Leswi Tswariwaka Hi Maxangu
XANA swi njhani ku va mubaleki? Wa nga ringeta ku anakanya u ri karhi u hanya hi ku rhula kutani xikan’we-kan’we vutomi bya wena byi cinca hilaha ku heleleke. Hi ku copeta ka tihlo, vaakelani va wena va hundzuka valala. Masocha lama nga ta phanga ni ku hisa muti wa wena ma le ndleleni. U ni khume ra timinete ntsena leswaku u longa u baleka leswaku u ta ponisa vutomi bya wena ntsena. Lexi u nga kotaka ku xi teka i nkwama wa wena lowutsongo ntsena, hikuva u ta famba tikhilomitara to tala u wu rhwele. Xana u ta longela yini endzeni ka wona?
U manyukuta exikarhi ka mimpfumawulo ya swibalesa ni matlhari lama copaka miseve. U joyina van’wana lava na vona va nga eku balekeni. Masiku ma famba; se wo tikoka kunene, u ri ni ndlala, torha naswona u lo nakanaka, hi ku karhala. Leswaku u pona, u fanele u tisusumeta u famba hambileswi u karhaleke. U etlela ehansi. U ri karhi u khwajakhwaja endhawini leyi andlalekeke u lava swakudya.
U fika etikweni leri u nga ta tumbela eka rona, kambe varindzi va le ndzilakaneni a va ku pfumeleli leswaku u hundza. Va hangunuxela nkwama wa wena kutani va ku tekela nchumu wihi na wihi wa risima. U tlhela u kuma ndhawu yin’wana laha ku tsemakanyiwaka kona kutani u tsemakanya ndzilakana. Va ku veka ekampeni ya vabaleki leyi nga lo pyi hi thyaka, leyi biyeleriweke hi rihlampfu ra nsimbhi leyi phasaphasaneke. Hambileswi u rhendzeriweke hi van’wana lava na vona va nga exiyin’weni lexi u nga eka xona, u titwa u ri wexe naswona u titwa u pfilunganyekile.
U navela xinakulobye xa ndyangu swin’we ni vanghana va wena. U tikuma u titshege hi ku helela hi mpfuno wa vanhu van’wana. Ku hava ntirho naswona ku hava lexi u nga xi endlaka. U lwisana ni mintlhaveko yo heleriwa hi ntshembo, gome ni ku hlundzuka. U le ku vileleni hi vumundzuku bya wena, hi ku tiva leswaku swi le rivaleni leswaku a wu nge tshami hilaha ku nga heriki laha kampeni. Kahle-kahle, ekampeni a hi le kaya—ko fana ni le kamareni yo rindzela eka yona kumbe yindlu ya vuhlayiselo bya vanhu lava ku nga hava munhu loyi a va lavaka. U tivutisa leswaku xana a va nge ku sindzisi ku tlhelela lomu u humaka kona.
Leswi hi leswi timiliyoni ta vanhu ti langutanaka na swona namuntlha. Hi ku ya hi United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), 27 wa timiliyoni ta vanhu emisaveni hinkwayo va baleke nyimpi kumbe ku xanisiwa. Vanhu van’wana lava engetelekeke va 23 wa timiliyoni va rhurhile ematikweni ya vona. Hi ku angarhela, munhu un’we eka vanhu va 115 emisaveni, u boheke ku baleka. Vunyingi bya vona i vavasati ni vana. Vuyelo bya nyimpi ni khombo, ku nga vabaleki lava tikumaka va ri emisaveni leyi nga va tsakeriki, emisaveni leyi va nyenyaka, ku nga ri hikwalaho ka vumunhu bya vona, kambe hikwalaho ka leswi va nga swona enkarhini lowu.
Vukona bya vona i xikombiso lexikulu xa mpfilumpfilu lowu nga kona emisaveni hinkwayo. UNHCR ya hlamusela: “Vahlapfa i xikombiso xo hetelela xa ku hohloka ka ntshamisano wa vanhu. I swikombiso swo hetelela leswi xiyekaka, ndzandzelelano wa swivangelo kun’we ni vuyelo lebyi paluxaka vukulu bya ku hohloka ka tiko hi tlhelo ra ntshamisano ni politiki. Loko ku langutiwa emisaveni hinkwayo, vahlapfa i swikombiso swa xiyimo xa nhluvuko wa munhu namuntlha.”
Vativi-nkulu va vula leswaku xiphiqo lexi i xikulu swinene naswona xi hambeta xi kula ku tlurisa. Xana i yini lexi vangeke xiyimo xo tano? Xana ku ni ntlhantlho? Swihloko leswi landzelaka swi ta kambisisa swivutiso leswi.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]
U.S. Navy photo
[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]
Boy on left: UN PHOTO 159243/J. Isaac