Young People Ask . . .

Xana Swi Fanerile Leswaku Ndzi Tlanga Mintlango Ya Khompyutara Kumbe Ya Vhidiyo?

Va ku rhendzerile! Kambe u na yona ndlela yo tilwela. Hiloko u pfulela maqulu ya wena ya ndzilo, u yayarhela valala va wena onge i koroni. Kambe, loko u ya u balesela, valala va ya va andza. Xisweswo u ni ndlela yin’we ntsena yo yi teka leswaku u kota ku pona—i ku dlaya xin’wana ni xin’wana lexi nga emahlweni ka wena. Loko u ri karhi u balesela, valala va fa kutani ku halaka ngati . . .

“NTLANGO lowu tsemaka nhlana, lowu halaka nyama ni lowu pfumisaka nhloko”! Leyi i ndlela leyi mutsari un’wana wa magazini hi ku hiseka a hlamuseleke muxaka lowuntshwa wa ntlango lowu dumeke wa khompyutara. Kahle-kahle, lowu i wun’wana wa mintlango leyi hluvukisiweke ya khompyutara ni ya vhidiyo leyi pfumelelaka vatlangi leswaku va endla swilo leswi nyanyulaka. Mintlango ya nkarhi lowu hundzeke yi vonaka yi rhurile loko yi pimanisiwa ni leyi, leyi halataka ngati, leyi hakanyingi yi nga ni madzolonga lamakulu swinene.

Hambiswiritano, vantshwa va yi rhandza swinene mintlango ya vhidiyo ni ya khompyutara leyi nga ni madzolonga. Naswona leswi ku nga ni kwalomu ka n’we-xa-nharhu xa mindyangu leyi nga ni muxaka wo karhi wa fambiselo ra mintlango ya elektroniki eUnited States, timiliyoni ta vantshwa ta yi tlanga. Eka vantshwa lava makaya ya vona ma nga hava, a va fambi mpfhuka wo leha leswaku va ya ekaya ra munghana kumbe eka ndhawu ya mintlango ya vhidiyo ya kwalaho, leswaku va ya tlanga mintlango leyi.

Ku vuriwa yini hi wena? Xana u tikume u xave—kumbe hambi ku ri ku ringeta—yin’wana ya mintlango leyi? Phela, endzhaku ka ku kambisisa matlhelo hinkwawo, u nga ha anakanya hi ndlela yin’wana emhakeni leyi.

Mintlango A Yi Fani!

Xo sungula, ha swi xiya leswaku a hi hinkwayo mintlango ya vhidiyo kumbe ya khompyutara leyi nga fanelekiki kumbe leyi nga ni madzolonga. Mintlango yin’wana yi ni dyondzo; yi dyondzisa tidyondzo to tanihi ntivo-misava, tinhlayo, ni ku thayipa hi ndlela leyi tsakisaka ni leyi nyanyulaka. Mintlango yin’wana yi kambela vuswikoti bya wena hi ku encenyeta mintlango yo fana ni basketbolo ni khororo. Nakambe ku ni mawetana lama hluvukisiweke swinene lama kambisisaka ni ku pfuxa mianakanyo.

Ina, hambi ku ri mintlango leyinene yi nga dya nkarhi wo tala swinene. Kutani Bible yi khutaza Vakreste leswaku va ‘londzovota nkarhi,’ hi leswaku, va tirhisa nkarhi hi vutlharhi hi ku endla swilo swa moya. (Vaefesa 5:16) Hambiswiritano, Bibele a yi vuli swona leswaku nkarhi wun’wana ni wun’wana munhu u fanele a va a ri eku tirheni kumbe eku dyondzeni. Ku hambana ni sweswo, yi hi tsundzuxa leswaku ku ni “nkari wa ku hleka . . . wu kona nkari wa ku tšina.” (Eklesiasta 3:4) Loko yi ringaniseriwa, mintlango yi nga phyuphyisa ni ku va leyi tengeke.

Kambe, hi fanele hi tivonela, hikuva yo tala ya mintlango leyi yi vonaka yi endleriwe ku endla vatlangi va lahlekeriwa hi nkarhi wo tala. Eka yin’wana ya yona, ku hetiwa nkarhi ku ri karhi ku dyondziwa ntlango leswaku ku tiviwa xiyenge xo karhi, mutlangi a nga si swi vona leswaku ku ni swiyenge swin’wana—leswi handle ko kanakana swi sohasohaneke ni ku rharhangana swinene—leyi faneleke yi fikeleriwa ntlango wu nga si hela! Nakambe ku ni mintlango leyi tikombaka yi nga vuyerisi swinene, kasi yi dya nkarhi. Dan na Sam, vamakwavo va nyama lava nga Vakreste, va tlange ntlango wun’wana hi ku hiseka, lowu a wu vonaka wu ta va pfuna ku tlhantlha swiphiqo swa tinhlayo. Hambiswiritano, ku nga ri khale va xiye leswaku a swi hatlisa loko va endla nhlayo yoleyo ephepheni ku tlula loko va yi endlela eka khompyutara!

Xisweswo, hambi ku ri eka mintlango ya khompyutara ni ya vhidiyo leyi nga bihangiki, ku ni xilaveko xo hlawula. Dan na Sam va ri: “Loko wo va ni vukheta swinene loko u xava, hi ntolovelo wa swi kota ku kuma ntlango lowunene.” Kambe, i swinene ku papalata ku tirhisa mali yo tala u xava mintlango leyi endlaka leswaku munhu a hatla a khomiwa hi xivundza. Mutswari un’wana u khutaza majaha yakwe leswaku ma tlanga ntsena mintlango leyi nga ta ma pfuna hi tidyondzo leti ma ti dyondzaka exikolweni.

Khombo Ra Yona

Lexi vavisaka, mintlango yin’wana ya khompyutara ni ya vhidiyo yi ni khombo—a yi dyondzisi. Minongonoko yo tala ya namuntlha ya vuhungasi, yi tamele leswi Bibele yi swi vulaka “mintirho ya ntumbuluko wa nyama”—swilo leswi thyakeke leswi Xikwembu xi swi yirisaka. Eka “mintirho” yoleyo leyi yirisiweke ku ni ‘vungoma.’ (Vagalatiya 5:19-21, ringanisa NW.) Ina, ku endla masalamusi swa “yila” eka Yehovha Xikwembu.—Deteronoma 18:10-12.

Hambiswiritano, mintlango yo tala ya namuntlha yi dzike swinene eka vungoma ni masalamusi! Eka ntlango wun’wana munhu u fanele a tirhisa “mihivahivana ya masalamusi” leswaku a ta wina. Vatlangi va leteriwa: “Loko se u lunghekele ku endla mihivahivana ya wena, tshikilela kunupu leyi yimeleke rihati, ehansi etlhelweni ra xinene ra swikokovi, kutani u hlawula xikokovi lexi u lavaka ku xi dlaya.” Xana mintlango yoleyo a yi nge endli leswaku munhu a lava ku tiva hi ta mademona?

Naswona ku vuriwa yini hi ku tipeta swinene eka madzolonga lamakulu? U.S.News & World Report yi vulavula hi mintlango mimbirhi leyi rhandziwaka swinene, leyi kombisaka “ku xokoriwa ka mbilu ya nala” naswona “makhema ma ri karhi ma boxetela swinhwanyetana leswi nga ambalangiki nchumu.” Hambiloko van’wana va nga ha tekaka tihanyi leti kombisiwaka eka khompyutara ti ri ku titsakisa ntsena loku nga riki na khombo, Bible ya tsundzuxa eka Pisalema 11:5: “Yehova o kamba l’a lulameke; moya wa yena wu v̌enga lo’wo homboloka ni l’a ranḍaka ku pfukela matimba.”—Ringanisa Esaya 2:4.

Nakambe swa koteka ku nghenisa swifaniso leswi nga ambalangiki hi mali yitsongo, eka khompyutara. Ku byambula ni rimbewu leri nga riki enawini i nchumu lowu tolovelekeke lerova vaendli va mintlango le United States va humese fambiselo ro fungha, leswaku va lemukisa vaxavi hi mintlango leyi thyakeke. Kambe a hi vaxavisi vo tala lava tiyimiseleke ku sivela vantshwa ku xava. Muxavisi un’wana wa le xitolo u ri: “Ntirho wa hina i ku nyika vaxavi leswi va swi lavaka ntsena.” Kambe tivutise, ‘Xana ku hlalela swifaniso leswi pfuxaka nyanyuko wa rimbewu swi nga ndzi pfuna leswaku ndzi hlayisa mianakanyo ya mina yi ri eka swilo “hinkwaswo leswi lulameke, hinkwaswo leswi tengeke, hinkwaswo leswi tsakisaka, hinkwaswo leswi nkhensekaka”?’—Vafilipiya 4:8.

Swi Le Ngatini!

Ina, vativi va kanerisana hi ndlela leyi ntlango wa khompyutara wu khumbaka vantshwa ha yona. Nkambisiso wun’wana, lowu vikiweke eka magazini lowu nge New Scientist, hi ku tiyiseka wu vule leswaku mintlango yoleyo “a hi yona yi vangaka ku tikhoma loko biha.” Kambe, 97 wa tiphesente ta vana lava kamberiweke eka nkambisiso wolowo “a va ehleketa leswaku swa koteka ku godzomberiwa hi mintlango.” Vantshwa lava va vule leswaku mintlango ya le swivandleni swa michini yo tlangisa yi ni khombo swinene hikuva yi “khutaza vatlangi leswaku va tirhisa mali leyi engetelekeke.”

Xana mintlango leyi yi nga nghena munhu engatini hakunene? Swi tikomba tano, eka vatlangi van’wana. Muntshwa un’wana u byele Xalamuka!: “Lexi u ehleketaka ha xona ntsena i ku fika emakumu ni ku wina.” Jaha rin’wana na rona ra tsundzuka: “Ndzi heta nkarhi wo leha ndzi ri karhi ndzi lava ndlela yo dlaya xin’wana ni xin’wana ivi ndzi ya eka xiyenge lexi landzelaka xa ntlango.”

U nga ha anakanya leswaku ntlango a wu nge ku ngheni engatini. Kambe xiya ndlela leyi minkombiso ni tibayisikopo ta le ka TV ti lawulaka mintlhaveko ya vanhu ha yona—ti va endla va rila, va hlundzuka kumbe ku hleka hi ku tsaka. Kutani, anakanya hi nongonoko lowu wu nga riki na nchumu lowu nyanyulaka, vatlangi vo hlawuleka ni pongo leri pfilunganyaka ntsena, kambe lowu wu tlhelaka wu endla leswaku wena u va nghwazi leyikulu. Xana swi nga ku olovela ku papalata ku godzomberiwa hi wona? Xisweswo a swi hlamarisi leswi vatlangi van’wana swi va nonon’hwelaka ku hambanisa vuxisi ni nchumu wa xiviri. Muntshwa un’wana u ri: “Vuyelo bya ku tlanga mintlango ya madzolonga a byi bihe lerova a ndzi anakanya leswaku voko ra mina i xibalesa kutani ndzi kombetela vanhu ha rona.”

Hlawula Hi Vutlharhi

Loko vatswari va nga ku lawuli ku tirhisiwa ka mintlango ya khompyutara kumbe ya vhidiyo, vantshwa va fanele va tirhisa xitsundzuxo xa Eklesiasta 2:14: “Mahlo ya munhu lo’wo tlhariha ma le nhlokweni ya yena.” Leswi swi vula leswaku la tlhariheke u languta laha a yaka kona kutani a vona leswi nga emahlweni. Entiyisweni, vuhungasi bya khompyutara byi tamele swilo swo tala leswi lwisanaka ni vutivi bya Xikwembu. (Ringanisa 2 Vakorinto 10:5.) Naswona i mani la tivaka leswaku vaendli va minongonoko leyi va ta ta na yini mundzuku? Xisweswo, loko muntshwa wihi na wihi a nga si xava, a tlanga kumbe a lomba ntlango, u fanele a tivutisa, ‘Xana wu na yini? Xana vito ra wona ri kombisa leswaku wu voyamele eka vungoma? Xana mpfampfarhuto lowu nga eka xifunengeto wu kombisa madzolonga lamakulu?’

Loko yi endliwe kahle, mintlango ya elektroniki yi nga tisa ntsako ni dyondzo leyi tengeke. Kambe, xana swi fanerile leswaku yi dya nkarhi wa wena wo tala? Sam wa malembe ya 14 hi vukhale, la boxiweke eku sunguleni, u ri: “Tata wa hina a nga si tshama a vula hi ku kongoma leswaku hi nga tlangi mintlango ya vhidiyo. Kambe u vutisile, ‘Xana i yini lexi tsakisaka hi ku tshikilela kunupu kutani u vona un’wana a tsutsuma kumbe a tlula eka khompyutara?’” Dan makwavo wa engetela: “Sweswi se hi yi languta hi ndlela yoleyo.”

Ina, u nga rivali leswaku ku ni tindlela tin’wana—kumbexana leti vuyerisaka swinene—to titsakisa ha tona, ku fana ni ku hlaya, ku mpfampfarhuta ni ku vatla, ku tlanga mintlango leyi tengeke, ku yimbelela kumbe ku dyondza ku tlanga xichayachayana. Swa vuyerisa swinene ku heta nkarhi u “titolovet[a] ku va mukhongeri.” (1 Timotiya 4:7) Ku endla tano swi ta va swa ntikelo swinene ku tlula ku tlanga ntlango wihi na wihi wa elektroniki.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Tiphesente ta 97 ta vantshwa lava kamberiweke eka nkambisiso wun’wana “va ehleketa leswaku swa koteka ku godzomberiwa hi mintlango”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Xana ku tlanga mintlango ya vhidiyo leyi nga ni madzolonga swi nga ku vavisa hakunene?