Vuvabyi Bya Black Death A Ku Nga Ri Wona Makumu

HI October ya lembe ra 1347, swikepe swa mabindzu leswi a swi suka eVuxeni swi fike ehlalukweni ra Messina, le Sicily. Vatluti va khomiwe hi vuvabyi ivi va fa. Emirini wa vona a ku ri ni matshumba ya ntima lama ringanaka ni tandza lama a ma mpfempfa ngati ni vuvopfu. Vatluti lava va khomiwe hi vuvabyi lebyikulu naswona va file ku nga si hela masiku ma nga ri mangani endzhaku ka loko ku humelele swikombiso swo sungula swa vuvabyi.

Makondlo lama nga eswikepeni a ma lava ku tihlanganisa ni makondlo man’wana. Makondlo a ma ri ni madzedze lama nga ni bacillus, xitsongwatsongwana lexi nga ni khombo eka vanhu. Xisweswo ma hangalase vuvabyi lebyi tiviweke tanihi ntungu wa Black Death, ku nga ntungu wo chavisa ematin’wini ya Yuropa enkarhini wolowo.

Ntungu lowu a wu humelela hi tindlela timbirhi. Ndlela yin’wana a ku ri ku lumiwa hi dzedze leri nga ni xitsongwatsongwana lexi a xi famba ni nkhuluko wa ngati ivi xi vanga matshumba ni ku mpfempfa ka ngati endzeni. Kasi leyin’wana, a ku ri ku tluleta van’wana hi ku khohlola kumbe ku entshemula ivi mahahu ma tluleriwa hi vuvabyi. Hikwalaho ka leswi a ku ri ni tindlela leti hatimbirhi, vuvabyi lebyi byi hangalake hi ku hatlisa ni ku hlasela hi ndlela yo chavisa. Emalembeni manharhu ntsena, byi dlaye n’we-xa-mune xa vanhu va le Yuropa; kumbexana vanhu va 25 wa timiliyoni va file.

Enkarhini wolowo a ku ri hava ni un’we loyi a tiva ndlela leyi vuvabyi lebyi byi tluleleke vanhu ha yona. Van’wana a va anakanya leswaku moya a wu ri ni chefu, kumbexana chefu leyi vangiweke hi ku tsekatseka ka misava kumbe ku hleleka loku nga tolovelekangiki ka tipulanete. Van’wana va anakanye leswaku vanhu va tluleriwe hi vuvabyi hi ku languta munhu la khomiweke hi byona. Hambileswi va veke ni malangutelo yo hambana-hambana, swi le rivaleni leswaku vuvabyi a byi hangalaka swinene. Dokodela un’wana wa Mufurwa u vule leswaku swi tikomba onge munhu un’we la vabyaka “a ta tluleta misava hinkwayo.”

Vanhu a va nga wu tivi nsivela-mavabyi naswona a ku nga ri na murhi. Vo tala va anakanye hi vuprofeta bya Bibele byo tanihi lebyi rhekhodiweke eka Luka 21:11, lebyi vhumbhaka leswaku enkarhini wa makumu ku ta va ni mintungu. Hambileswi mali yi nyikeriweke etikerekeni, ntungu lowu wu ye emahlweni. Enkarhini wolowo Muntariyana un’wana u tsarile: “A ku nga ha biwi tinsimbi leti vikaka rifu naswona ku hava ni munhu ni un’we loyi a a rila hambi a lahlekeriwile hikwalaho ka leswi un’wana ni un’wana a langutele rifu . . . vanhu va anakanye ni ku vula leswi, ‘Loku hi kona ku hela ka misava.’”

Hambiswiritano, loku a ku nga ri kona ku hela ka misava. Eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-14, ntungu wolowo wu nyamalarile. Vutomi byi ye emahlweni.

[Picture Credit Line on page 3]

Archive Photos