Ku Langutana Ni Vuyelo Bya Kona

LOKO a etlele emubedweni wa le xibedlhele hikwalaho ka swirho swakwe leswi lamaleke, Gilbert u vutise dokodela wakwe a ku: “Xana ndza ha ta swi kota ku tirhisa nenge ni voko ra mina?” Gilbert u twe nhlamulo leyi hetaka matimba: “Loko wo tikarhata, u ta swi kota, naswona loko wo sungula hi ku hatlisa, u ta swi kota ku famba.” U hlamurile: “Ndzi lunghekile!” Vutshunguri byo olola miri swin’we ni langutelo rakwe lerinene, swi n’wi pfunile leswaku a nga ha tirhisi xitulu xa swigulana kambe a tirhisa tinhonga, endzhaku a tirhisa nxongotelo kutani eku heteleleni a swi kota ku ya entirhweni, hambi leswi a a ri ni malembe ya 65 hi vukhale.

“Minhlangano yo tala ya namuntlha ya ku kondletela rihanyo endzhaku ka ku omeriwa hi swirho, yi seketela mhaka ya leswaku loko ku ri ni ndhawu yin’we leyi nga onhaka ebyongweni, swiyenge swin’wana swa byongo swi nga endla ntirho wa tinyama leti vavisekeke. Xikongomelo xin’wana xa vutshunguri lebyi i ku endla leswaku swirho leswi nga tirhiki swi tirha ni ku nyikela matimba lama nga ta endla leswaku byongo byi sungula ku tirha ni ku pfumelelana ni swiyimo,” ku vula vakambisisi Weiner, Lee na Bell. Hambiswiritano, ku hlakarhela ku tlhela ku titshega hi swiyimo swin’wana, swo tanihi tlhelo ra byongo ni vukulu bya vuvabyi byo oma swirho, xiyimo xa rihanyo xa munhu xa ntolovelo, xiyimo xa nkhathalelo wa vutshunguri ni nseketelo wa van’wana.

Nseketelo Wa Ndyangu Ni Wa Vanghana

Erikka u sungule vutiolori byo kondletela rihanyo ku ringana malembe manharhu, a dyondza ku famba ni ku tirhisa voko rakwe ra xinene leswaku a endla ntirho wa lera ximatsi leri lamaleke. U hi hlamusela leswi n’wi pfuneke ku tiyisela: “Nchumu wa nkoka swinene a ku ri leswi nuna wa mina ni vanghana va mina va tshameke va tshembekile eka mina. Ku tiva leswaku va ndzi rhandza swi ndzi nyike matimba, naswona loko va ndzi khutaze leswaku ndzi nga heli matimba, sweswo swi ndzi tiyisile.”

Swirho swa ndyangu swa tirhisana loko varhandziwa va swona va ri karhi va hlakarhela. Va tsakela ku vutisa swivutiso eka vatirhi va swa vutshunguri ni ku tirhisa vutshunguri lebyi nga ha endleriwaka ekaya hi vukheta leswaku va nga lahlekeriwi hi nhluvuko lowu ana se wu nga na kona. Ku lehisa mbilu, musa, ku anakanyela ni rirhandzu leri kombisiwaka hi swirho swa ndyangu ni vanghana, swi nyika xiyimo lexinene xa mintlhaveko leswaku munhu a kota ku tlhela a dyondza ku vulavula, ku hlaya ni vutshila byin’wana bya vutomi bya siku na siku.

Leswaku a ringanisela emhakeni ya ku susumeta hi matimba ni ku tamela nchumu hi vukheta, John u tirhe hi matimba leswaku a pfuna nsati wakwe Ellen, hi vutiolori ni vutshunguri byo olola miri. U hlamusela matshalatshala ya ndyangu wakwe hi ndlela leyi: “A hi n’wi pfumelelanga Ellen leswaku a tshamela ku titshandza. Minkarhi yin’wana a hi tiyisa voko, kambe minkarhi hinkwayo a hi xiya laha a tsandzekaka kona ivi hi n’wi pfuna. I munhu la tlhavekaka hi ku olova, hikwalaho ndzi tikarhatela ku ka ndzi nga n’wi tikiseli.”

Loko Ellen a dyondze ku tlhela a vulavula, hi ku pfuniwa hi muongori wa timhaka ta ku vulavula, John u hoxe xandla. “Ku endla swilo swin’we a ku ri ndlela yin’wana ya xikhutazo, hikwalaho hi hlayelane Bibele hi rito ra le henhla, leswi pfuneke ku antswisa ku vulavula ka yena. Nakambe, eku sunguleni, hi hlanganyele evutirhelini hakatsongo-tsongo, tanihi leswi hi nga Timbhoni ta Yehovha. Hi ndlela leyi Ellen u kote ku byela van’wana ntshembo wa vumundzuku, lowu hi nga na wona. Leyi a ku ri yin’wana ya tindlela leti tshunguleke Ellen.” Eku heleni ka malembe manharhu, Ellen a a antswisile swinene.

Xikhutazo ni matimba lawa vanghana va nga ma nyikelaka, a swi fanelanga swi tekeriwa ehansi, tanihi leswi swi nga yi khumbaka swinene ndlela leyi munhu la nga ni vuvabyi byo oma swirho, a hlakarhelaka ha yona. Magazini wa swa vutshunguri lowu vuriwaka Stroke wu vike leswaku “nseketelo wa vanghana wu kumeke wu pfuna swinene eku endleni ka leswaku vanhu lava vabyaka va kota ku hlakarhela, hambi ku ri vavabyi lava nga ni vuvabyi lebyikulu byo oma swirho.”

Bernie u wu tlangele ngopfu nseketelo lowu a wu kumeke eka vanghana vakwe. Wa hi tsundzuxa: “Maendzo ya vanghana i ya nkoka leswaku munhu a hlakarhela. Rito leri kombisaka ntwela-vusiwana ni ku rhandza ku khathalela van’wana swa chavelela. Hambileswi munhu a nga fanelangiki ku tshamela ku ehleketa hi vugono byakwe, ku tiva leswaku u ta hlakarhela swa khutaza swinene.” Xana hinkwerhu ka hina hi nga endla yini leswaku hi seketela lava langutaneke ni vuyelo bya vuvabyi byo oma swirho? Bernie wa ringanyeta, “Va yisele tinyiko, kumbe u va hlayela Matsalwa kumbe ku va rungulela ntokoto wo karhi. Sweswo swi ndzi pfunile swinene.”

Melva, mukhegula la poneke vuvabyi byo oma swirho, u kume swi pfuna swinene leswaku un’wana wa vamakwavo va moya a khongela na yena. Gilbert na yena wa swi bumabumela, wa hlamusela: “Swi kombisa leswaku wa khathalela hakunene loko u khongela ni munhu un’wana.” Peter, loyi vuvabyi byo oma swirho byi n’wi siyeke a nga ha voni kahle, wa swi tlangela loko van’wana va twisisa ku tsana ka yena ni ku heta nkarhi va n’wi hlayela.

Ku pfuna munhu hi ku n’wi heleketa u tlhela u vuya na yena endhawini yo kondletela rihanyo, na swona i xikombiso xa rirhandzu. Ku tiyiseka leswaku kaya ra munhu la nga ni vuvabyi byo oma swirho ri hlayisekile na swona i swa nkoka. Ku wa i nchavo lowu tshamaka wu ri kona loko munhu a nga swi koti ku yima kahle. Hi xikombiso, Gilbert, u tlangele mpfuno wa tintswalo wa vanghana lava va yena, eka swin’wana leswi va pfuneteke ha swona, va hoxe nsimbi yo khomelela eka yona exawareni yakwe.

Ku Dyondza Ku Nyika Nseketelo

Ku cinca-cinca ka mintlhaveko ni ku tala ku rila, swi nga khomisa vanhu lava hlaseriweke hi vuvabyi byo oma swirho tingana, hambi ku ri ku pfilunganya vahlaleri lava nga tiviki leswaku va nga endla yini loko xiyimo xi ri tano. Hambiswiritano, hi ku dyondza ku seketela, vanghana va nga ponisa munhu la hlaseriweke hi vuvabyi byo oma swirho leswaku a nga vi ni xivundza. Hi ntolovelo, a hi kanyingi munhu a titwa a lava ku rila. Kambe loko mihloti yi ta, tikhome ni ku seketela munhu loyi, n’wi byele a ku byela leswi a wu lava a ku byela swona loko xiyimo xi ri kahle.

Ku tlula kwalaho, hlakulela rirhandzu ra Xikwembu eka lava vulema bya vona byi cinceke vumunhu lebyi a wu byi tiva eku sunguleni. Va yi vona ndlela leyi u titwaka ha yona, naswona sweswo swi khumba ndlela leyi va nga ku angulaka ha yona. Erikka wa hlamusela: “Swi nga ha endleka ndzi nga ha vi yena munhu luyani wo sungula. Kambe ku hava munhu la faneleke a langutela sweswo eka munhu la hlaseriweke hi vuvabyi byo oma swirho. Maxaka ni vanghana va fanele va dyondza ku rhandza munhu loyi hilaha a nga hakona. Loko va n’wi xiyisisa hi vukheta, va ta swi vona leswaku timfanelo letinene ngopfu wa ha ri na tona.”

Munhu u sungula ku heleriwa hi ku titshemba loko a nga ha swi koti ku vulavula kumbe ku twisisiwa. Hi ku endla matshalatshala yo vulavurisana na vona, vanghana va nga tiyisa ku tixixima ka vanhu lava nga ha swi kotiki ku vulavula kahle. Takashi u ri: “Leswi ndzi swi ehleketaka ni leswi ndzi swi twaka embilwini a swi cincanga. Hambiswiritano, vanhu va chava ku tihlanganisa na mina hikuva a va nge swi koti ku burisana na mina hi ndlela leyi tolovelekeke. Swa ndzi nonon’hwela ku tihlanganisa ni vanhu, kambe loko va vulavula na mina, swa ndzi khutaza swinene ni ku endla leswaku ndzi tsaka swinene!”

Leswi landzelaka i swiletelo swin’wana leswi nga ta hi pfuna hinkwerhu ka hina leswaku hi seketela ni ku khutaza lava karhatiwaka hi ku tsandzeka ku vulavula.

Vuvabyi byo tala byo oma swirho a byi yi khumbi mianakanyo. Vanhu vo tala lava poneke vuvabyi byo oma swirho va tshama va xalamukile emianakanyweni, hambiloko swa nonon’hwa ku twisisa leswi va swi vulaka. U nga vulavuli na vona hi ndlela leyi nga kombisiki xichavo kumbe u tirhisa ririmi ra tincece. Va xixime.

Yingisela hi ku lehisa mbilu. Va nga ha lava ku nyikiwa nkarhi wo lulamisa yinhla yo karhi kumbe ku hetisa rito, xiga kumbe xivulwa. Tsundzuka, munhu la khathalelaka hakunene a nga hatliseli ku lava ku twa mhaka.

U nga tiendli munhu la twisisaka loko u nga swi twisisi. Hi ku titsongahata vula u ku: “Ndzi khomele. A ndzi swi twisisi. A hi sungule nakambe.”

Vulavula hi ku nonoka naswona swi twakala, hi rito leri tolovelekeke.

Tirhisa swivulwa swo koma ni marito lama tolovelekeke.

Tirhisa swivutiso leswi lavaka ina kumbe e-e, ivi u n’wi khutaza ku hlamula. Tsundzuka leswaku swi nga ha endleka va nga swi koti ku twisisa marito ya wena.

Hunguta huwa leyi nga vaka yi ri kona.

Ku Tiyisela, Hi Nseketelo Wa Yehovha Wa Rirhandzu

Hambileswi swi nga swa nkoka leswaku u tiva xivangelo xa vuvabyi bya wena byo oma swirho, tanihi leswi swi ku pfunaka ku teka goza ra ku sivela khombo ra vuvabyi byo oma swirho bya nkarhi lowu taka, ku kota ku lawula nchavo lowu fambisanaka na byona na swona i swa nkoka. Ellen wa hlamusela: “Marito ya Xikwembu eka Esaya 41:10 ma ndzi khutazile swinene. Kwalaho xi ri: ‘U nga tšhav̌i, nḍi na wena. U nga ṭhuki hikuv̌a nḍi Šikwembu ša wena. Nḍa ku tiyisa, nḍa ku lwela, nḍa ku khoma hi v̌oko ra mina ra šinene le’ri hlulaka.’ Yehovha u ve munhu wa xiviri eka mina, u ndzi endla ndzi nga chavi.”

Bibele yi tlhela yi pfuna Anand leswaku a langutana ni gome leri a nga na rona: “Yi ndzi nyika nseketelo lowukulu, tanihi leswi nkarhi na nkarhi yi ndzi pfuxetaka ni ku ndzi phyuphyisa.” Xiphiqo xa Hiroyuki a ku ri ku vuyeriwa eMatsalweni, tanihi leswi a nga swi kotiki ku nyikela nyingiso. U ri: “Ndzi kume swi chavelela ku yingisela tibuku ta Bibele leti rhekhodiweke eka khasete.”

Muapostola Pawulo u ri: “Loko ndzi tsanile, hi kona ndzi vaka ni matimba.” (2 Vakorinto 12:10) A ku ri moya wa Yehovha lowu pfuneke Pawulo ku endla leswi a nga ta swi kota hi matimba ya yena. Lava ponaka vuvabyi byo oma swirho na vona va nga titshega hi Yehovha leswaku va kuma matimba ya moya. Erikka wa hlamusela: “Loko hi hanye kahle naswona hi endla swilo hinkwaswo hi matimba ya hina, swi nga endleka hi nga n’wi nyiki Yehovha nkarhi wo hi pfuna. Kambe vugono bya mina byi ndzi pfune ku tiyisa vuxaka bya mina na yena hi ndlela yo hlawuleka swinene.”

Lava Khathalelaka Va Kuma Nseketelo

Lava khathalelaka va lava nseketelo entirhweni wa vona wa nkoka. Xana va nga ya eka mani leswaku va kuma nseketelo? Ndhawu yo sungula hi le ndyangwini. Xirho xin’wana ni xin’wana xi fanele xi rhwala ndzwalo wa xona wa ku khathalela. Yoshiko u hlamusela ndlela leyi vana vakwe va n’wi seketeleke ha yona hi tlhelo ra mintlhaveko: “Va yingisele swiphiqo swa mina onge hiloko swi ri swa vona.” Swirho swa ndyangu swi fanele swi dyondza ndlela yo khathalela lava nga ni vuvabyi byo oma swirho ni ku tlhela va tiva ndlela yo langutana ni ku cinca ka vumunhu bya murhandziwa wa vona.

I vamani van’wana lava nga seketelaka vanhu lava khathalelaka? David ni ndyangu wakwe va tihlanganise ni ndyangu wa vona wa moya evandlheni ra Timbhoni ta Yehovha leswaku va kuma mpfuno malunghana na Victor: “Va hlamule xikombelo xa hina. Minkarhi yin’wana a va etlela ekaya ka hina hi ku cincana leswaku va khathalela Victor vusiku hinkwabyo.”

Munhu un’wana ni un’wana la khathalelaka u lava ku vona rirhandzu ni nkhathalelo wa ndyangu wakwe wa moya. Kambe van’wana swa va nonon’hwela ku kombela mpfuno. Haruko wa hlamusela: “Hakanyingi ndzi byeriwa leswi: ‘Loko u lava ku pfuniwa, u nga kanakani ku hi byela.’ Kambe hikwalaho ka leswi ndzi tivaka ndlela leyi un’wana ni un’wana a khomekeke ha yona, a ndzi swi koti ku kombela ku pfuniwa. Ndzi nga tlangela ngopfu loko vanhu va nga nyikela mpfuno hi tindlela leti kongomeke: ‘Ndzi nga ku pfuna hi ku basisa. U vona onge ndzi nga ta rini?’ ‘Ndzi nga ku yela evhengeleni, swi nga va njhani loko ndzo ta sweswi?’”

Nsati wa Kenji u khomiwe hi vuvabyi byo oma swirho; hambiswiritano, u swi kotile ku nyikela nkhathalelo lowu a wu lavaka. U kume leswaku a nga nyiketa Yehovha mindzwalo ya yena hi xikhongelo. Eku heteleleni, nsati wakwe u lahlekeriwe hi vuswikoti byo vulavula, naswona hikwalaho ka sweswo, Kenji u lahlekeriwe hi munghana wo vulavula na yena. Kambe u hlaya Bibele masiku hinkwawo. U ri: “Swi ndzi tsundzuxa hi nkhathalelo wa Yehovha wa rirhandzu eka lava tshovekeke emoyeni, naswona leswi swi ndzi sivele ku khomiwa hi gome ni ku va ni xivundza.”

Ku titshega hi moya wa Yehovha swi nga hi pfuna loko hi tikeriwa. Loko a langutane ni ku cinca ka vumunhu bya nuna wakwe ni ku hatla a khunguvanyeka endzhaku ka vuvabyi byo oma swirho, Yoshiko u ri: “Minkarhi yin’wana ndzi titwa ndzi susumeteleka ku huwelela hi rito leri tlakukeke. Eminkarhini yo tano ndzi tshama ndzi ri karhi ndzi khongela eka Yehovha, naswona moya wakwe wu ndzi nyika ku rhula.” Hikwalaho ko tlangela vutshembeki bya Yehovha eka yena, a nga pfumelelanga nchumu wu kavanyetana ni ndlela yakwe ya Vukreste. Nkarhi na nkarhi u va kona eminhlanganweni ya Vukreste, wa hlanganyela evutirhelini ni ku va ni dyondzo ya munhu hi xiyexe ya Bibele. Yoshiko u ri: “Hi ku endla xiphemu xa mina, ndza swi tiva leswaku Yehovha a nge ndzi cukumeti.”

Loko u sungula ku vilela, Yehovha u tshama a ri kona leswaku a yingisela. Midori, loyi nuna wakwe a poneke eka vuvabyi byo oma swirho, u chaveleriwa hi mhaka ya leswaku, Yehovha u hlengeleta mihloti yakwe “e khuwaneni” ra yena. (Pisalema 56:8) U tsundzuka marito ya Yesu lama nge: “Mi nga tshuki mi vilela hi siku leri tlhandlamaka.” U ri: “Ndzi tiyimisele ku lehisa mbilu kukondza ku fika misava leyintshwa.”—Matewu 6:31-34.

Ku Langutana Ni Swipimelo Leswikulu

I ntiyiso leswaku loko van’wana va ri karhi va hlakarhela, va hlakarhela kahle, kambe van’wana ku hlakarhela ka vona a ku nyawuri lerova a va ha swi koti ku fikelela vuswikoti lebyi a va ri na byona eku sunguleni. I yini lexi nga pfunaka lava leswaku va langutana ni ntlhontlho wa ku amukela swipimelo swa vona, hambiloko swi tikomba swi ri swikulu naswona swi ta heta nkarhi wo leha swi ri kona?

Bernie, la lahlekeriweke ngopfu hi vuswikoti byakwe byo famba hikwalaho ka vuvabyi byo oma swirho, wa hlamula: “Ku tsaka hikwalaho ka ntshembo wa mina hi vutomi lebyi nga heriki emisaveni ya paradeyisi ni ku khongela Yehovha, Tata wa mina la nge matilweni, swi ndzi pfunile leswaku ndzi amukela ku tsana ka mina hi ku rhula.”

Ntshembo wolowo wu pfune Erikka ni nuna wakwe, Georg, leswaku va amukela swipimelo swa yena naswona va ha tsakela vutomi. Georg wa hlamusela: “Xikwembu xi hi tshembise leswaku xi ta hi horisa hilaha ku heleleke siku rin’wana. Hikwalaho a hi tshameli ku ehleketa hi ku tsana ka hina. Kavula, ha ha endla leswi hi nga swi kotaka hi rihanyo ra Erikka. Kambe u nga dyondza ku hanya ni fambiselo ra misiha leri nga hetisekangiki ni ku veka miehleketo ya wena eka swilo leswinene.”—Esaya 33:24; 35:5, 6; Nhlavutelo 21:4.

Eswiyin’weni leswi ku hlakarhela ku nga nyawuriki, nseketelo wa ndyangu ni wa vanghana na wona i wa nkoka swinene. Va nga pfuna muvabyi leswaku a tiyisela kukondza ku fika nkarhi wa Xikwembu wo tshungula vanhu hinkwavo lava vabyaka.

Ku tiva leswaku vanhu lava hlaseriweke hi vuvabyi byo oma swirho swin’we ni mindyangu ya vona va ni vumundzuku lebyi vangamaka enkarhini lowu rihanyo ri nga ta kondleteriwa ha wona swi va pfuna ku langutana ni vutomi siku na siku. Xisweswo hi ku lehisa mbilu va nga rindzela ku ntshunxiwa eka maxangu hinkwawo, emisaveni leyintshwa ya Xikwembu leyi nga ta ta ku nga ri khale. (Yeremiya 29:11; 2 Petro 3:13) Enkarhini lowu, hinkwavo lava hundzukelaka eka Yehovha va nga tiyiseka leswaku hambi ku ri sweswi u ta va pfuna ni ku va seketela leswaku va tiyisela vugono lebyi vangiwaka hi vuvabyi byo oma swirho.—Pisalema 33:22; 55:22.

[Blurb on page 12]

Vandyangu ni vanghana va nga pfuna munhu la hlaseriweke leswaku a tiyisela kukondza ku fika nkarhi wa Xikwembu wo herisa mavabyi hinkwawo

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Ku Sivela Vuvabyi Byo Oma Swirho

“NDLELA leyinene ya ku langutana ni vuvabyi byo oma swirho i ku byi sivela,” ku vula Dok. David Levine. Nakambe xivangelo-nkulu lexi hakanyingi xi fambisanaka ni vuvabyi byo oma swirho i ku tlakuka ka nsusumeto wa ngati (high blood pressure).

Eka vanhu vo tala, ku tlakuka ka nsusumeto wa ngati ku nga lawuriwa hi swakudya leswi nga ni potassium ni leswi nga riki ni munyu wo tala, mafurha lama tiyeke ni kholesteroli. Nakambe ku hunguta ku nwa xihoko i swa nkoka. Vutiolori bya nkarhi na nkarhi bya laveka hi ku ya hi malembe ni xiyimo xa munhu, byi pfuna ku hunguta ntiko lowu hi nkarhi lowu fanaka wu hungutaka nsusumeto wa ngati. Munhu a nga tirhisa mirhi—loko a lerisiwe hi dokodela, hikuva ku ni mirhi yo tala leyi kumekaka.

Vuvabyi bya misiha leyikulu ya le nhan’wini (carotid artery) byi pfala ndlela leyikulu ya mphakelo wa ngati leyi yaka ebyongweni naswona hi byona byi vangaka ngopfu vuvabyi byo oma swirho. Swi titshege hi ndlela leyi misiha yi pfalekeke ha yona, vuhandzuri lebyi tiviwaka tanihi carotid endarterectomy, bya pfuna eku pfuleni ka misiha leyi pfalekeke. Minkambisiso yi kombise leswaku vanhu lava a va ri ni swikombiso swa ku pfaleka ka yona ni lava misiha ya vona a yi pfaleke ngopfu, va pfuniwe hi vuhandzuri lebyi swin’we ni mirhi. Hambiswiritano, ku ni swiphiqo leswi fambisanaka ni vuhandzuri lebyi, hikwalaho byi fanele byi anakanyisisiwa hi vukheta.

Vuvabyi bya mbilu byi nga ha nyanyisa khombo ra ku hlaseriwa hi vuvabyi byo oma swirho. Atrial fibrillation (ku ba ka mbilu loku nga tolovelekangiki), loku nga vangaka swigadana swa ngati ni ku swi yisa ebyongweni, ku nga tshunguriwa hi ku tirhisa ti-anticoagulant. Swiphiqo swin’wana swa mbilu swi nga ha lava vuhandzuri ni mirhi leswaku ku hungutiwa khombo ra ku hlaseriwa hi vuvabyi byo oma swirho. Vuvabyi bya chukela byi vange makhombo yo tala ya vuvabyi byo oma swirho, hikwalaho ku byi lawula swa pfuna eku siveleni ka vuvabyi byo oma swirho.

Transient ischemic attacks, TIAs, (ku pfariwa ka misiha ya ngati hi xitshuketa) i swikombiso leswi nga erivaleni swa vuvabyi bya ku oma swirho. Tiyiseka leswaku a wu swi honisi. Vonana ni dokodela wa wena, naswona tikarhatele ku langutana ni swivangelo-nkulu, swo tanihi ti-TIA leti pfulaka tindlela to tala ta ku hlaseriwa hi vuvabyi byo oma swirho.

Vutomi lebyinene, lebyi tengeke byi nga sivela vuvabyi byo oma swirho. Swakudya leswi hleriweke kahle ni vutiolori bya nkarhi na nkarhi swin’we ni ku hunguta ku nwa xihoko ni ku tshika ku dzaha swa pfuna leswaku misiha yi tshama yi basile naswona swi nga antswisa rihanyo ra leyi se a yi onhakile. Hi ku ya hi minkambisiso yo hambana-hambana, ku dya ngopfu mihandzu leyinene, matsavu ni mavele swa pfuna ku hunguta khombo ra vuvabyi bya ku oma swirho.