Vantshwa Va Vutisa . . .

Xana Ndzi Fanele Ndzi Va Ni Khadi Ra Xikweleti?

“Ndzi kume khadi ra mina ro sungula ra xikweleti (credit card) eposweni loko ndzi ri ni malembe ya 16 hi vukhale. . . . Xikweleti xa mina a xi ri kwalomu ka $60 000 [R364 000] loko ndzi ri ni malembe ya 18.”—Kristin.

EKU sunguleni, Kristin a a kunguhate ku tirhisa khadi rakwe ra xikweleti loko ku ri ni swiyimo swa xihatla ntsena—kumbexana leswaku a xava nchumu wo karhi hi nkarhi wo hlawuleka lowu a a ta va a nga ri na mali yo wu xava. Hiloko swilo swi nga ha lawuleki. Kristin u ri: “Ndzi sungule ku xava swilo swo tala, ndzi tlhela ndzi swi nyanyisa hi ku oda eka tikhatalogo. Ndzi xave ni swilo leswi a ndzi nga swi lavi.” Sweswi Kristin u ni langutelo rin’wana hi makhadi ya swikweleti. U ri: “A ndzi nga swi tivi leswaku khadi rero leri nga nyawuliki ri nga ndzi tikisela vutomi hi ndlela leyi.”—Magazini wa Teen.

Mhaka ya Kristin a yi humelelanga yena ntsena. Vantshwa vo tala va tihoxa eswikweletini hi ku tirhisa khadi rero leri nga nyawuliki, ku nga khadi ra xikweleti. Minkarhi yin’wana, tikhampani ti dyelela vantshwa. Kumbexana ta swi tiva leswaku eka vanhu vo tala lava rhandzaka ku xava, makhadi ya xikweleti ma nga va “xidzidzirisi xa swa timali” hi ku vula ka mutsundzuxi wa swa timali Jane Bryant Quinn. U ri: “Loko ma tirhisiwa ngopfu, swi ya swi nonon’hwa ngopfu ku tshika ku ma tirhisa.”

Phela, swi nga ha pfuna ku va ni khadi ra xikweleti—hi xikombiso, loko ku va ni xiyimo xa xitshuketa kumbe loko ku nga ri vutlhari ku famba ni mali. Lexi hi xin’wana xa swivangelo leswi endleke leswaku ku tirhisiwa ngopfu makhadi ya xikweleti eUnited States ni le matikweni man’wana. Kambe, loko ri nga tirhisiwi kahle, khadi ra xikweleti ri nga n’wi nghenisa hi nhloko eswikweletini, munhu loyi a ri tirhisaka. Hikwalaho, xiviko lexi kandziyisiweke eka Toronto Globe and Mail xi vulavule hi ku engeteleka loku phindhiweke kanharhu “eka nhlayo ya vanhu lava ngheneke hi nhloko eswikweletini lava nga emalembeni ya 20 ku ya eka 23 lava yeke va ya lava mpfuno eka Vanhu lava Tsundzuxaka malunghana ni Swikweleti.” Xiviko xi vula leswaku vo tala va kolota mali leyi ringanaka R99 000, naswona xikweleti lexi xi vangiwe ngopfu-ngopfu hi swilo leswi va swi xavaka hi khadi ra xikweleti.

Xana u fanele u va ni khadi ra xikweleti? Vatswari va wena hi vona va faneleke va ku endlela xiboho xexo. Loko va vona onge u fanele u rindza, lehisa mbilu. Loko u tirhisa mali hi vutlhari, kumbexana ku nga ri kungani vatswari va wena va ta ku pfumelela leswaku u va ni ntshunxeko lowukulu wo tirhisa mali. (Ringanisa Luka 16:10.) Swa sweswi, swi tive leswaku ku tirhisa khadi ra xikweleti—ku fana ni ku chayela movha—ka vuyerisa ku tlhela ku va ni makhombo.

Ku Hlayela Ntsengo

Ku xava hi khadi ra xikweleti swi fana kahle ni ku lomba mali. Ku fana niloko u lombe xo lomba u fanele u xi tlherisela. (Swivuriso 22:7) Kambe, xana u swi hakela njhani swilo leswi u swi xaveke hi khadi ra xikweleti?

Loko n’hweti yin’wana ni yin’wana yi ri ekusuhi ni ku hela, u rhumeriwa xitatimendhe, xi kombisa swilo leswi u swi xaveke hi khadi ni ntsengo wa mali leyi u yi kolotaka. Xitatimendhe lexi xi tlhela xi kombisa ntsengo wa mali leyi u faneleke u yi hakela hi nkarhi wolowo. Hi ntolovelo, mali leyi a yi nyawuli. Hikwalaho ka sweswo, u nga ha tibyela u ku, ‘A yi talanga. Loko ndzo hakela mali leyi lavekaka n’hweti ni n’hweti, hi ku famba ka nkarhi xikweleti xa mina xi ta hela.’ Hambiswiritano, xiphiqo hi lexi, loko ku hundze nkarhinyana endzhaku ka loko u xavile, u ta hakerisiwa mali yin’wana—ku nga ntswalo—ehenhla ka mali leyi u yi kolotaka. Mali ya ntswalo eka khadi ra xikweleti yi nga va ehenhla ngopfu.a

Ehleketa hi Joseph, loyi eka xitatimendhe xakwe xa n’hweti yin’wana a a kolota R6 000. Phela, en’hwetini yoleyo Joseph a a fanele a hakela mali yitsongo leyi lavekaka, ku nga R121. Kambe loko Joseph a kambisisa xitatimendhe xakwe, u kume leswaku eka mali leyi a yi kolotaka eka n’hweti yoleyo a ku engeteriwe ni mali leyi ringanaka R103 ya ntswalo! Leswi a swi vula leswaku, hambiloko Joseph a hakele R121 leyi lavekaka, entiyisweni u va a hakele R18 ntsena eka xikweleti xakwe xa R6 000!

Xana swi ta teka nkarhi wo tanihi kwihi ku heta xikweleti lexi u xi endleke hi khadi ra xikweleti loko u hakela ntsena mali leyitsongo leyi lavekaka? Loko xi nyika xikombiso ntsena, xibukwana lexi kandziyisiweke hi Federal Trade Commission and American Express xi te: “Loko mali leyi u yi kolotaka n’hweti ni n’hweti yi ringana $2 000 [R12 000], naswona yi ri ni ntswalo wa 18,5% kambe u hakela mali yitsongo hi n’hweti, swi ta ku teka malembe ya 11 ku hakela xikweleti, u tlhela u boheka ku hakela $1 934 [R11 720] yi ri ya ntswalo ntsena, leyi yi engetelaka mali leyi a wu yi kolota hilaha ku phindhiweke kambirhi.”

Hilaha u vonaka hakona, loko u nga tirhisi vurhon’wana, u nga ha tinghenisa hi nhloko eswikweletini hikwalaho ka khadi ra xikweleti. Kristin u ri: “Nchumu wun’wana ni wun’wana a ndzi wu hakela kambirhi. Loko se swi ndzi tikela ku hakela, lava ndzi va kolotaka va engetele mali yin’wana ya ku va ndzi hlwerile ku hakela. A ndzi nga tivi leswaku ndzi nga endla yini.”

Ku Tirhisa Khadi Ra Xikweleti Hi Ndlela Leyinene

Kristin u dyondze leswaku langutelo ra “ku xava sweswi, u hakela hi ku famba ka nkarhi” ri ni khombo. Swikweleti swi nga tlakuka hi ku hatlisa, naswona hi ku hatlisa, mali yitsongo leyi u yi hakelaka yi nga ha va yitsongo ni le ka ntswalo lowu va ku hakerisaka wona. Xana vanhu lava tirhisaka khadi hi ndlela leyinene va swi papalata njhani ku wela entlhan’wini wa swikweleti?

● Va hlayisa rhekhodo ya swilo leswi va swi xavaka kutani va kambisisa xitatimendhe xa vona xa n’hweti ni n’hweti ku tiyiseka leswaku va hakerisiwa swilo leswi va swi xaveke ntsena.

● Va hakela swikweleti swa vona hi ku hatlisa, hi ku tiva leswaku ku tiendlela vito lerinene hi ku hakela swikweleti swi ta va pfuna hi ku famba ka nkarhi—kumbexana loko va lava ntirho kumbe ndzindza-khombo kumbe va xava movha kumbe yindlu.

● Loko swi koteka, va hakela xikweleti hinkwaxo leswaku va papalata ku hakerisiwa ntswalo wa le henhla eka xikweleti xa vona.

● A va byeli munhu nomboro ya khadi ra vona kumbe leswaku ri hela rini eriqinghweni handle ka loko va tiva munhu kumbe khampani leyi va tirhisanaka na yona.

● A va lombi munhu khadi ra vona ra xikweleti, hambi ku ri vanghana va vona a va va lombi. Phela, i n’wini wa khadi la nga ta khumbeka loko khadi leri ri tirhisiwa hi ndlela yo biha.

● A va tirhisi khadi ra vona ra xikweleti tanihi ndlela yo kuma mali hi ku hatlisa, onge hiloko ri ri khadi ra le banki. Tsundzuka leswaku ku xava swilo hi xikweleti swa durha ku tlula ku xava hi khexe.

● A va tati kumbe ku rhumela fomo yin’wana ni yin’wana ya khadi ra xikweleti leyi va yi kumaka. Eka vantshwa vo tala, khadi rin’we ri ringene.

● Va ri tirhisa kahle khadi ra vona ra xikweleti, va swi tiva leswaku loko va xava ha rona, swi fana niloko va tirhisa mali hi ku kongoma, hambileswi va nga tirhisiki mali ya maphepha kumbe ya nsimbi.

Ku Vuyeriwa

Ku nga khathariseki leswaku u ni khadi ra xikweleti sweswi kumbe u ehleketa hi ku ri kuma ku nga ri khale, yi tive kahle ndlela leyi ri ku pfunaka ha yona ni ndlela leyi ri ku vavisaka ha yona. Tivutise swivutiso leswi landzelaka: Ha yini ndzi vona onge ndzi lava khadi ra xikweleti? Xana ndzi ri lavela ku kuma swilo leswi vonakaka, ku kuma fexeni ya sweswinyana, leswaku ndzi tsakisa vanghana va mina? Xana ndzi nga dyondza ku eneriseka hi swilo swa xisekelo, leswi muapostola wa Mukreste la vuriwaka Pawulo a swi vulaka “swakudya ni swifunengeto”? (1 Timotiya 6:8) Xana ku xava hi khadi ra xikweleti swi nga ndzi nghenisa eswikweletini leswi nga ta ndzi endla ndzi nga ha khathali hi swilo swa nkoka evuton’wini?—Matewu 6:33; Vafilipiya 1:8-11.

Ehleketa hi swivutiso leswi kutani u bula ni vatswari va wena ha swona. Loko wo endla tano, ku nga khathariseki leswaku u ni khadi ra xikweleti kumbe e-e, u ta balekela swiphiqo swa timali leswi vo tala va tipeteke eka swona.—Swivuriso 22:3.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 30]

Nkoka Wa Ku Kuma Mpfumelelo Wa Vatswari

Vantshwa vo tala va pfulekeriwa hi nyangwa yo kuma khadi ra xikweleti loko va kuma fomo ya xikombelo xa rona eposweni. Entiyisweni, hi ku famba ka nkarhi, van’wana va kuma tifomo to tala ta swikombelo. Jane Bryant Quinn wa hlamusela: “Tikhampani to tala ti lwetana hi ku nyika vantshwa makhadi ya xikweleti, hikuva minkambisiso yi kombisa leswaku vanhu va tala ku hlayisa makhadi lawa ku nga wona va rhangeke va ma kuma.”

Hi ntolovelo, mutswari kumbe munhu un’wana lonkulu la nga ni vito lerinene ra leswaku wa swi hakela swikweleti u fanele a sayina fomo ya xikombelo xa khadi ra xikweleti leswaku loyi a humesaka khadi a kuma xitiyisekiso xa leswaku mali yi ta hakeriwa. Khombo ra kona, vantshwa vo tala va tirhisa vuxisi, va nga ri landzeli goza leri. Muntshwa un’wana u tsale vito ra kokwana wakwe leswaku hi yena la endlaka xikombelo lexi na yena a tikatsa eka xona, kokwana wakwe a nga swi tivi. Ehleketa ndlela leyi kokwana wakwe a hlamaleke ha yona loko a lemuka leswaku u kolota magidi ya tirhandi!

Ku sayina onge hi wena mutswari kumbe munhu un’wana lonkulu eka fomo ya xikombelo xa khadi ra xikweleti i ku nga tshembeki, naswona Xikwembu xa ku venga ku nga tshembeki. (Swivuriso 11:1; Vaheveru 13:18) Kutani loko u lava khadi ra xikweleti, vulavula ni vatswari va wena ha swona. Swi nga ku pfuna ngopfu hi ku famba ka nkarhi loko ku va vona va ku pfumelelaka. Tsundzuka, swi nga ha endleka vatswari va wena va ri ni ntokoto eku hakeleni ka swikweleti, naswona va nga ku nyika switsundzuxo leswinene. Kutani, vulavula na vona, naswona u nga tirhisi vuxisi leswaku u kuma khadi ra xikweleti.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Ku tirhisa khadi ra xikweleti eka swilo leswi nga riki swa nkoka swi nga ku peta eswikweletini