Ntlhantlho Wa Kona Hi Wihi?

VATSHILA va ni njhekanjhekisano lowukulu malunghana ni mintlhantlho ya swiphiqo swa vanhu swa mati leswi rharhanganeke. Banki ya Misava yi lava 2,66 wa tibiliyoni ta tirhandi leswaku yi vekiseriwa mbhasiso ni swikimi swa mati emalembeni ya khume lama taka. Timali leti nga ha tirhisiwaka loko vuvekisi byi nga endliwi ti nga ha va ehenhla swinene. Hi xikombiso, le Peru, ntungu wa kholera wa mavhiki ya khume lowu vangiweke hi mati lama thyakeke, sweswinyana wu koxe kwalomu ka 4430 wa timiliyoni ta tirhandi—ntsengo lowu wu tlula mali leyi hlayiseriweke mphakelo wa mati ya tiko ya malembe hinkwawo ya va-1980, yi andzisiwe kanharhu.

Hambiswiritano, ku nga khathariseki matshalatshala lamanene ya lava swi seketelaka, hakanyingi swikimi swa mati a swi va pfuni ngopfu lava nga swisiwana leswikulu. Ku engeteleka ka vaaki emadorobeni lama hluvukaka ku endleka hi xihatla naswona a ku lawuleki. Swisiwana swi tshama emikhukhwini leyi nga nyawuriki leyi teleke ku tlula mpimo ni leyi nga riki na tipompi ta mati kumbe mbhasiso. Leswi swi tsandzekaka ku kuma mati lama hakeleriwaka hi hulumendhe, swi boheka ku hakela mali yo tala eka vaxavisi van’wana leswaku swi ta kuma mati, lama hi ntolovelo ma thyakeke.

Swi le rivaleni leswaku swiphiqo swa mati emisaveni hinkwayo swi rharhanganile naswona swi katsa timhaka tin’wana: ku pfumaleka ka mati, nthyakiso, vusweti, vuvabyi ni swilaveko leswi engetelekaka swa vaaki lava andzaka. Hilaha ku fanaka swi le rivaleni leswaku vanhu va nge swi tlhantlhi swiphiqo leswi.

Xisekelo Xa Ntshembo

Hambiswiritano, vumundzuku a hi lebyi nga tshembisiki hilaha vanhu vo tala va anakanyaka hakona. Ha yini? Hikuva ntlhantlho wa swiphiqo swa mati swa misava hinkwayo a wu kumeki eka vanhu; wu kumeka eka Xikwembu. Hi xona ntsena xi nga ni vuswikoti byo ntlhantlha swiphiqo hinkwaswo swa mati naswona xi ta endla tano.

Leswaku Yehovha Xikwembu a nga swi ntlhantlha swiphiqo leswi a swi kanakanisi. Hi yena Mukunguhati ni Mutumbuluxi wa misava kun’we ni mati lama nga eka yona. Hi yena la simekeke ndzhendzheleko lowu hlamarisaka wa mati ku katsa ni mindzhendzheleko leyin’wana hinkwayo ya ntumbuluko leyi endlaka vutomi emisaveni byi koteka. Nhlavutelo 14:7 yi vulavula hi Yehovha tanihi “muendli wa tilo ni misava ni wa lwandle ni swihlovo swa mati.”

Yehovha u ni matimba yo lawula mati emisaveni hinkwayo. Hi yena ‘la nisaka mpfula emisaveni ni ku cheleta masimu.’ (Yobo 5:10) Malunghana na yena Bibele yi ri: “O hunḍule mananga e tiko ra mati, ni misav̌a ya ku oma e ŝihlov̌o ŝa mati.”—Pisalema 107:35.

Hi ku phindha-phindha u kombise vuswikoti byakwe byo humesa mati. Hi xikombiso, u nyike Vaisrayele mati loko va ri emananga malembe ya 40, minkarhi yin’wana a va nyika hi singita. Bibele yi ri: “Ši humesile tinseledyana e ribyeni, kutani ši pfelerisa mati e ka rona ŝa ngi i milambu. Maŝiv̌o, ši bile ribye, kutani mati ma humile, ni milambu yi khulukile.”—Pisalema 78:16, 20.

Leswi Xikwembu Xi Nga Ta Swi Endla

Xikwembu a xi nge tshiki swiphiqo swa mati swi ya emahlweni hilaha ku nga heriki. Bibele yi vhumba leswaku nkarhi wa ta lowu xi nga ta teka goza hikwalaho ka hinkwavo lava nga emisaveni lava navelaka ku hanya ehansi ka vulawuri bya rirhandzu bya hulumendhe ya xona ya le tilweni, leyi sweswinyana yi nga ta lawula misava.—Matewu 6:10.

Hulumendhe yoleyo, kumbe Mfumo, yi ta herisa mavabyi lama vangiwaka hi mati ku katsa ni mavabyi laman’wana hinkwawo. Bibele yi tiyisekisa vanhu va Xikwembu lava tshembekaka: “[Xikwembu] ši ta katekisa e v̌uŝa bya ṅwina ni mati ya ṅwina, kambe [xi] ta susa v̌uv̌abyi šikarhi ka ṅwina.” (Eksoda 23:25) Ku tlula kwalaho, vathyakisi va mati ya misava va ta susiwa loko xi “herisa lava herisaka misava.”—Nhlavutelo 11:18.

Misava hinkwayo yi ta tsaka ehansi ka nkhathalelo wa Xikwembu wa rirhandzu. A swi nge he endleki nakambe leswaku vanhu va kayakayeka leswaku va kuma mati lama tengeke, lama baseke. Xikwembu xa Matimba Hinkwawo, lexi minkarhi hinkwayo xi vulavulaka ntiyiso, xi huhutele muprofeta wa xona leswaku a tsala malunghana ni vumundzuku a ku: “Hikuv̌a mati ma ta khuluka mananga, ni ŝinambyana ŝi ta khulukela makwanḍasini. Makwanḍasi ya misav̌a ma ta hunḍuka mativ̌a ya mati, kutani tikweni le’ri omeke ku ta v̌a ni ŝihlov̌o ŝa mati.”—Esaya 35:6, 7; Vaheveru 6:18.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Xikwembu xa tshembisa: “Mati ma ta khuluka mananga, . . . kutani tikweni le’ri omeke ku ta v̌a ni ŝihlov̌o ŝa mati.”—Esaya 35:6, 7