vavasati lava nga ni vutihlamuleri, lava vupfeke. Ina, lexi vatswari hinkwavo lava nga voxe va xi lavaka i nseketelo wa rirhandzu. Laha kumbexana hi kona laha wena u nga pfunetaka kona.

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

Vatatana Lava Hi Tlhelo Va Nga “Vamanana”

Vavanuna lava nga tinhloko ta mindyangu ya mutswari un’we a va talanga. Kambe leswi vukati byo tala byi karhi byi hohlokaka, vavanuna vo tala va kunguhata ku khathalela vana va vona hi voxe. Buku leyi nge The Single Parent’s Survival Guide, ya hlamusela, “Nchumu lowu nonon’hwaka swinene lowu vavanuna lava nga exiyin’weni lexi va hlangavetanaka na wona i wa n’wana wa xisati la nga emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi.” Tingana ti vangela vatatana vo tala ku papalata ku bula hi timhaka ta rimbewu. Van’wana va hlela leswaku xaka ra xisati leri tshembekaka ri burisana ni vana va vona va xisati. Hinkwavo vatswari lava nga voxe, va xinuna ni va xisati, va ta pfuneka swinene hi ku hlaya swin’we ni vana va vona buku leyi nge Swivutiso Leswi Vantshwa Va Swi Vutisaka—Tinhlamulo Leti Tirhaka.a Buku leyi yi ni swiyenge leswi nga ni swihloko leswi nge “Rimbewu Ni Mahanyelo” ni “Ku Gangisana, Rirhandzu Ni Va Rimbewu Leri Hambaneke.” Ndzima yin’wana ni yin’wana yi hela hi xiyenge lexi vitaniwaka Swivutiso Swo Vulavurisana, lexi endleriweke ku tiyisekisa vonelo leri faneleke hambi ku ri eka timhaka leti nga ta munhu hi yexe.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Ku tirhisa nkarhi ni vana va wena swi aka vuxaka lebyinene

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Ku nga khathariseki ndlela leyi u hlelaka mali ha yona, tshama ehansi ivi u hlayela leswi u nga ta yi tirhisela swona