Marito Yo Tlhava, Timbilu Leti Tshovekeke

“Wena wo va dabadaba rinene mani!”a Wansati un’wana wa le Japani u ma tsundzuka kahle marito wolawo—a a hoxiwa hi wona loko a ha ri n’wana lontsongo. Hi mani? Hi vana va xikolo? Hi vamakwavo? E-e. Hi vatswari vakwe. Wa tsundzuka: “A ndzi tshama ndzi ri ni gome hikuva ku sapateriwa a ku ndzi vavisa swinene.”

Wanuna un’wana wa le United States u tsundzuka leswaku loko a ha ri n’wana, minkarhi hinkwayo a a chava ni ku karhateka loko tata wakwe a vuya ekaya. Wa tsundzuka: “Hambi ku ri namuntlha ndza ha wu twa movha loko wu nghena ekaya, naswona ndza ha ku tsundzuka ku chava loku ndzi veke na kona. Ntsongwana ya mina ya xisati a a yi boheka ku tumbela. Tatana a a ri munhu la nga laviki munhu a endla swihoxo naswona a tshamela ku hi holovela loko hi nga yi endlanga kahle mintirho leyi hi nyikiweke yona.”

Sesi wa wanuna loyi wa engetela: “A ndzi tsundzuki hi tshama hi vukarhiwa ni ku ntswontswiwa hi un’wana wa vatswari va hina, kumbe ku vula marito yo tanihi lama nge ‘ndza ku rhandza’ kumbe ‘ndza tinyungubyisa hi wena.’ Loko n’wana a nga ma twi marito lama nge ‘ndza ku rhandza’ swi fana ni loko a twa lama nge ‘ndza ku venga’—masiku hinkwawo ya vutomi bya yena.”

VAN’WANA va nga ha vula leswaku maxangu lawa vanhu lava va ma voneke loko va ha ri vana a ma nyawuli. Entiyisweni swi tolovelekile leswaku vana va byeriwa marito yo tlhava, ya tihanyi ni ku khomiwa hi ndlela yo biha. Tihanyi to tano a ti tsariwi eka tinhloko-mhaka ta maphepha-hungu ni ku kombisiwa eka TV. Timbanga ta kona a ti vonaki. Kambe loko vatswari va xanisa vana va vona hi tindlela to tano siku rin’wana ni rin’wana, vuyelo bya kona byi nga va lebyi vavisaka swinene—naswona byi va kona vutomi hinkwabyo.

Anakanya hi ndzavisiso lowu endliweke hi 1990, lowu tlheleke wu kambisisa ntirho lowu endliweke hi 1951 malunghana ni makuriselo ya ntlawa wa vana lava nga ni malembe ya ntlhanu hi vukhale. Valavisisi va kote ku vutisisa vunyingi bya vana lava, lava sweswi va nga emalembeni ya vona ya le xikarhi, leswaku va kuma vuyelo lebyi vangiweke hi ndlela leyi va kurisiweke ha yona. Nkambisiso lowuntshwa wu gimete hi ku vula leswaku vana lava nonon’hweriweke ngopfu evuton’wini, lava pfumaleke ku rhula emoyeni, ni lava tikeriweke evukatini, eku endleni ka vanghana, naswona hambi ku ri entirhweni, a ku nga ri vana va vatswari va swisiwana kumbe va vatswari lava fuweke kumbe va vatswari lava na vona va karhatekaka. A ku ri vana lava vatswari va vona a va nga ri na mhaka na vona, va ri hava ntwela-vusiwana naswona va nga ri kombisangiki rirhandzu nikatsongo.

Ndzavisiso lowu ko va ku phindha-phindhiwa ka ntiyiso lowu tsariweke kwalomu ka malembe ya 2000 lama hundzeke lowu nge: “Vatatana, mi nga hlundzukisi vana va n’wina, leswaku va nga ti hela mbilu.” (Vakolosa 3:21) Ku hlaseriwa ka vana hi marito ni hi tlhelo ra mintlhaveko, loku humaka eka vatswari, entiyisweni ku nga va dyisa mbitsi naswona ku nga hetelela ku endle leswaku va hela timbilu.

Hi ku ya hi buku leyi nge Growing Up Sad, a hi khale madokodela ma vule leswaku ku hava nchumu lowu vuriwaka gome ra le vuhlangini. Kambe nkarhi ni ntokoto swi kombisa leswaku swilo swo tano swi kona. Namuntlha, vatsari va yi seketela mhaka ya gome ra le vuhlangini naswona va pfumela leswaku ri kona hakunene. Swilo swin’wana leswi ri vangaka i ku cukumetiwa ni ku khomiwa hi ndlela yo biha hi vatswari. Vatsari va hlamusela: “Minkarhi yin’wana mutswari u tshamela ku xopa-xopa n’wana ni ku n’wi khomisa tingana. Minkarhi yin’wana swi vangiwa hi ku pfumaleka ka vunghana exikarhi ka mutswari ni n’wana: mutswari a nga n’wi kombisi n’wana wakwe rirhandzu. . . . Hakanyingi vuyelo bya kona a byi tsakisi eka vana va vatswari vo tano hikuva eka n’wana—kumbe eka munhu lonkulu—rirhandzu ri fana ni miseve ya dyambu ni mati eka ximilana.”

Eka rirhandzu ra vutswari, vana va dyondza ntiyiso wa nkoka, loko ri kombisiwa kahle naswona hi nsovo: Ntiyiso wa leswaku va rhandzeka; i vanhu va nkoka. Vo tala va endla xihoxo emhakeni leyi hi ku tikurisa, va va ni vuciva ni ku langutela van’wana ehansi. Kambe entiyisweni, leswi a swi fanelanga swi va hi ndlela yoleyo. Mutsari un’wana ebukwini yakwe u vula leswi emhakeni leyi: “Ndlela leyi u khomaka n’wana wa wena ha yona yi hoxa xandla eka muxaka wa vanghana lava a va hlawulaka, ndlela leyi a hanyisanaka ni van’wana ha yona, muxaka wa munhu loyi a tekanaka na yena, ni mukhuva lowu a nga ta humelela ha wona evuton’wini.” Bibele yi vulavula hi ndlela leyi swi nga swa nkoka ha yona ku va ni langutelo leri ringaniseriweke, malunghana ni ndlela leyi u tirhandzaka ha yona, loko yi vula nawu wa vumbirhi lowukulu lowu nge: “Rhandza munhu-kuloni, kukota loko u tirhandza.” (Xiitaliki i xerhu.)—Matewu 22:38, 39.

Swa nonon’hwa ku pfumela leswaku mutswari wihi na wihi la hanyeke kahle a nga lava ku onha nchumu lowu nga wa nkoka ni wa rivovo tanihi xindzhuti xa n’wana wakwe. Kutani ke, ha yini swilo leswi swi humelela swonghasi? Naswona swi nga siveriwa njhani?

[Tinhlamuselo ta le hansi]