Xana U Lunghekele Ku Vhaka?

EXIPHEN’WINI xa le N’walungwini xa Misava ximumu xi le nyongeni. Ku nga ri khale timiliyoni ti ta va ti ya eku vhakeni. Kambe a ku vhakiwi hi ximumu ntsena. Vuvalangi byi hundzuke mhaka ya lembe hinkwaro, byi tisa magidi ya timiliyoni ta tirhandi hi lembe. Hambileswi vavhaki vo tala va endzelaka tindhawu leti nga etikweni ra ka vona, ku endzela ematikweni mambe, leswi enkarhini wun’wana a swi ri swa lava fuweke ntsena, sweswi ku tolovelekile.

Nkarhi wa ku ya eku vhakeni lowu nyikiwaka vatirhi wa hambana hi ku ya hi matiko. Hi 1979, a ko va tiphesente timbirhi ntsena ta vatirhi va le Jarimani lava a va nyikiwa tsevu wa mavhiki yo ya eku vhakeni, kambe sweswi hi ndzinganyeto vo tala va wu kuma. Avhareji ya nkarhi wo ya eku vhakeni lowu vatirhi va le tindhawini ta vumaki va wu kumaka le Yuropa Vupela-dyambu yi tlula ntlhanu wa mavhiki.

Ku Vhaka Swi Nga Vuyerisa

Eku sunguleni, ku vhaka a ku ri na nhlamuselo leyi hambaneke swinene ni leswi swi vulaka swona namuntlha. The New Encyclopædia Britannica ya hlamusela: “Mukhuva wa manguva lawa wa minkarhi yo vhaka . . . wu tekeleriwe eka khalendara ya vukhongeri ya Rhoma ra khale kambe wu hambanile ni wa nkarhi lowuya. A ku ri na masiku yo tlula 100 hi lembe lama a ma ri masiku ya nkhuvo lawa a ma ri ya swikwembu ni swikwembu-kati swo hambana-hambana swa Varhoma. Hi masiku lawa ya minkhuvo leyo hlawuleka, xisweswo ya ri masiku yo kwetsima, vanhu a va wisa eka mintirho ya vona leyi tolovelekeke ya siku na siku. Masiku lawa a ma langutiwa ma nga hlawulekangi, a ma vitaniwa dies vacantes, masiku lama nga riki na nchumu, lama ha wona vanhu a va tirha.” Ematshan’weni ya ku va masiku ya ntirho, “masiku lama nga riki na nchumu” ya minkarhi ya manguva lawa i masiku yo wisa.

Majarimani ma rhandza ku vitana minkarhi yo vhaka ma ku i “mavhiki lamanene ku tlurisa elembeni.” Kasi hi hala tlhelo, lava godzomberiweke hi ntirho, va nga ha languta “masiku lama nga riki na nchumu” ya namuntlha ya nga ri na nchumu hakunene, ya ri hava ntirho lowu vonakaka. Kambe leri i langutelo leri hundzeletiweke. Langutelo leri ringaniseriweke ri amukela vutlharhi bya ku tshika maendlelo lama tolovelekeke endzhaku ka nkarhi wo karhi, u endla swin’wana leswi hambaneke, naswona u wisa.

Vuyelo lebyinene bya minkarhi yo vhaka byi tiyisekisiwe hi nkambisiso wa 1991 wa lava nga ni swikhundla swa le henhla emabindzwini va le Yuropa, 78 eka 100 wa vona va vule leswaku minkarhi yo vhaka i “ya nkoka swinene ku sivela vuhlakari eka lava va swikhundla swa le henhla.” Tikotara tinharhu ta vona va vule leswaku minkarhi yo vhaka a yi antswisa matirhelo entirhweni, naswona ku tlula mbirhi-xa-nharhu wa vona va vule leswaku ku vhaka swi antswisa vuswikoti bya munhu byo endla swilo swintshwa. Hi mpimo lowu nga erivaleni, 64 wa tiphesente ta vavasati na 41 wa tiphesente ta vavanuna va pfumelelane ni marito lama nge: “Ndzi nga penga loko ndzi nga yi eku vhakeni nkarhi na nkarhi.”

Ku Famba, Swa Dyondzisa Hi Swoxe

Dokodela tlhelo mutsari wa Munghezi Thomas Fuller wa lembe-xidzana ra vu-17 u tsarile: “Loyi a fambaka ngopfu u dyondza swo tala.” Ku famba swi hi endla hi tolovelana ni vanhu va le tindhawini tin’wana, ku dyondza hi ta mikhuva ni mahanyelo ya vona. Ku ya ematikweni lama xiyimo xo hanya xi nga ehansi eka lexa hina swi nga hi dyondzisa ku tlangela leswi hi nga na swona, naswona swi nga hi endla hi va ni ntwela-vusiwana eka vanhu lava pfumalaka leswi hi nga na swona.

Loko hi swi pfumelela, ku famba swi nga lulamisa mianakanyo leyi hoxeke naswona swi nga hunguta xihlawu hlawu. Swi hi nyika nkarhi wo dyondzanyana ririmi lerintshwa, ku ringetela swakudya swa muxaka wun’wana leswi swi nga ha nandzihelaka ririmi ra hina, kumbe ku engetela swifaniso swa buku ya hina ya swifaniso swa ndyangu, nhlengeleto wa hina wa tislaydi, kumbe nhlengeleto wa tivhidiyo leti nga ni swikombiso swa vuxongi bya ntumbuluko wa Xikwembu.

Phela, leswaku hi vuyeriwa swinene, hi fanele hi endla swo tala ku tlula ku va hi fambile ntsena. Muvalangi loyi a fambaka hafu ya misava kambe a ya tshama ehodela swin’we ni vavalangi-kulobye—lava vo tala va vona ku nga vanhu va tiko ra ka vona—a hlambela etiveni kumbe eribuweni leri nga ra hodela yoleyo ntsena, naswona a dya swona swakudya leswi a swi dyaka ekaya, a nge dyondzi swo tala. Kunene swa vava! Hi ku ya hi swiviko, vafambi vo tala va vonaka va nga ma tsakeli swinene matiko lawa va endzeleke eka wona kumbe vanhu lava nga kwale.

Malunghiselelo Lamanene

Samuel Johnson, mutsari wa switsalwana ni swiphato wa Munghezi wa lembe-xidzana ra vu-18, u vule leswaku munhu loyi a fambaka “u fanele a famba ni vutivi, leswaku a ta kota ku vuya ni vutivi ekaya.” Hikwalaho loko u kuma nkarhi wo famba, lunghiselela riendzo ra wena. Hlaya hi ta laha u yaka kona u nga si famba. Hlela leswi u lavaka ku swi vona, naswona u kunguhata leswi u lavaka ku swi endla. Kutani u lunghiselela kahle. Hi xikombiso, loko u lava ku ya famba-famba eribuweni kumbe u ya khandziya tintshava, famba ni tintanghu ni swiambalo leswi faneleke.

U nga tshuki u ringeta ku nghenisa swo tala exiyimisweni xa wena ivi hi ndlela yoleyo u famba ni ntshikilelo wa vutomi bya siku na siku u vhaka na wona. Vana ni nkarhi wo tala lowu nga hleriwangiki leswaku u endla swilo leswi nga languteriwangiki. Nchumu wun’we lowu ku vhaka swi ku vuyerisaka ha wona i ku va ni nkarhi wo anakanya ni ku anakanyisisa handle ka ntshikilelo wa xiyimiso lexi bohaneke, u titwa u wisile eka ntshikilelo ni swipimelo swa ku hanya hi ku landza xiyimiso.

Ku vhaka loku vuyerisaka swinene ku nga katsa ni ntirho wo tika. Ku endla nchumu wo karhi lowu hambaneke hi wona nchumu-nkulu wa ku vhaka lokunene. Hi xikombiso, nhlengeletano leyi nga endliki mpindzulo ya le United States leyi vitaniwaka Volunteer Vacations yi hlela leswaku vatirhi vo tirhandzela va tirhisa minkarhi ya vona yo vhaka va hlayisa mintanga ya tiko ni makhwati ya kona. Mutirhi un’wana wo tirhandzela u vule leswaku u tirhe swinene, kambe u tiphine ngopfu lerova u kunguhate ku tlhela a swi endla ni haxawa xa kona.

Hakanyingi Timbhoni ta Yehovha ti tirhisa nkarhi wa tona wo vhaka ku ya emintsombanweni ya Vukreste kumbe ku yisa emahlweni vutirheli bya le rivaleni. Van’wana va tirhisa nkarhi wa vona wo vhaka va tirha eyindlu-nkulu kumbe emiakweni ya marhavi ya Timbhoni ta Yehovha ematikweni ya rikwavo naswona va tiphina hi sweswo. Endzhaku ka sweswo, vo tala va vona, endzhaku va tsala mapapila yo tlangela lunghelo leri.

Ina, ku vhaka ku nga tsakisa swinene, naswona ma nga va mavhiki lamanene ku tlurisa elembeni. Hikwalaho a swi hlamarisi leswi vana va hlayelaka masiku ya kona ya kala ya fika! Kambe, ku ni swilo leswi u faneleke u tivonela eka swona. Xihloko lexi landzelaka xi ta hlamusela.