Tiphine Hi Ku Vhaka Handle Ko Tisola!

LOKO a vutisiwe leswaku xana u tiphine njhani eriendzweni rakwe ro vhakela endhawini yin’wana leyi dumeke yo vhakela eka yona, munhu un’wana wa le Amerika loyi sweswi a tshamaka eYuropa, u hlamurile: “Kumbexana a yi sasekile loko vanhu va nga si fika.” Xana u tshame u titwa ku fana na yena? Tihodela na tindhawu ta tidisko leswi vandzakaneke, ribuwa leri thyakeke, leri nga lo mphaa, hi vanhu, ni swiya-ni-moya leswi mbvangamulaka, lowu a hi muxaka wa ndhawu leyinene yo vhakela eka yona leyi nga rhandziwaka hi mani na mani.

Lexi vavisaka, a hi minkarhi hinkwayo ya ku vhaka yi hi tiselaka leswi ana hi swi rindzeleke. Ematshan’weni yo hi nyika matimba, yi hi tekela ntamu wa hina; ematshan’weni yo hi pfuxeta ntamu, minkarhi yin’wana yi hi karharhisa ku tlurisa. Xisweswo, xivutiso lexi faneleke xi ri, Xana hi nga tiphina njhani hi ku vhaka handle ko tisola?

Ringanisela

Tanihi swilungi eswakudyeni swa hina, ku vhaka ku tisa vuyelo lebyinene loko ku tirhisiwa hi ku ringanisela. Hambiloko vutomi bya munhu loyi a tivekaka swinene hi ku tshamela ku famba a ya eku titsakiseni byi nga vonakaka byi tsakisa, a byi ringaniseriwanga, xisweswo a byi tisi ntsako wa xiviri.

Ngopfu-ngopfu etimhakeni ta ku vhaka, ku ringanisela mali leyi u yi tirhisaka i swa nkoka. Hlela hi vukheta u nga si famba, naswona ringeta ku tirhisa leyi u yi hleleke ntsena. Papalata ku kanganyisiwa hi mimbhukuto yo hlawuleka leyi endliwaka hi mavandla ya timhaka to famba, lawa ma ku khutazaka leswaku u “tiphina sweswi, ivi u hakela endzhaku.”

Nakambe, u nga anakanyi ku tlurisa hi makhombo lama nga ha vaka kona lerova u lahlekeriwa hi moya wo ntshuxeka ni wa ku rivala swiphiqo hinkwaswo, lowu endlaka ku vhaka ku tsakisa. Ku engetela kwalaho, ku ringanisela loku faneleke ku katsa ku xiya khombo rin’wana lerikulu ku tlurisa leri ri nga ha hi endlaka hi tisola endzhaku ka ku vhaka ka hina. A ri fambisani na makhombo, vuvabyi, kumbe vugevenga, kambe ematshan’weni ya sweswo, i mhaka ya vuxaka ni vanhu.

Ku Hlayisa Vuxaka Lebyinene

Ku vhaka ni ndyangu kumbe vanghana swi nga tiyisa swiboho swa rirhandzu. Kasi hi hala tlhelo, ku vhaka ku nga pandzelela vuxaka lebyi swi nga ha nonon’hwaka ku byi vuyetela enkarhini lowu taka. Mutsari wa phepha-hungu Lance Morrow u te: “Khombo ra xiviri hi ku vhaka hi leswi ku vhaka ku swi kotaka ku humesela timholovo ta ndyangu erivaleni kukota swiendlakalo swa le ntlangwini wa swiphemu. . . . Vanhu evuton’wini bya vona lebyi tolovelekeke va ni mintirho, swiphemu leswi va swi endlaka, vanghana ni maendlelo yo karhi lama nga hundzukiki lama hangalasaka ni ku tswonga mintlhaveko. Le ndlwini yo wisela eka yona hi ximumu, timhaka ta ndyangu leti celeriweke 20 wa malembe lama hundzeke ti nga ha pfukuleka ivi ti luma kukota minkokotso.”

Hikwalaho loko mi nga si ya eku vhakeni, tiyimiseleni ku xi endla xi va xiendlakalo lexi tsakisaka. Tsundzuka leswaku vanhu va tsakela swilo leswi nga faniki. Vana va nga ha lava ku tshubula swilo, vatswari kumbexana va lava ku wisa. Pfumelelana na swona u rivala hi leswi tsakeriwaka hi wena mayelana ni leswaku ku fanele ku endliwa yini naswona ku yiwa kwihi. Loko swi bumabumeleka naswona swi tirha hi ku cinca-cincana, nyikanani nkarhi wa ku endla leswi swi tsakisaka un’wana. Dyondza ku kombisa timfanelo ta moya wa Xikwembu siku na siku lembe hinkwaro, naswona a swi fanelanga swi ku tikela ku hambeta u endla sweswo hi nkarhi wa ku vhaka ka wena.—Vagalatiya 5:22, 23.

Hambileswi ku hlayisa vuxaka lebyinene ni vandyangu ni vanghana swi nga swa nkoka, vuxaka bya hina ni Xikwembu i bya nkoka swinene. Hakanyingi loko hi vhakile hi hlangana ni vanhu lava va nga riki na vonelo ra hina ra Vukreste hi Xikwembu ni swilaveko swa xona. Ku hlangana-hlangana ekusuhi na vona—kumbexana hambi ku ya etindhawini ta vutihungasi leti nga fanelangiki—swi nga tisa vuyelo lebyi vavisaka. Tsundzuka leswaku Bibele ya tsundzuxa: “Mi nga pfumeli ku xisiwa: ‘Vanghana lavo biha, va borisa mikhuva leyinene.’”—1 Vakorinto 15:33.

Loko u vhakile, kutani u tshuka u titwa endzeni ka wena u navela ku tshika mimpimanyeto ni maendlelo ya Vukreste, langutana ni ku tsana koloko hi vutlharhi, kutani u kombela mpfuno wa Xikwembu leswaku u hlula ku navela koloko!

I Yini Leswi Swi Khutaziwaka Loko U Vhakile?

Vanhu lava va nga hanyiki hi misinya ya milawu ya Vukreste va nga anakanya leswaku loko va vhakile va ntshunxekile ku endla xin’wana ni xin’wana. Ematikweni man’wana ya le Yuropa, ku va ni vuxaka bya rimbewu ni vavalangi i nchumu wukulu, naswona mavandla man’wana ya timhaka to famba ya ri khutaza. Phepha-hungu leri nge The European ri tsale leswaku ‘swilo leswi humeke endleleni leswi vavanuna va Valungu va swi endlaka emadoroba-nkulu yo wisela eka wona ya le Asia swa tiveka swinene.’ Loko wu vulavula hi tiko rin’wana ra le Asia, magazini wa le Jarimani lowu nge Der Spiegel wu ringanyete leswaku kwalomu ka 70 wa tiphesente ta vaendzi hinkwavo va xinuna i “vavalangi lava lavaka rimbewu.”

Vavalangi va xisati sweswi se va landzela ntila wa vanghana va vona va xinuna. Vutleketli byin’wana bya le Jarimani lebyi nyikaka mimpfumelelo lebyi tirhanaka ni swihaha-mpfhuka leswi yaka eKharibiya byi ringanyeta leswaku 30 wa tiphesente ta vakhandziyi va byona va xisati va ya eku vhakeni hi xikongomelo xa rimbewu leri nga riki enawini. The European ri tshahe mutsari wa phepha-hungu wa le Jarimani a vula leswi: “Va yi vona yi ri ndlela yo olova ni leyi nga rharhanganangiki yo tiphina—ntlangu lowu nga tolovelekangiki.”

Hambiswiritano, Vakreste va ntiyiso, a va languti rimbewu leri nga riki enawini tanihi ndlela yo titsakisa leyi amukelekaka. Ri lwisana ni misinya ya milawu ya Vukreste naswona ri tele hi makhombo. Hambileswi makhombo hi ntolovelo ma tiviwaka, vanhu vo tala va ringeta ku papalata vuyelo ematshan’weni yo tshika ku swi endla. Nchumu lowu swi vekaka kahle, i xinavetiso lexi nga eka maphepha-hungu ya le Jarimani lexi nga ni xambhulela ni switulu swimbirhi swa le ribuweni leswi nga riki na munhu. Marito lama nga ehansi ma ri: “Vanani ni riendzo lerinene, mi vuya mi nga ri na AIDS.”

Nchumu wun’wana lowu nyenyetsaka lowu vangiwaka hi rimbewu ra vuvalangi i ku tirhisiwa ka vana hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu. Lexi xiyekaka, hi 1993, hulumendhe ya le Jarimani yi humese nawu lowu pfumelaka leswaku Majarimani ma xupuriwa loko ma kumiwa ma ri ni nandzu wo endla rimbewu ni vana—hambiloko va ri eku vhakeni ematikweni mambe. Kambe, ku fikela sweswi a ku vanga na vuyelo byo nyawula emhakeni leyi. Vunghwavava bya vana a a byi ri—naswona bya ha ri—xilondza lexi mpfempfaka enghoheni ya vanhu.

Endla Nkarhi Wa Ku Vhaka Wu Va Lowu Vuyerisaka

Ku hlaya Bibele, ku yi dyondza, ni ku hlanganyela evutirhelini bya Vukreste swa tsakisa, i mintirho leyi vuyerisaka eka Vakreste va ntiyiso. Kambe vo tala swa va tikela ku kuma nkarhi lowu ringaneleke wo endla swilo leswi hi mpimo lowu va wu lavaka. Xana wu kona nkarhi lowunene wo endla swilo leswi, ku tlula loko munhu a ri eku wiseni, a ri ekule ni swiyimiso swa nkarhi?

I ntiyiso, riendzo leri u khomekeke eka rona leri tsakisaka a ri nge ku pfumeleli ku endla mintirho ya Vukreste hi mpimo lowu u toloveleke ku endla ha wona. Kambe ha yini u nga ringeti ku veka nkarhi wo karhi etlhelo wo endla mintirho ya moya leyi akaka? Leswi swi ta tlhela swi ku nyika nkarhi wo wisa. I ntiyiso, van’wana va tirhisa ni nkarhi lowu engetelekeke lowu va wu kumaka loko va vhakile leswaku va engetela vutirheli bya vona. Hilaha Yesu a vuleke ha kona, “ku katekile swisiwana emoyeni.” (Xiitaliki i xerhu.)—Matewu 5:3.

Ku nga ri khale kumbexana na wena u ta ya eku vhakeni. Loko swi ri tano, tiyiseka leswaku wa tiphina! U nga anakanyisisi ngopfu hi timhangu leti nga ha vaka kona, kambe kuma tindlela to ti sivela. Tshama u ri karhi u tsundzuka swiringanyeto swo kota leswi nga ebokisini leri nga eka tluka leri. Endzhaku ka sweswo, muka u phyuphyile, u wisile, naswona u lava ku ya emahlweni ni mintirho ya vutomi leyi yi nga ya nkoka swinene. Ku nga ri khale, ku vhaka swi herile, kambe minkumbuko yin’wana ya nkoka ya kwale yi nga ha tshama hilaha ku nga heriki. Kunene i nchumu wa risima—ku vhaka u tiphina handle ko tisola!

Switsundzuxo Swi Nga Ri Swingani Loko U Vhaka

Lwisana Ni Vugevenga

1. Hlela leswaku un’wana a ku rindzela swilo swa wena le kaya.

2. Fambela ekule ni tindhawu leti ti tiviwaka ti ri ni khombo.

3. Tivonele eka lava sechaka, veka mali ya wena emirini wa wena endhawini leyi sirhelelekeke, naswona siya mali leyin’wana endhawini leyi hlayisekeke laha u tshamaka kona.

4. Tivonele eka vanhu vambe lava va lavaka ku ku pfuna u nga va kombelanga.

Papalata Timhangu

1. Loko u chayela, xalamuka, u pfa u wisanyana nkarhi na nkarhi.

2. Loko u famba hi xihaha-mpfhuka kumbe u tshama etihodeleni, hi vukheta tsundzuka swilo leswi lunghiseleriweke loko ku ri ni xiyimo xa xihatla.

3. Vana ni nkarhi loko wa ha ku fika wa ku toloveta miri u nga si sungula ku endla mintirho leyo tika.

4. Vana ni swiambalo, tintanghu, ni switirho leswi faneleke swa mintirho leyi u nga ta yi endla.

Tshama U Ri Ni Rihanyo Lerinene

1. Kombela xitsundzuxo eka dokodela wa wena hi minsawutiso kumbe mirhi leyi nga ha lavekaka.

2. Famba ni bokisi ra mirhi leri nga ni mirhi leyi faneleke.

3. Wisa hi mpimo lowu ringaneleke, naswona u tivonela eka leswi u swi dyaka ni ku swi nwa.

4. Emirini wa wena, minkarhi hinkwayo tshama ni matsalwa lama lavekaka mayelana ni leswi lavekaka ni leswi wena u swi lavaka hi tlhelo ra mirhi.

Hlayisa Vuxaka Byi Ri Byinene

1. Va tsakele ni ku va anakanyela lava u nga na vona.

2. Hlayisa mimpimanyeto ya xinghana yi ri ehenhla.

3. U nga pfumeleli vavhaki van’wana va ku susumetela ku endla swilo leswi u swi langutaka swi nga fanelanga.

4. Vekela etlhelo nkarhi wa ku endla swilaveko swa moya.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Hlawula vutihungasi lebyi tengeke loko u vhakile