Misava Leyi Un’wana Ni Un’wana A Nga Ta Tsakela Ku Tshama Eka Yona

“Tanihi leswi mhaka ya vuhlapfa yi nga xiphiqo xa misava hinkwayo, ni ndlela yo tlhantlha xiphiqo lexi yi fanele yi khumba misava hinkwayo.”—Gil Loescher, profesa wa ntirhisano wa vanhu emisaveni hinkwayo.

MPATSWA lowutsongo wu vhele wu ku, vusiku sala endlwini. Leswi a va karhatekile hi mhaka ya vuhlayiseki, nuna wa kona a nga ha yima-yimanga, hambileswi a va ri ni n’wana lontsongo. A a twe leswaku mufumi wa tihanyi wa tiko rero a a hlela ku dlaya vanhu endhawini yoleyo. Endzhaku ka riendzo ro tika leri hlanganiseke 160 wa tikhilomitara, ndyangu wolowo wu hetelele wu tlule ndzilakana wu ya endhawini leyi hlayisekeke.

Hi ku famba ka nkarhi ndyangu lowu wa swisiwana wu tiviwe emisaveni hinkwayo. Vito ra n’wana wa kona a ku ri Yesu, naswona vatswari vakwe a ku ri Mariya na Yosefa. Vahlapfa lava a va balekanga etikweni ra ka vona hi xikongomelo xa ku ya lava rifuwo. Kambe, a va balekisa vutomi bya vona. Phela, vutomi bya n’wana wa vona a byi ri ekhombyeni!

Ku fana ni vahlapfa vo tala, Yosefa ni ndyangu wakwe va hetelele va tlhelele eka rikwavo loko xiyimo xa tipolitiki xi tlhelele exiyin’weni lexinene. Kambe, ku baleka ka vona hi nkarhi lowu faneleke ku va pfunile swinene leswaku va ponisa vutomi bya n’wana wa vona lontsongo. (Matewu 2:13-16) Le Egipta, laha va balekeleke kona, ana se a swi tolovelekile leswaku vahlapfa lava balekaka hikwalaho ka swivangelo swa tipolitiki ni swa ikhonomi, va kongoma kona. Eka malembe-xidzana yo tala lama hundzeke, vakokwa wa Yesu na vona va tshame va kuma vuchavelo aEgipta loko ndlala yi hlasele tiko ra Kanana.—Genesa 45:9-11.

Va Hlayisekile Kambe A Va Enerisekanga

Swikombiso swa le Matsalweni ni swa manguva-lawa swi tiyisekisa leswaku ku balekela etikweni rin’wana swi nga ha ponisa vutomi. Nilokoswiritano, swa ha vavisa loko ndyangu hambi wu ri wihi wu baleka ekaya ra wona. Hambiloko kaya ra kona ri nga nyawuli, kambe ri kombisa leswaku vanhu va kona va hete malembe yo tala ni mali yo tala ku ri aka. Naswona ri nga ha va ndzhaka ya ndyangu lowu fambisanaka ni ndhavuko swin’we ni tiko ra vona. Tlhandlakambirhi, vahlapfa va huma va ri ximandla-mandla kumbe va tamele swilo swi nga ri swingani ntsena. Xisweswo vahlapfa va weriwa hi vusweti, ku nga khathariseki leswaku eku sunguleni a va yime njhani hi tlhelo ra timali.

Ndlela leyi va titwaka va ntshunxeke ha yona loko va fika endhawini leyi hlayisekeke swi nga ha endleka yi nga tlhaveriwi hi dyambu loko va lemuka leswaku a ku na lexi va nga xi endlaka handle ko tshama emixaxeni ya vahlapfa. Naswona loko va ya va tshama nkarhi wo leha tanihi vahlapfa, ni xiyimo lexi va nga eka xona xi ya xi va tshikelela swinene, ngopfu-ngopfu loko va nga swi koti ku hlangana ni vanhu va ndhawu yoleyo. Vahlapfa, va fana ni vanhu van’wana, va lava ku va ni ndhawu leyi nga ya vona. Nxaxa wa vahlapfa a hi ndhawu leyinene ya ku kurisela ndyangu wa wena eka yona. Xana wu ta kala wu va kona nkarhi lowu munhu un’wana ni un’wana a nga tava ni ndhawu leyi a yi vulaka kaya rakwe?

Xana Ku Va Tlherisela Eka Rikwavo Swi Nga Pfuna?

Emalembeni ya va-1990, vanhu va kwalomu ka kaye wa timiliyoni lava a va baleke emakaya va mukile. Van’wana a va tsakile swinene, naswona va fike va sungula ku pfuxelela vutomi bya vona. Kasi van’wana, a va nga lavi ku twa nchumu hi ku tlhelela ekaya. Va lo muka emakaya hileswi xiyimo a xi nga tiyiseleleki etikweni leri a va tumbele eka rona. Va langutane ni swiphiqo leswikulu ematikweni lawa va balekeleke eka wona lerova va vone swi antswa ku tlhelela emakaya, hambileswi va nga ta tikuma va nga hlayisekanga eka rikwavo.

Hambiloko xiyimo xi ri xinene, ku tlhelela ekaya swa tika, hikuva swi koxa leswaku u tlhela u rhurha hi ku helela. The State of the World’s Refugees 1997-1998, yi ri: “Nkarhi ni nkarhi loko va rhurhela endhawini yin’wana, va lahlekeriwa hi swilo leswi a va tihanyisa ha swona, ku fana ni ndhawu, mintirho, makaya ni swifuwo. Naswona kun’wana ni kun’wana lomu va rhurhelaka kona, va fanele va sungula ehansi.” Nkambisiso wun’wana lowu endliweke eAfrika xikarhi malunghana ni vahlapfa wu vike leswaku “eka vahlapfa lava pfuniweke loko va ri ematikweni man’wana, ku tlhelela endzhaku swi nga tika ku tlula vutomi lebyi a va byi hanya etikweni rero va balekeleke eka rona.”

Hambiswiritano, xiyimo lexi tikaka ngopfu i xa vahlapfa va timiliyoni lava va sindzisiwaka ku tlhelela ematikweni lawa va humaka eka wona. Xana va ta langutana ni swiyimo swa njhani? Xiviko xa Nhlangano wa Matiko xi ri: “Vanhu lava tlhelelaka emakaya va nga ha boheka ku hanya endhawini leyi nga riki na nawu, laha ku phangiwa ka nhundzu ni madzolonga swi ngo va tshamela maxelo, laha masocha lama gwineheke ma hlaselaka vaaka-tiko naswona munhu un’wana ni un’wana a nga tikumelaka matlhari lamatsongo hi ku olova.” Handle ko kanakana, swiyimo swo tano swo biha swi endla leswaku vanhu lava va balekeke emakaya va nga sirheleleki nikatsongo.

Ku Aka Misava Leyi Vanhu Hinkwavo Va Nga Kumaka Nsirhelelo Eka Yona

Ku kombela vanhu kumbe ku va sindzisa leswaku va tlhelela eka rikwavo a swi nge xi tlhantlhi xiphiqo xa vahlapfa loko ku nga si lulamisiwa xivangelo xa kona. Manana Sadako Ogata, khale ka Khomixinara leyi Tlakukeke ya Nhlangano wa Matiko ya Vahlapfa, u vule leswi hi 1999: “Swiendlakalo swa lembe-xikhume leri—swin’we ni swa lembe leri hundzeke—swi kombisa kahle leswaku timhaka ta vahlapfa a ti nge tlhuvutsiwi, ku nga vulavuriwi hi nsirhelelo.”

Naswona ku pfumaleka ka vuhlayiseki ku kayakayisa vanhu va timiliyoni emisaveni hinkwayo. Kofi Annan, matsalana-jenerala wa Nhlangano wa Matiko, wa hlamusela: “Etindhawini tin’wana ta misava, mimfumo yi wile hikwalaho ka tinyimpi ta le ndzeni ka tiko, leswi endleke leswaku vaaka-tiko va nga sirheleleki nikatsongo. Kasi etindhawini tin’wana, ku sirheleleka ka vanhu ku onhiwe hi tihulumendhe leti nga riki na mhaka ni vaaki, tona ti xanisa lava lwaka na tona ti tlhela ti xupula swirho swa mintlawa leyitsongo.”

Tinyimpi, nxaniso ni madzolonga ya rixaka—ku nga swona swivangelo-nkulu swa ku pfumaleka ka nsirhelelo leswi Kofi Annan a swi boxeke—hakanyingi swi vangiwa hi rivengo, xihlawu-hlawu ni ku pfumaleka ka vululami. Timfanelo leti to biha a ti nge susiwi hi ku olova. Xana leswi swi vula leswaku xiphiqo xa vahlapfa xi to nyanya ku biha?

Loko xiyimo lexi a xo tshikiwa emavokweni ya vanhu, a swi ta va tano hakunene. Kambe eBibeleni, Xikwembu xi tshembisa leswaku ‘xi herisa tinyimpi ku ya fika emakumu ya misava.’ (Pisalema 46:9) Hi ku tirhisa muprofeta wa xona Esaya, xi tlhela xi hlamusela nkarhi lowu ha wona vanhu va nga “ta aka tindlu va tshama eka tona; kunene va ta rima masimu ya vhinya va dya mihandzu ya wona. . . . A va nge tirheli swa hava hi matimba, naswona a va nge he velekeli ku karhateka; hikuva i vana lava katekisiweke va Yehovha, swin’we ni vatukulu va vona.” (Esaya 65:21-23) Kunene swiyimo leswi swi ta herisa xiphiqo xa vahlapfa. Xana swi nga kumeka hakunene?

Xingheniso xa vumbiwa bya United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization xi ri: “Tanihi leswi nyimpi yi sungulaka emianakanyweni ya vanhu, hikwalaho ku rhula ku fanele ku akeriwa emianakanyweni ya vanhu.” Muvumbi wa hina u swi tiva kahle leswaku vanhu va fanele va cinca ndlela leyi va anakanyaka ha yona. Vuprofeta lebyi byi hlamusela xivangelo lexi nga ta endla leswaku siku rin’wana, vanhu lava tshamaka emisaveni va kuma nsirhelelo: “A va nge endli swo biha kumbe ku onha entshaveni ya mina hinkwayo yo kwetsima; hikuva kunene misava yi ta tala hi ku tiva Yehovha kukota mati lama funengetaka lwandle.”—Esaya 11:9.

Timbhoni ta Yehovha ana se ta swi tiva leswaku ku tiva Yehovha, ku nga hlula xihlawu-hlawu ni rivengo. Entirhweni wa tona wo chumayela emisaveni hinkwayo, ti dyondzisa vanhu timfanelo ta Vukreste leti khutazaka rirhandzu ematshan’weni ya rivengo, hambi ku ri ematikweni lama hlaseriweke hi nyimpi. Naswona ti pfuna vahlapfa hi ndlela leyi ti nga swi kotaka ha yona.

Hi hala tlhelo, ta swi lemuka leswaku ntlhantlho lowu hetisekeke wa xiphiqo xa vahlapfa wu le mavokweni ya Hosi leyi hlawuriweke hi Xikwembu, ku nga Yesu Kreste. U swi tiva kahle leswaku rivengo ni madzolonga swi nga onha vutomi bya vanhu. Bibele ya hi tiyisekisa leswaku u ta avanyisa swisiwana hi ku lulama. (Esaya 11:1-5) Ehansi ka mfumo wakwe wa le tilweni, ku rhandza ka Xikwembu ku ta endliwa emisaveni, hilaha ku endliwaka hakona etilweni. (Matewu 6:9, 10) Loko siku rero ri fika, a nga kona munhu loyi a nga ta pfuka a ri muhlapfa. Naswona un’wana ni un’wana u ta va ni kaya rakwe.

[Bokisi leri nga eka tluka 12]

Ku Laveka Yini Leswaku Ku Tlhantlhiwa Xiphiqo Xa Vahlapfa?

“Leswaku ku pfuniwa vanhu lava balekeke emakaya ya vona—lava balekeleke ematikweni man’wana ni lava nga endzeni ka tiko rero—swa tika swinene, a swi vuli ntsena ku va sirhelela ni ku va pfuna swa xinkarhana. Swi katsa ku tlhantlha xiphiqo xa ku xanisiwa, xa madzolonga ni tinyimpi leswi endlaka leswaku vanhu va baleka emakaya ya vona. Swi vula ku xiya leswaku timfanelo ta vanhu hinkwavo, vavasati ni vana va va ni ku rhula, nsirhelelo ni xindzhuti, va nga boheki ku rhurha emakaya ya vona.”—The State of the World’s Refugees 2000.

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 13]

Xana Mfumo Wa Xikwembu Wu Tshembisa Ku Xi Tlhantlha Njhani Xiphiqo Lexi?

“Kun’wana ni kun’wana etikweni ku ta va ni ku lulama ni vululami. Hikuva un’wana ni un’wana u ta endla leswo lulama, ku ta va ni ku rhula ni nsirhelelo hilaha ku nga heriki. Vanhu va Xikwembu a va nge he karhateki, naswona emakaya ya vona ku ta va ni ku rhula ni nsirhelelo.”—Esaya 32:16-18, Today’s English Version.