Ku Hangalaka Ka Switsongwatsongwana Leswi Dlayaka

Eloise ni vakhandziyisiwa-kulobye va nyikiwe khadi ra Health Alert Notice loko va ha ku khandziya xihaha-mpfhuka xo suka eLondon xi ya eNew York. A a ku ri hi May 1995. Tlhelo ra le mahlweni ra khadi a ri hlayeka hi ndlela leyi:

“EKA Mufambi: Hlayisa khadi leri endzeni ka xipaci xa wena 6 wa mavhiki. Loko wo vabya hi nkarhi lowu, nyika dokodela wa wena khadi leri ivi u n’wi byela hi riendzo ra wena ra sweswinyana ra le handle ka United States.

“Swi nga ha endleka u khomiwe hi vuvabyi lebyi tlulelaka u nga si fika eUnited States, ku tiva sweswo swi nga ha pfuna dokodela wa wena loko a ku kambela.”

Vatirhi va laha xihaha-mpfhukeni va va nyike ni maphepha-hungu lama a ma hlamusela ku hangalaka ka Ebola, ku nga xitsongwatsongwana xa vuvabyi lebyi byi dlayeteleke vanhu eZaire.

Eloise u hlaye hi ta Ebola—vuvabyi bya tihanyi, lebyi dlayaka. Xo sungula vavabyi lava tluleriweke, va hisa miri, minkolo yi vava, va pandziwa hi nhloko, ivi hi ku hatlisa leswi swi landzeriwa hi ku hlanta, xitlhavi xa le khwirini ni nchuluko. Lexi landzelaka a ku ri ku huma ngati yo tala leyi nga lawulekiki, yi humela ehandle ni leyi halakelaka endzeni. Eka 10 wa vanhu lava vabyaka, 9 a va fa xikan’we-kan’we.

Etin’hwetini ta le mahlweni ka leswi, ku ve ni swiviko swa mavabyi yo chavisa ni lama dlayaka: hi xikombiso, ntungu wa le India. Kun’wana vanhu va fe endzhaku ka tiawara ti nga ri tingani va dlayiwa hi lexi vuhaxi bya mahungu byi xi vitaneke “xitsongwatsongwana lexi dyaka nyama.”

Eloise u hundzuluxe khadi leri a a ri khomile. Tlhelo lerin’wana a ri hlayeka hi ndlela leyi:

“Eka Dokodela: Muvabyi loyi a ku nyikaka khadi leri wa ha ku vuya hi le matikweni mambe, naswona swi nga endleka a khomiwe hi vuvabyi lebyi tlulelaka lebyi nga tolovelekangiki eUnited States. Loko u ehleketelela vuvabyi lebyi nga tolovelakangi lebyi tlulelaka byo tanihi (kholera, ku hisa miri loku fambisanaka ni ku halakela ka ngati endzeni ka miri, dari, dari-nyongwa ni byin’wana), hi kombela u hatlisa u tivisa Nhloko ya ta Rihayo ya Ndhawu yoleyo ya doroba-nkulu ra ka n’wina kumbe xifundzha-nkulu xa ka n’wina ni ku tirhisa (riqingho—leri lava foneriwaka ku nga vona va ri hakelelaka) u tivisa Division of Quarantine, Centers for Disease Control, eAtlanta, Georgia . . . ”

Khadi ri boxe ku khumbeka loku andzaka emisaveni hinkwayo mayelana ni ku hangalaka ka switsongwatsongwana leswi dlayaka—maphakama, tibakiteriya ni switsongwatsongwana swa vuxungu—loko swi hangaleke exiphen’wini xin’wana xa misava, swi nga ha hangalaka tanihi ndzilo wa nhova swi ya eswiphen’wini swin’wana. A swi fani na yena Eloise ni vakhandziyisiwa-kulobye vakwe, switongwatsongwana a swi rhwali tipasipoto naswona a swi na mhaka na mindzilakana ya matiko. Loko swi ri endzeni ka munhu loyi swi n’wi tluleleke, swi famba hi ku olova ku ri hava la swi xiyaka.

Loko a ri karhi a ri nghenisa hi vukhwatsi khadi ra Health Alert Notice exipacini xakwe, Eloise u tivutisile, ‘Xana mavabyi lawa ma dlayaka ma huma kwihi? Hikwalaho ka yini vutshunguri bya sayense ya manguva lawa byi tikomba byi tsandzeka ku byi hlula?’ Kumbexana na wena u tivutisile hi leswi.