Langutelo ra Bibele

Xana Misava Yi Ta Herisiwa Hi Ndzilo?

KU LOVISIWA hi khombo ra nyutliya, ku vavuriwa hi dyambu leri hisaka, kumbe ku xanisiwa hi xikwembu lexi hlundzukeke—mukhuva wa ku lovisa ka kona wu nga ha hambana, kambe vanhu vo tala va kholwa leswaku pulanete leyi ya Misava, ku nga kaya ra vanhu, yi ta herisiwa hi ndzilo lowu nga ta hisa swilo hinkwaswo, ku nga ndzoviso lowukulu swinene.

Van’wana va tshaha matsalwa ya Bibele lama vhumbhaka ndzilo lowu rhumeriwaka hi Xikwembu ku xupula vanhu hileswi va onhaka misava. Van’wana va pfumelelana ni mavonelo ya Paul Davies, profesa wa Yunivhesiti ya Adelaide, eAustralia, loyi a tsaleke malunghana ni leswi a ehleketaka leswaku i khombo leri nga papalatekiki ra ku lovisiwa ka misava hi ndzilo. Loko a mbambela ebukwini yakwe leyi nge The Last Three Minutes u ri: “Loko dyambu ri ya ri ndlandlamuka, ri ta funengeta . . . Misava leyi hi ndzilo wa rona. Pulanete ya hina yi ta sala yi fana ni kala leri vuvumelaka.” Hi wihi ntiyiso malunghana ni vumundzuku bya misava? Xana hi fanele hi ma twisisa njhani matsalwa ya Bibele lama vhumbhaka hi ndzoviso wa ndzilo?

Xana Xikwembu Xa Khathala?

Eka Yeremiya 10:10-12, ha byeriwa: “Yehova i Šikwembu šo lulama, . . . hi šona ši nga endla misav̌a hi matimba ya šona, ši tiyisile ntumbuluko hi v̌utlhari bya šona, kutani hi ku twisisa ka šona, ši andlarile matilo.” Xikwembu xi endle misava ni ku yi tiyisa. Hikwalaho hi vutlhari, rirhandzu ni ku twisisa, xi lunghiselele misava hi vukheta leswaku yi tshama hilaha ku nga heriki tanihi kaya ro xonga ra vanhu.

Malunghana ni ku tumbuluxa ka Xikwembu vanhu, Bibele ya vika: “Ši endla wanuna ni wansati. Šikwembu ši v̌a katekisa, ši ku ka v̌ona: Tŝalanani, mi anḍa, mi tata misav̌a, mi yi fuma.” (Genesa 1:27, 28) Loko xi heta ntirho wa xona wa ku tumbuluxa, xi swi kotile ku vula handle ko kanakana leswaku “a ŝi ri ŝinene ngopfu.” (Genesa 1:31) A xi lava leswaku yi tshama hi ndlela yoleyo. Hilaha vatswari van’wana va kunguhataka ni ku lunghiselela ha kona kamara ra n’wana wa vona la languteriweke, Xikwembu xi endle ntanga wo saseka ivi xi veka munhu, Adamu, leswaku a wu kurisa ni ku wu langutela.—Genesa 2:15.

Adamu u fularhele ku hetiseka ni ntirho wakwe wo hlayisa misava. Kambe xana Muvumbi u xi fularherile xikongomelo xa Yena? Esaya 45:18 a yi vuli swona: “Ku v̌urile ŝeŝo Yehova, l’a endleke matilo, . . . Šikwembu le’ši endleke misav̌a . . . le’ši yi sunguleke ši ri šona; a nga yi endlanga mananga, kambe o yi endlile leŝaku yi akiwa.” (Nakambe vona Esaya 55:10, 11.) Hambileswi munhu a tshikeke ntirho wakwe wa vulanguteri, Xikwembu xi hambete xi hetisisa xikongomelo xa xona hi misava ni vutomi lebyi nga eka yona. Nawu lowu nyikiweke tiko ra Israyele ra khale, wu endle lunghiselelo ra “sabata, ku nga ku wisa ka misav̌a” endzhaku ka lembe rin’wana ni rin’wana ra vunkombo. A wu katsa ni milawu ya vumunhu leyi sirhelelaka swiharhi. (Levhitika 25:4; Eksoda 23:4, 5; Deteronoma 22:1, 2, 6, 7, 10; 25:4; Luka 14:5) Leswi ko va swikombiso swi nga ri swingani ntsena swa le Bibeleni, leswi kombisaka kahle leswaku Xikwembu xa khathala swinene hi vanhu, ni hinkwaswo leswi xi nyikeke munhu leswaku a swi langutela.

“Misava Leyo Sungula”

Kutani xana hi nga ma twananisa njhani matsalwa ya Bibele lama vonakaka ma kanetana? Rin’wana ra matsalwa yo tano i 2 Petro 3:7, leri hi ku ya hi Bibele ya Xitsonga, ri nge: “Kambe matilo ni misav̌a ya ŝeŝi, ŝi hlayiseriwa nḍilo hi rito rolero, ŝi lonḍov̌otiwa ku ya fika siku ra ku av̌anyisa, ni ra ku lov̌a ka v̌anhu la’v̌a nga tšhav̌iki Šikwembu.” Tsalwa rin’wana i ra Nhlavutelo 21:1, leyi nge: “Ndzi vona tilo lerintshwa ni misava leyintshwa, hikuva tilo lero sungula ni misava leyo sungula a swi hundzile.”

Loko marito ya Petro yo tekiwa hilaha ya nga ha kona naswona pulanete ya Misava yi lovisiwa hi ndzilo wa xiviri, kutani matilo ya xiviri—tinyeleti ni mavandla man’wana ya le tilweni—na swona swi ta lovisiwa hi ndzilo. Hambiswiritano, langutelo leri ri kanetana ni xitiyisekiso lexi kumekaka ematsalweni yo tanihi Matewu 6:10 leyi nge: “Ku rhandza ka wena a ku endliwe misaveni, tanihi loko ku endliwa tilweni,” na Pisalema 37:29 leyi nge: “La’v̌o lulama v̌a ta fuma misav̌a, v̌a ta ṭhama ka yona hi masiku.” Ku tlula kwalaho, xana ndzilo wu nga ri endla yini dyambu ni tinyeleti leswi ana se swi hisaka swinene, leswi humesaka swibuluki swa nyutliya nkarhi na nkarhi?

Hi hala tlhelo, hakanyingi Bibele yi tirhisa rito “misava” hi ndlela yo fanekisela. Hi xikombiso, eka Genesa 11:1 yi ri: “Misav̌a hikwayo a yi ri ni ku v̌ulav̌ula kuṅwe.” Laha, rito “misav̌a” ri vula vanhu hinkwavo, kumbe vandla ra vanhu. (Nakambe vona 1 Tihosi 2:1, 2; 1 Tikronika 16:31.) Mongo lowu nga eka 2 Petro 3:5, 6 wu kombisa matirhiselo lama fanaka yo fanekisela ya rito leri nge “misava.” Ri kombetela esikwini ra Nowa laha vandla ra vanhu lavo homboloka ri lovisiweke hi Ndhambi, kambe Nowa ni ndyangu wakwe kun’we ni xirhendzevutana xa misava hi xoxe swi ponisiweke. (Genesa 9:11) Hi ku fanana, 2 Petro 3:7 yi vula leswaku lava nga ta lovisiwa i “vanhu lava nga riki na mhaka na Xikwembu.” Nhlamuselo leyi yi pfumelelana ni Bibele hinkwayo. Vandla lero homboloka leri fungheriweke ku lovisiwa ka ha ri yona “misava leyo sungula” leyi ku vulavuriweke ha yona eka Nhlavutelo 21:1, leyi tshahiweke eku sunguleni.

Kunene, tanihi leswi tatana wa laha misaveni la khathalelaka a nga endlaka matshalatshala leswaku a sirhelela kaya rakwe eku onhiweni, Yehovha Xikwembu na yena wa khathala swinene hi ntumbuluko wa yena. U tshame a susa vanhu vo homboloka eNkoveni wa Yordani kutani a tiyisekisa vaaki lavantshwa va tiko leri, lava a va ri eka ntwanano na yena, leswaku loko vo hlayisa milawu yakwe, ‘tiko a ri nge va hlanti hikwalaho ka ku tinyamisa hilaha ri hlanteke matiko emahlweni ka vona.’—Levhitika 18:24-28.

“Misava Leyintshwa”

Namuntlha, vandla leri thyakeke hi tlhelo ra rimbewu, leri nga ni tihanyi ni leri hombolokeke eka tipolitiki, ri thyakise misava. I Xikwembu ntsena lexi nga ta yi ponisa. Sweswo hi leswi xi nga ta swi endla. Eka Nhlavutelo 11:18, xi tshembisa ku “herisa lava herisaka misava.” Misava leyi ponisiweke ni leyi pfuxetiweke yi ta akiwa hi vanhu lava chavaka Xikwembu ni lava rhandzaka vanhu-kulobye hi timbilu hinkwato. (Vaheveru 2:5; ringanisa Luka 10:25-28.) Ku cinca loku nga ta va kona ehansi ka Mfumo wa Xikwembu wa le tilweni ku ta va ku ri lokukulu lerova Bibele yi ku vula “misava leyintshwa”—vandla lerintshwa ra vanhu.

Loko hi hlaya matsalwa yo tanihi Pisalema 37:29 ivi hi twisisa nhlamuselo ya Kreste leyi nga eka Matewu 6:10, ha khorwiseka leswaku pulanete ya hina a yi nge lovisiwi hi matimba ya ntumbuluko lama nga ta tiendlekela kumbe hi matimba ya munhu lama lovisaka. A va nge xi kavanyeti xikongomelo xa Xikwembu. (Pisalema 119:90; Esaya 40:15, 26) Vanhu lavo tshembeka va ta hanya emisaveni eswiyin’weni leswi teleke vuxongi ni ntsako lowu nga heriki. Hi wona ntiyiso malunghana ni vumundzuku bya misava, hikuva lexi i xikongomelo xa Muvumbi wa vanhu la nga ni rirhandzu naswona ni khale a ku ri xexo.—Genesa 2:7-9, 15; Nhlavutelo 21:1-5.