Ndzima 30

Xana Ndzi Fanele Ndzi Tlanga Mintlangu Ya Khompyuta?

MUFANA un’wana la vuriwaka Brian u ri: “Mintlangu ya khompyuta ya tsakisa. U kota ku endla swilo leswi loko a wu swi endla hi xiviri, a wu ta vaviseka kumbe u vavisa van’wana.” Deborah u vula leswaku na yena wa swi rhandza ku tlanga mintlangu leyi. Kambe u ri: “Yi dya nkarhi naswona u nga tikuma swi ku tikela ku yi tshika.”

A swi kanakanisi leswaku mintlangu ya khompyuta a yo va vuhungasi ntsena. I ntiyiso leswaku yi lava leswaku u va ni vutshila naswona yi endla leswaku u nga vi na xivundza. Kambe a hi sweswo ntsena. Yi nga ku pfuna leswaku u hatla u endla swilo swo karhi. Yin’wana yi nga ku pfuna leswaku u antswisa vuswikoti bya wena bya tinhlayo ni ku hlaya. Handle ka swona swi nga endleka leswaku un’wana wa mintlangu leya ha ku humaka wu va nchumu lowu ku nga ta buriwa ha wona exikolweni. Loko u wu tlangile, na wena u ta kota ku bula ni tintangha ta wena exikolweni.

Loko u hlawula hi vukheta, u ta kota ku kuma ntlangu lowu amukelekaka ni ku tsakisa eka Vakreste. Kambe ha yini u fanele u hlawula?

Makhombo Ya Mintlangu Leyi

Khombo ra kona, yin’wana ya mintlangu leyi a hi yinene. Yo tala ya yona yi khutaza swilo swa thyaka leswi Xikwembu xi swi vengaka, leswi Bibele yi swi vulaka “mintirho ya nyama.”—Vagalatiya 5:19-21.

Adrian, la nga ni malembe ya 18 u hlamusela ntlangu wun’wana lowu rhandziwaka ngopfu lowu eka wona ku kombisiwaka “swigevenga leswi lwaka, ku tirhisiwa ka swidzidzirisi, manyala, nhlambha, vanhu lava mbeyetelanaka ni ku halatiwa ka ngati.” Yin’wana yi khutaza vungoma. Mintlangu leyintshwa yi vonaka yi nyanyula ngopfu ku tlula leya khale. Yo tala ya mintlangu leyi nga ni madzolonga yi tlangiwa ni le ka Internet. Sweswo swi endla leswaku yi rhandzeka ni ku tsakisa ngopfu. James la nga ni malembe ya 19, u ri: “U kota ku tlanga ni munhu la nga le tikweni ra le kule u ri ekaya.”

Ku ni mintlangu leyi dumeke eka Internet leyi vanhu va tiendlaka nchumu wo karhi. Eka mintlangu leyi vatlangi va endla swipopana swo karhi, swiharhi kumbe swipopana leswi nga ni nhloko ya munhu ni mirhi wa xiharhi, kutani va swi endlela ndhawu eka khompyuta laha va nga ta tlanga kona ni vatlangi van’wana vo tala. Eka ndhawu leyi ku ni switolo, timovha, tiyindlu, ndhawu yo tihungasa nivusiku ni laha ku tshamaka tinghwavava, ndhawu leyi yi fana ni misava leyi hi hanyaka eka yona. Vatlangi va kota ku rhumelana ti-sms loko swipopana swa vona swi ri karhi swi bula.

Eka mintlangu leyi ku tala ku kombisiwa swipopana leswi nga swigevenga, vavanuna lava xavisaka tinghwavava ni tinghwavava hi toxe. Vatlangi va endla swilo leswi a va nga ta swi endla hi xiviri. Vatlangi va nga endla leswaku swipopana swa vona swi endla timhaka ta masangu loko vona va ri karhi va bula ha tona hi sms. Eka mintlangu yin’wana vatlangi va kota ku endla leswaku swipopana swa vona swi endla timhaka ta masangu ni swipopana leswi fanaka ni vana. Vanhu va karhatekile hikuva ku tlangiwa hi swilo swo fana ni leswi, leswi thyakeke.

I Swinene Ku Hlawula Hi Vukheta

Lava va tlangaka mintlangu leyi nga ni madzolonga ni manyala va nga ha ku: “Ko va ntlangu ntsena.” Kambe ku vula sweswo i ku tixisa.

Bibele yi ri: “Mufana u tiviwa hi ndlela leyi a hanyaka ha yona loko mintirho yakwe yi tengile naswona yi lulamile.” (Swivuriso 20:11) Loko u tlanga mintlangu leyi nga ni madzolonga ni manyala xana u nga vuriwa munhu la tengeke ni la lulameke? Minkambisiso yi kombisa leswaku vanhu lava tihungasaka hi swilo leswi nga ni madzolonga va tala ku va ni madzolonga. Vativi van’wana va vula leswaku hikwalaho ka leswi vanhu va lawulaka leswi va swi endlaka eka mintlangu leyi, yi va kucetela ngopfu ku tlula loko va hlalele thelevhixini.

Ku tlanga mintlangu leyi nga ni madzolonga ni manyala swi fana ni ku tlanga hi chefu leyi nga hatliki yi ku vabyisa. Njhani? Loko chefu leyi yi nghena emirini wa wena yi ta ku dya hakatsongo-tsongo kutani u sungula ku vabya. Hilaha ku fanaka ku tshamela ku tlanga mintlangu leyi nga ni madzolonga ni manyala swi nga onha mahanyelo ya wena lamanene, kutani u sungula ku lawuriwa hi ku navela ko biha.—Vaefesa 4:19; Vagalatiya 6:7, 8. 

Xana Ndzi Fanele Ku Hlawula Mintlangu Ya Njhani?

Loko vatswari va wena va ku pfumelela ku tlanga mintlangu ya khompyuta, xana u nga swi tivisa ku yini leswaku hi yihi leyi u faneleke ku yi hlawula naswona u fanele ku heta nkarhi wo tanihi kwihi u ri karhi u yi tlanga? Tivutise swivutiso leswi landzelaka:

Xana Yehovha u ta titwa njhani hi ntlangu lowu ndzi wu hlawuleke? Pisalema 11:5 yi ri: “Yehovha u kambela wo lulama ni wo homboloka, kunene moya-xiviri Wakwe wa n’wi venga un’wana ni un’wana la rhandzaka madzolonga.” Eka lava tlangaka mintlangu leyi nga ni vungoma, Bibele yi ri: “Hinkwavo lava endlaka swilo leswi i nchumu lowu nyenyetsaka eka Yehovha.” (Deteronoma 18:10-12) Loko u lava ku va munghana wa Xikwembu u fanele u yingisa marito ya Pisalema 97:10 lama nge: “Vengani leswo biha.”

Xana ntlangu lowu wu ta yi khumba njhani ndlela leyi ndzi ehleketaka ha yona? Tivutise, ‘Xana ntlangu lowu wu ta endla leswaku swi ndzi tikela kumbe swi ndzi olovela ku “balekela vumbhisa”?’ (1 Vakorinto 6:18) Mintlangu leyi nga ni swifaniso ku katsa ni mabulo lama pfuxaka ku navela ko biha, a yi nge ku pfuni leswaku u anakanya hi swilo swo lulama, swo tenga ni swa vunene.—Vafilipiya 4:8.

Xana ndzi ta heta nkarhi wo tanihi kwihi ndzi ri eku tlangeni? Hambi mintlangu leyinene yi dya nkarhi. Kutani tsala nkarhi lowu u wu hetaka u ri eku tlangeni. Xana wu ku dyela nkarhi wa swilo swin’wana swa nkoka? Ku xiya nkarhi wa wena swi ta ku pfuna ku rhangisa swilo swa nkoka.—Vaefesa 5:16.

Phela, Bibele a yi vuli leswaku u fanele ku heta vutomi bya wena hinkwabyo u ri karhi u endla mintirho ya le kaya ni ku hlaya. Ku ri ni sweswo, yi hi tsundzuxa leswaku ku ni “nkarhi wa ku hleka . . . ni nkarhi wa ku tlula-tlula.” (Eklesiasta 3:4) I swa nkoka ku xiya leswaku xiga lexi nge “ku tlula-tlula” xi vula ni ku endla vutiolori byo karhi. Kutani swi ta va swinene ku pfa u tlanga mintlangu leyi lavaka leswaku u tlula-tlula ku ri ni ku tshama emahlweni ka khompyuta kumbe thelevhixini.

Hlawula Hi Vutlhari

I ntiyiso leswaku ku tlanga mintlangu ya khompyuta swa tsakisa ngopfu-ngopfu loko u tiva ku yi tlanga. Hi yona mhaka leyi u faneleke u hlawula hi vutlhari. Tivutise, ‘Hi tihi tidyondzo leti ndzi ti kotaka ngopfu exikolweni?’ Hi xitalo hi leti u tiphinaka ha tona. Kahle-kahle loko dyondzo yo karhi yi ku tsakisa u tshama u ri karhi u anakanya ha yona. Kutani tivutise: ‘Hi wihi ntlangu lowu ndzi wu rhandzaka ngopfu? Xana wu ndzi dyondzisa yini?’

U nga hlawuli ntlangu wo karhi ntsena hileswi wu rhandziwaka hi tintangha ta wena, vana ni xivindzi xo tihlawulela. Ku tlula kwalaho, tirhisa ndzayo ya Bibele leyi nge: “Hambetani mi tiyiseka hi leswi amukelekaka eHosini.”—Vaefesa 5:10.

MATSALWA

“N’wina lava rhandzaka Yehovha, vengani leswo biha.”—Pisalema 97:10.

XITSUNDZUXO

Tsala swo karhi hi mintlangu leyi u lavaka ku yi tlanga, u kombisa xikongomelo xa ntlangu ha wun’we ni leswi u faneleke u swi endla leswaku u fikelela xikongomelo xa ntlangu wolowo. Pimanisa leswi u swi tsaleke ni milawu leyi kongomisaka ya Bibele leyi boxiweke eka ndzima leyi kutani u vona loko ntlangu lowu u wu hlawuleke wu faneleka.

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Hi 2006, le Amsterdam, eNetherlands ku pfuriwe tliliniki yo sungula yo khathalela vanhu lava vabyaka hikwalaho ko tlanga mintlangu eka Internet ku tlula mpimo.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Loko munghana wa mina a ndzi kombela ku tlanga ntlangu lowu nga ni madzolonga kumbe manyala ndzi ta ku ․․․․․

Ndzi ta heta nkarhi lowu ringanaka ․․․․․ hi vhiki ndzi tlanga mintlangu ya khompyuta naswona ndzi ta swi kota hi ku ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi

U NGA KU YINI?

● Xana mintlangu ya khompyuta yi nga yi khumba njhani ndlela leyi munhu a ehleketaka ni ku endla swilo ha yona?

● Ha yini swi ri swa nkoka ku anakanya hi milawu ya Yehovha loko hi hlawula mintlangu ya khompyuta?

● Xana u nga yi pfuna njhani ndzisana ya wena leyi rhandzaka ku tlanga ntlangu wo biha?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 249]

“Mintlangu yo tala yi endla leswaku u rhandza madzolonga, nhlambha ni manyala naswona yi nga ku endla leswaku u wela endzingweni. U fanele u va ni vuxiyaxiyfa swinene eka leswi u swi hlawulaka.”—Amy

[Xifaniso lexi nga eka tluka 250]

Ku tlanga mintlangu leyi nga ni madzolonga ni manyala swi fana ni ku tlanga hi chefu leyi nga hatliki yi ku vabyisa