Xana U Nga va Pfunisa ku yini Vatswari lava nga Voxe?

VATSWARI lava nga voxe, va xinuna kumbe va xisati, va fanele ku anakanyeriwa. Vakondleteri va vanhu va namuntlha va languta nseketelo wa mintlhaveko wu ri wa nkoka swinene eka mindyangu ya mutswari un’we.

Vativi va ntshamisano Letha na John Scanzoni, va hlamusela, “Ntlawa wa vanghana lava seketelaka, maxaka lama khathalelaka, vadyondzisi lava tsakelaka munhu hi rirhandzu, mintirho yo karhi ya vanhu ni ya vukhongeri leyi endliweke ku ri karhi ku tsundzukiwa mindyangu yo tano, yi nga pfuna swinene emintlhavekweni ya vatswari lava nga voxe ni le ka vana va vona hi nkarhi lowu fanaka evuton’wini bya vona enkarhini lowu ku lavekaka xikhutazo.” Kutani ke, xana u nga pfunisa ku yini?

Va Seketele

Xo sungula, ringeta ku twisisa ndlela leyi vatswari lava nga voxe va langutaka swilo ha yona. Tiveke exiyin’weni xa vona. Xalamuka! yi vulavurisane na Margaret, loyi a nga na vana vambirhi, va malembe ya 7 na 14 hi vukhale. U thariwe ntlhanu wa malembe lama hundzeke naswona ku fikela sweswi u langutane ni xiyimo hi ndlela leyi humelelaka. Kunene u ta vona leswaku tinhlamuselo takwe ti boxa mhaka.

Xalamuka!: “Tanihi mutswari la nga yexe, xana i swiphiqo swihi leswi u bohekeke ku langutana na swona?”

Margaret: “Xiphiqo xo sungula ni lexikulu, a swi ndzi tikela swinene ku pfumela mhaka ya leswaku se a a ndzi hundzuke mutswari la nga yexe, nchumu lowu a ndzi nga wu kunguhatanga. A swi ndzi karhata ku vitaniwa ‘mutswari la nga yexe’ hikuva vo tala va languta mindyangu ya mutswari un’we tanihi leyi nga ni gome ni leyi hlomulaka mbilu, naswona vana va kona va ni ndhuma yo biha. Tanihi leswi leyi a ku nga ri ndlela leyi a ndzi ri ha yona, eku sunguleni a ndzi nga swi lavi ku amukela switsundzuxo. Kambe ndzi xiye leswaku ku va mutswari un’we a hi minkarhi hinkwayo swi nga biha.”

Leswaku u seketela vatswari lava nga voxe, u fanele ku xiyisisa leswi va nga xiswona. Phikelela ku va komba tintswalo.

Xalamuka!: “A wu kumi mpfuno lowu humaka eka khale ka nuna wa wena. Xana u swi kotise ku yini ku humelela hi tlhelo ra timali?”

Margaret: “Ndzi boheke ku titsona swilo swo tala. A ndzi hamba ndzi tiphina hi ku xava swiambalo leswintshwa swa swinkhubyana. Swilo leswintshwa ha ha swi xava, kambe a hi nge he swi koti ku tirhisa mali yo tala hi laha a hi tolovele ha kona. I ntiyiso, ndzi lava leswaku vana va languteka, kutani ndzi hlela mali kahle. Ndzi sungule ndzi hlayisa malinyana vhiki rin’wana ni rin’wana, ndzi yi nyika munghana la tshembekaka leswaku a yi hlayisa, hikuva a ndzi swi tiva leswaku loko ndzo tshama na yona ndzi nga yi tirhisa.”

Xana u nga swi kota ku va munghana wo tano wo tshembeka loyi a pfunaka vatswari lava nga voxe ku hlayisa xuma xa vona?

Xalamuka!: “Xana u xi hlurise ku yini xivundza?”

Margaret: “Ni nhlikanhi ndzi tshama ndzi khomekile. Ni madyambu, loko vana se va ye eku etleleni, ndzi xi twa ngopfu. Ndzi bela xaka kumbe munghana riqingho. Minkarhi yin’wana ndzi vulavula ndzi rila. Ndzi vulavula hi leswi swi humeleleke ni nhlekanhi. Ku va ni un’wana loyi a nga yingisaka swa pfuna hakunene.”

Kumbexana u nga rhanga u bela la nga ni xivundza riqingho. Ku yingisa ka wena swi nga chavelela swinene.

Xalamuka!: “Xana i yini lexi u xi kumaka xi ku tikela swinene tanihi mutswari la nga yexe?”

Margaret: “I ku kurisa vana hi ndlela ya mahanyelo lamanene. Ku hohloka ka mimpimanyeto ya vanhu ni ya mahanyelo swi endla vanhu va tivutisa leswaku ha yini ndzi lava ku dyondzisa vana va mina mimpimanyeto leyinene.”

Ku veka xikombiso eku khomeleleni emimpimanyetweni ya Xikwembu kunene swi ta khutaza van’wana leswaku va endla sweswo.

Xalamuka!: “Ku kurisa vana vambirhi swi lava nkarhi wo tala. Xana u wu kumisa ku yini nkarhi wo endla leswi u lavaka ku swi endla?”

Margaret: “Ndzi ringeta ku tihlayisela nkarhi wa mina n’wini. Hi xikombiso, loko munghana a ri karhi a dyondzisa vana tidyondzo ta vuyimbeleri, sweswo swi ndzi nyika awara yin’we ya mina n’wini. Ndzi tshama ehansi ivi ndzi rivala hi TV. Ndzi miyela, ndzi anakanya hi leswi ndzi swi endleke ni nhlekanhi. Minkarhi hinkwayo ndzi xiyisisa swinene leswi nga swinene kumbe leswi hoxeke, kutani ndzi rhandza ku anakanya nakambe hi leswi ndzi swi endleke ku vona loko ndzi nga endla ku antswa.”

Loko u khathalela vana minkarhi yin’wana, mutswari la nga yexe u ta kuma minkarhi yo tano leyi nga ya nkoka leswaku a anakanyisisa.

Nyikela Mpfuno Lowu Lavekaka

Xalamuka!: “Xana i mpfuno wihi lowu u wu voneke wu laveka swinene?”

Margaret: “Ndzi rhandza ku rhambiwa emakaya ya mindyangu yin’wana. Loko u xiya leswaku van’wana va ku khathalela, sweswo swa ku pfuna swinene. Minkarhi yin’wana u anakanya leswaku hi wena ntsena u nga ni swiphiqo. Nakambe loko un’wana a ndzi bumabumela hi ndlela leyi ndzi kurisaka vana va mina ha yona, sweswo swi vula swo tala eka mina! Kutani ku ni swin’wana leswi pfunaka, swo kota ku khavisa, ku rima, ku xava. . . . Ina, ku hlaya swona i ku xurha!”

Loko ku ri ni mutswari un’we ntsena, swilo swi vonaka swi tika swinene naswona swi teka nkarhi wo leha. Kutani ke u nga yi tekeli ehansi nyiko ya nkarhi wa wena leyi nga ya nkoka. Eka vatswari lava nga voxe i yin’wana ya tinyiko ta risima swinene.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Leswaku u pfuna vatswari lava nga voxe hakunene, heta nkarhi na vona