Ku Langutana Ni Ntlhontlho Wa Kona

NSUSUMETO wa rimbewu wu sungula munhu a ha ri ntsongo, tanihi leswi ku nga ni thelevhixini, tibuku, timagazini, tibayiskopo ni vuyimbeleri lebyi vulavulaka hi rimbewu. Vantshwa va susumeteriwa ku nghenela tindlela ta vatswatsi ta vuxaka bya rimbewu va nga si vupfa emintlhavekweni. Vatswari van’wana va nyanyisa nsusumeto wa rimbewu hi ku pfumelela vana va vona leswaku va gangisana va ha ri vatsongo. Nkucetelo wa tintangha wu khutaza ku gangisana, naswona vantshwa vo tala lava nga ni munghana un’we wa rimbewu leri hambaneke hi ku hatlisa va sungula ku ntshunxeka ivi va va ni nsusumeto lowukulu wa rimbewu. “Swi tolovelekile swinene . . . leswaku nhwanyana wa kondlo-a-ndzi-dyi loyi a vonaka onge vatswari va yena a va n’wi rhandzi . . . a va ni vuxaka bya rimbewu ni xigangu xakwe hi ku ehleketa leswaku u ta kuma rirhandzu ni vuxaka bya le kusuhi,” ku vula Luther Baker, profesa wa timhaka ta mindyangu.

Vantshwa va tala ku hanya malembe ya vona ya kondlo-a-ndzi-dyi va titsakisa evuton’wini, ematshan’weni yo lunghiselela vumundzuku bya vutomi bya vona. “Hi ku susumetiwa hi vuswikoti bya vona lebyintshwa, ni ku khorwisiwa hi tintangha ta vona leswaku ku va ni vuxaka bya rimbewu i xikombiso xa vununa, vantshwa vo tala va va vahlota-rimbewu” va ha ri ni malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi, ku vula Profesa Baker. Malembe ya kwalomu ka 30 lama hundzeke, n’wamatimu Arnold Toynbee u phofule ku karhateka ka yena hi vukanganyisi lebyi endliwaka eka vantshwa va hina, tanihi leswi a a kholwa leswaku matimu ma kombise leswaku byin’wana bya vutshila bya manguva lawa bya le Vupela-dyambu byi vangiwe hi vuswikoti byo ntlhentlhisa ‘ku hisekela rimbewu’ ka vana va kondlo-a-ndzi-dyi, leswaku va tinyiketela ngopfu ku kuma vutivi.

Vatswari Lava Nga Xikhutazo Lexinene

Vatswari lava nga va pfumeleriki vana va vona va kondlo-a-ndzi-dyi leswaku va gangisana hi xikongomelo xa ku tihungasela, va kombisa leswaku va khathala hakunene hi rihanyo ni ntsako wa vana va vona wa nkarhi lowu taka. Hi ku va ni mimpimanyeto leyi tlakukeke ya mahanyelo ni ku tshama va ri karhi va vulavurisana ni vana va vona, va nga va xikhutazo evuton’wini bya vana va vona. Vulavisisi eka vuxaka bya rimbewu eka vantshwa byi kombisa leswaku “xikhutazo lexi xi nga vangela vana ku hlwela ku hisekela rimbewu,” hi ku ya hi Journal of Marriage and the Family.

Vatswari lava dyondzisaka vana va vona leswaku va tikhoma swinene ni ku byarha vutihlamuleri bya vona va kuma vuyelo lebyinene. “Loko vana va kondlo-a-ndzi-dyi ni vatswari va vona va namarhela mimpimanyeto leyi kandziyisaka ku byarha vutihlamuleri, makhombo ya leswaku va va ni vana lava hungukiweke ma hunguteka swinene,” ku tiyisa nkambisiso wun’wana. Leswi swi lava leswaku vatswari va khumbeka swinene hi leswi vana va vona va swi endlaka—va kambela ntirho wa xikolo lowu va wu endlaka ekaya; va tiva lomu va nga kona ni lava nga na vona; va veka tipakani ta dyondzo leti fikelelekaka; ni ku tirhisa mimpimanyeto leyi fanaka ya moya. Vana lava kulaka va ri ni vuxaka lebyi byikulu ni vatswari va vona va ta va lava tsakeke naswona va nge karhateki hi xiyimo xa mayelana ni rimbewu.

Xitsundzuxo lexinene eka vatswari ni vana i vutlhari lebyi kumekaka eBibeleni. Vatswari va le Israyele a va lerisiwe ku dyondzisa vana va vona mimpimanyeto leyinene ya mahanyelo. Yehovha u va vutisile a ku: “Ri kwihi kambe tiko le’rikulu le’ri nga ni milawu, ni ku lerisa lo’ku lulameke, kukotisa nawu hikwawo lowu nḍi wu v̌ekaka namuntlha e mahlweni ka ṅwina?” A ku ri yona ‘milawu leyi yinene’ leyi a va fanele va yi dyondzisa vana va vona endyangwini wa rirhandzu ni lowu nga ni vuxaka lebyikulu. “U ta yi dyonḍisa v̌ana v̌a wena, u yi v̌ula e ndlwini ya wena, ne ku enḍeni ka wena, ni loko u ya etlela, ni loko u pfuka.” Vana va tsundzuxiwile: “Hlayisa milawu ya tata wa wena, u nga fulareli dyonḍo ya mana wa wena.” Ku vulavurisana ko tano ka rirhandzu ni vuxaka lebyikulu ni dyondzo leyi humaka eka tatana ni le ka manana swi endla leswaku muntshwa a va ni langutelo lerinene hi vutomi ni rimbewu, leswi nga ta n’wi “rinḍa” evuton’wini bya yena hinkwabyo.—Deteronoma 4:8; 6:7; Swivuriso 6:20, 22.

Vantshwa, ha yini mi tionhela vumundzuku bya n’wina hi ku pfumela ku enerisa minsusumeto ya rimbewu? Malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi ma kwalomu ka nkombo hi nhlayo. Ma fanele ma tirhisiwa ku kula emianakanyweni, emintlhavekweni ni le moyeni, ni ku aka langutelo lerinene hi rimbewu, hi ku tilunghiselela malembe ya 50 kumbe 60 lama taka ya ku hanya. Vatswari, byi tameleni hi ku tiyimisela vutihlamuleri lebyi mi nyikiweke byona hi Xikwembu, mi sirhelela vana va n’wina leswaku va nga vi ni mabibi ya mbilu lama vangiwaka hi mavabyi lama tluletiwaka hi rimbewu ni ku tika va nga tiyimiselanga. (Eklesiasta 11:10) Vana va n’wina a va yi vone evuton’wini bya n’wina bya siku na siku ndlela leyi rirhandzu ni ku anakanyela van’wana swi byi akaka ha yona vuxaka lebyi khomelelaka.

Ku Langutana Ni Ntlhontlho Hilaha Ku Humelelaka

U nga pfumeleli ku hisekela rimbewu loku nga kona ku soholota langutelo ra wena hi vutomi, ivi u onhekeriwa hi lunghelo ro va ni vumundzuku lebyi enerisaka ni lebyi tsakisaka. Anakanyisisa hi swikombiso swo tala swa vuxaka bya vanhu leswi kumekaka eBibeleni. Tiyiseka leswaku vutomi ni rirhandzu swi tshama swi ri leswi hanyaka ni ku va swa nkoka niloko se u hundzile swinene eka malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi. Loko mhaka leyi yi kambisisiwa hi ku pfumelelana ni ku rhandza ka Xikwembu malunghana ni vavanuna ni vavasati va Vakreste, kutani ku simekiwa masungulo ya vun’we lebyi tiyeke ni lebyi khomelelaka bya vanhu vambirhi lava rhandzanaka.

Loko u kambisisa mimpatswa leyi Bibele yi vulavulaka ha yona, yo tanihi Yakobo na Rahele, Bowazi na Rhuti ni jaha leri a ri ri murisi na wanhwana wa Muxulamiti, u ta kuma leswaku a ku ri ni nsusumeto wa rimbewu eka vuxaka bya vona. Hambiswiritano, loko u hlayisisa Genesa ndzima 28 na 29, buku ya Rhuti na Risimu ra Tinsimu, u ta kuma leswaku ku ni timhaka tin’wana ta nkoka leti tiyisaka vuxaka byo tano.a

Amukela Malunghiselelo Ya Yehovha Ya Vutomi

Yehovha, Muvumbi wa rixaka ra vanhu, wa xi twisisa xiyimo xa vanhu xa rimbewu ni minsusumeto leyi katsekaka. Hi rirhandzu, u hi vumbe hi xifaniso xa yena, hi nga ri ni “mboyamelo wa rigangugangu,” kambe hi ri ni vuswikoti byo lawula minsusumeto ya hina, hi ku pfumelelana ni ku rhandza ka yena. “Ku rhandza ka Xikwembu hi loku: . . . Ku fularhela vuoswi hinkwabyo. Un’wana ni un’wana wa n’wina a a tive ku hlayisa miri wa yena hi ndlela leyo tenga ni leyo lulama, ku nga ri hi ku navela loku hisaka, ku fana ni vamatiko lava nga tiviki Xikwembu. Emhakeni leyi, ku nga vi na loyi a dyohelaka makwavo, kumbe ku n’wi dyelela.”—1 Vatesalonika 4:3-6.

Leswi swi kombisiwa hi Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo. Ti xixima mimpimanyeto leyi tlakukeke ya Xikwembu eka vavanuna ni vavasati va Vakreste. Vavanuna lava kuleke va langutiwa tanihi vatatana, “vavanuna lavantshwa . . . tanihi vamakw[avo] va xinuna. Vavasati lavakulu . . . tanihi vamanana, ni vavasati lavantshwa tanihi vamakw[avo] va xisati, hi ndlela ya ku tenga matlhelo hinkwawo.” (1 Timotiya 5:1, 2) Mayana xiyimo lexinene swonghasi lexi majaha ni vanhwana va nga xi tsakelaka loko va fikelela vuswikoti bya vona hi xitalo, va nga kavanyetiwi hi mincuketelo yo gangisana ivi va tekana ni ku vupfa va nga si vupfa, kumbe va kavanyetiwa hi vuvabyi lebyi tluletiwaka hi rimbewu! Ndyangu wa Vukreste lowu gingiritekaka, lowu tiyisiwaka hi vandlha ra Vukreste, i vutumbelo lebyinene emisaveni leyi yi hlanyisiwaka hi rimbewu.

Loko va tirhisa misinya ya milawu ya Bibele evuton’wini bya vona, vantshwa lava nga Vakreste a va hisekeli rimbewu, naswona va kuma ntsako loko va yingisa xitsundzuxo lexi nyikiweke eRitweni ra Xikwembu, lexi nge: “Džaha, ṭakela v̌untŝha bya wena, mbilu ya wena yi ku ṭakisa hi masiku ya v̌untŝha bya wena, u famba hi ku ranḍa ka mbilu ya wena, ni ku languta ka mahlo ya wena; kambe tiv̌a leŝaku Šikwembu ši ta ku av̌anyisa e ka ŝeŝo hikwaŝo. Susa tingana e mbilwini ya wena, u yisa ku biha kule ni nyama ya wena; hikuv̌a v̌untŝha ni v̌uronga i ŝahav̌a.”—Eklesiasta 11:9, 10.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Blurb on page 10]

U nga pfumeleli ku hisekela rimbewu swi ku onhela lunghelo ra wena ra ku va ni vumundzuku lebyi enerisaka ni lebyi tsakisaka

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Vantshwa lava hlanganyelaka emintirhweni ya ndyangu a va tali ku sala vuxaka bya rimbewu endzhaku