Ntshikilelo Wu Nga Lawuriwa!

“Ntshikilelo wu ta tshama wu ri kona evuton’wini, naswona entiyisweni lexi hi faneleke hi xi xiyisisa i ndlela leyi hi wu tekaka ha yona ematshan’weni ya ku endla leswaku ntshikilelo wu hela.”—Leon Chaitow, mutsari wa timhaka ta rihanyo la dumeke.

BIBELE yi vhumbe leswaku “emasikwini yo hetelela,” ku ta fika “minkarhi ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona.” Vumbhoni byi swi kombisa kahle leswaku hi hanya enkarhini wolowo, hikuva vanhu—va hetisisa vuprofeta lebyi—“lava titivaka, lava titlakusaka, vasandzi, lava nga yingisiki vatswari, lava nga nkhensiki, lava nga tshembekiki, lava nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko, lava nga laviki ntwanano hambi wu ri wihi, valumbeti, lava nga tikhomiki, lava nga ni tihanyi, lava nga rhandziki vunene, vaxengi, lava omeke tinhloko, lava tikukumuxaka hi ku tinyungubyisa.”—2 Timotiya 3:1-5.

Hikwalaho a swi hlamarisi leswi swi tikaka swinene ku va ni mpimo wo karhi wa ntsako! Hambi ku ri lava ringetaka ku va ni moya wo rhula va nga ha khumbeka. “Makhombo ya l’a lulameke ma tele ngopfu,” ku tsale mupisalema Davhida. (Pisalema 34:19; ringanisa 2 Timotiya 3:12.) Hambiswiritano, ku ni swo tala leswi u nga swi endlaka eku hunguteni ka ntshikilelo leswaku wu nga ku tikeli ku tlula mpimo. Anakanya hi swiringanyeto leswi landzelaka.

Tihlayise

Xiyisisa leswi u swi dyaka. Swakudya leswinene swi katsa swakudya leswi nga ni tiproteyini, mihandzu, matsavu, swakudya swa rivele-ndzoho ni swin’wana leswi nga ni tindzoho swin’we ni swakudya leswi endliweke hi ntswamba. Tivonele eka mapa lama sefiweke ngopfu ni mafurha lama tiyeke. Tirhisa munyu wutsongo eswakudyeni swa wena, chukela ritsongo leri tengisiweke, xihoko ni caffeine yitsongo. Dyana swakudya leswi akaka, kutani swi nga ha endla leswaku ntshikilelo wu nga ku hlaseli ngopfu.

Endla vutiolori. Bibele ya tsundzuxa: “Ku letela miri swa pfuna.” (1 Timotiya 4:8) Entiyisweni, vutiolori lebyi faneleke bya nkarhi na nkarhi—van’wana va ringanyeta leswaku ka nharhu hi vhiki—byi tiyisa mbilu, byi antswisa nkhuluko wa ngati, byi hunguta kholesteroli naswona byi hunguta makhombo ya ku hlaseriwa hi vuvabyi bya mbilu. Ku tlula kwalaho, vutiolori byi kurisa ku tixixima ka munhu, kumbexana hikwalaho ka ti-endorphin leti humaka loko munhu a endla ntirho wo tika.

Etlela nkarhi lowu ringaneke. Ku nga etleli nkarhi lowu ringaneke ku vanga ku karhala naswona ku hunguta vuswikoti bya wena bya ku langutana ni ntshikilelo. Loko u ri ni xiphiqo xa ku etlela, ringeta ku namarhela eka minkarhi leyi u etlelaka ha yona ni leyi u pfukaka ha yona. Van’wana va bumabumela leswaku ku ba xirhongwana swi fanele swi teka kwalomu ka 30 wa timinete leswaku swi nga kavanyeti vurhongo lebyinene ni vusiku.

Hleleka. Vanhu lava wu lawulaka kahle nkarhi wa vona swa va olovela swinene ku langutana ni ntshikilelo. Leswaku u hleleka, xo sungula tiva mintirho leyi faneriwaka hi ku rhangisiwa emahlweni. Xa vumbirhi, endla xiyimiso leswaku u ta ka u nga yi rivali.—Ringanisa 1 Vakorinto 14:33, 40 na Vafilipiya 1:10.

Hlayisa Vuxaka Lebyinene Ni Van’wana

Kombela mpfuno. Hi minkarhi leyi tshikilelaka vanhu lava nga ni vanakulobye va kuma nsirhelelo wo karhi leswaku va nga tikeriwi ku tlula mpimo. Ku kuma munghana un’we ntsena la tshembekaka loyi u nga tiphofulaka eka yena swi nga ku pfuna ngopfu. Xivuriso xa Bibele xi ri: “Munghana wa munhu wa ṅwi ranḍa hi masiku; i makwav̌o e makhombyeni.”—Swivuriso 17:17.

Lulamisani timholovo. “Dyambu ri nga peli ma ha ri eka xiyimo xa ku kariha,” ku tsale muapostola Pawulo. (Vaefesa 4:26) Nkoka wa ku tlhantlha swiphiqo hi ku hatlisa ematshan’weni ya ku tshamela ku hlundzuka wu kombisiwe hi nkambisiso lowu endliweke eka vanhu va 929 lava poneke ku dlayiwa hi vuvabyi bya mbilu. Lava tshamelaka ku hlundzuka a va ri ekhombyeni ra ku khomiwa hi vuvabyi bya mbilu ra vumbirhi ku nga si hela malembe ya khume ku sukela loko byi va khome ro sungula, ku tlula vanhu lava nga ni moya wo rhula. Vaendli va nkambisiso lowu va kombisa leswaku hambiloko ku hlundzuka ku tikomba onge ku hoxa xandla swinene, ku karhateka ku tlula mpimo emintlhavekweni, loku humesaka tihomoni ta ntshikilelo emirini ku nga va ni vuyelo lebyi fanaka. “Mona i ku bola ka marambu,” ku vula Swivuriso 14:30.

Tinyike nkarhi wa ku va ni ndyangu wa wena. Vatswari va Vaisrayele a va lerisiwe ku heta nkarhi ni vana va vona, a va fanele va nghenisa misinya leyinene ya milawu etimbilwini ta vona. (Deteronoma 6:6, 7) Vuxaka lebyi veke kona byi endle leswaku vun’we bya ndyangu byi tiya—ku nga nchumu lowu kalaka namuntlha. Nkambisiso wun’wana wu kombisa leswaku mimpatswa yin’wana leyi tirhaka, yi heta timinete ta 3,5 hi xiringaniso yi ri eku tlangeni ni vana va yona hi siku. Hambiswiritano, ndyangu wa wena wu nga va xihlovo xa mpfuno loko u langutane ni ntshikilelo. “Ndyangu wu ku nyika ntshunxeko lowu tiyeke hikwalaho ka swirho swa wona leswi tiyisanaka hi tlhelo ra mintlhaveko, wu ni swirho leswi tivaka leswi u nga xiswona hakunene naswona entiyisweni swa ku rhandza,” ku vula buku yin’wana. “Ku tirha hi ndyangu hi yin’wana ya tindlela letinene ta ku hunguta ntshikilelo.”

Vana La Ringaniselaka eVuton’wini Bya Wena

Ringanisela. Munhu loyi nkarhi na nkarhi a tikarhataka ku tlula mpimo hi tlhelo ra nyama ni ra mintlhaveko u ta va ni matshimbi kumbexana hambi ku ri gome. Ku ringanisela hi swona swi pfunaka. “Vutlhari lebyi humaka ehenhla . . . [bya] anakanyela,” ku tsale muapostola Yakobo. (Yakobo 3:17; ringanisa Eklesiasta 7:16, 17 na Vafilipiya 4:5.) Dyondza ku ala ku endla leswi u nga ta ka u nga swi koti ku swi endla.

U nga tiringanisi ni munhu un’wana. Vagalatiya 6:4 yi ri: “Un’wana ni un’wana a a kombise leswi ntirho wa yena wu nga swona, kutani u ta va ni xivangelo xo khana malunghana na yena hi yexe, naswona ku nga ri hi ku tiringanisa ni munhu un’wana.” Ina, hambi ku ri etimhakeni ta vugandzeri, Xikwembu a xi hi ringanisi ni van’wana hi ndlela yo biha, a xi hi koxi swo tala ku tlula leswi swiyimo swa hina swi hi pfumelelaka ku endla swona. Xi amukela tinyiko ni magandzelo ya hina ‘hi ku ya hi leswi hi nga na swona, ku nga ri hi leswi hi nga riki na swona.’—2 Vakorinto 8:12.

Tinyike nkarhi wo wisa. Hambileswi Yesu a tirha hi matimba, a a tinyika nkarhi wa ku wisa swin’we ni valandzeri vakwe. (Marka 6:30-32) Mutsari la huhuteriweke wa Eklesiasta u swi xiyile leswaku ku wisa i swa nkoka. U tsarile: “Nḍi ḍunisa ku ṭaka, nḍi ku: A ku na le’ši sasekeke ka munhu e hansi ka dyambu, loko ku nga ri ku dya, ni ku nwa, ni ku tiṭakela; hi leši a ši siyeriweke, e ku tikarateni ka yena hi masiku hikwawo ya ku hanya ka yena, lawa Šikwembu ši ṅwi nyikeke wona e hansi ka dyambu.” (Eklesiasta 8:15) Ku titsakisa loku ringaniseriweke ku phyuphyisa miri naswona ku pfuna ku susa ntshikilelo.

Vana Ni Langutelo Lerinene Hi Ntshikilelo

Loko u langutane ni swiyimo leswi tshikilelaka:

U nga tibyeli leswaku Xikwembu xi ku tshikile. Bibele yi hi byela leswaku Hana wansati wo tshembeka, emalembeni yo tala “a dya mbitsi” (“a ri ni gome swinene,” Revised Standard Version). (1 Samuwele 1:4-11) Le Makedoniya Pawulo a tshama a ri ni “gome nkarhi na nkarhi.” (2 Vakorinto 7:5, Byington) Emahlweni ka rifu rakwe, Yesu u “fikeriw[e] hi maxangu” naswona a ri ni ntshikilelo lowukulu lerova “nyuku wakwe wu kotisa mathonsi ya ngati wu thonela ehansi.”a (Luka 22:44) Lava a a va ri malandza lama tshembekeke ya Xikwembu. Hikwalaho, loko u langutana ni ntshikilelo, a ku na xivangelo xo anakanya leswaku Xikwembu xi ku cukumetile.

Dyondza eka swiyimo swa wena leswi tshikilelaka. Pawulo u tsale leswaku a boheka ku tiyisela “mutwa enyameni,” a swi kanakanisi leswaku a ri ni xiphiqo xa rihanyo lexi n’wi vangeleke ntshikilelo lowukulu. (2 Vakorinto 12:7) Hambiswiritano, endzhaku ka kwalomu ka ntlhanu wa malembe, u swi kotile ku vula a ku: “Eka hinkwaswo ni le ka swiyimo hinkwaswo ndzi dyondze xihundla xa ku xurha ni ku va ni ndlala, ku va ni swo tala ni ku pfumala. Eka swilo hinkwaswo ndzi ni ntamu hikwalaho ka loyi a ndzi nyikaka matimba.” (Vafilipiya 4:12, 13) Pawulo a a nga tiphini hi ku va ni “mutwa enyameni,” kambe hi ku wu tiyisela, u dyondze ku titshega swinene hi Xikwembu leswaku a kuma matimba.—Pisalema 55:22.

Hlakulela Swilo Swa Moya

Hlaya ivi u anakanyisisa hi Rito ra Xikwembu. “Va tsaka lava khathalaka hi xilaveko xa vona xa moya,” ku vule Yesu. (Matewu 5:3) Ku hlaya ni ku anakanyisisa hi Rito ra Xikwembu i swa nkoka. Hakanyingi, hi ku endla ndzavisiso hi ku hiseka eMatsalweni, hi kuma marito lamanene ya xikhutazo lama fikeke hi nkarhi lama hi pfunaka ku langutana ni siku. (Swivuriso 2:1-6) Mupisalema u te: “Mbilu ya mina loko yi tele miv̌ilelo, ku tšhav̌elela ka wena [Xikwembu] ku ṭakisa moya wa mina.”—Pisalema 94:19.

Khongela nkarhi na nkarhi. Pawulo u tsarile: “Tivisani Xikwembu swikombelo swa n’wina; kutani ku rhula ka Xikwembu loku tlulaka miehleketo hinkwayo ku ta rindza timbilu ta n’wina ni matimba ya n’wina ya mianakanyo ha Kreste Yesu.” (Vafilipiya 4:6, 7) Ina, “ku rhula ka Xikwembu” ku nga hlula mintlhaveko ya hina leyi vavisekeke ni ku yi horisa, niloko “matimba lama tlulaka lama tolovelekeke” ma laveka.—2 Vakorinto 4:7.

Vana kona eminhlanganweni ya Vukreste. Vandlha ra Vukreste ri ni maendlelo lama pfunaka, hikuva lava nga eka rona va khongoteriwa leswaku va “khutazana erirhandzwini ni le mintirhweni leyinene, . . . [va] khutazana.” Hi xivangelo lexinene, Pawulo u byele Vakreste va Vaheveru leswaku va nga ‘fularheli ku hlengeletana ka vona.’—Vaheveru 10:24, 25.

Ntshembo Lowu Tiyeke

Entiyisweni, ku hunguta ntshikilelo hi ntolovelo a ko va mhaka ya ku landzela ndlela yo karhi leyi olovaka. Hakanyingi, ku laveka leswaku munhu a cinca ndlela leyi a ehleketaka ha yona. Hi xikombiso, munhu a nga boheka ku dyondza tindlela letintshwa ta ku langutana ni swiyimo swa yena leswaku swi nga n’wi hluli. Eka swiyimo swin’wana, ku phikelela kumbe vukulu bya ntshikilelo ku nga endla leswaku u boheka ku kuma vutshunguri lebyi faneleke.

Kavula, ku hava ni un’we namuntlha loyi a hanyaka vutomi lebyi nga riki na wona ntshikilelo lowu nga ni khombo. Hambiswiritano, Bibele ya hi tiyisekisa leswaku Xikwembu ku nga ri khale xi ta yisa nyingiso wa xona eka vanhu ivi xi susa swiyimo leswi va vangelaka ntshikilelo lowu nga ni khombo. Eka Nhlavutelo 21:4, hi hlaya leswaku Xikwembu xi ta “sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona.” Endzhaku ka sweswo, vanhu lava tshembekaka va ta tshama hi ku rhula. Muprofeta Mikiya u vhumbile: “V̌a ta ṭhama uṅwana ni uṅwana e hansi ka nkuwa, ni le hansi ka vinya ya yena, ku nga ri na loyi a v̌a pfušaka; hikuv̌a nomu wa Yehova wa tinyimpi wu v̌urisile.”—Mikiya 4:4.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 30]

Ntshikilelo Ni Vuhandzuri

Madokodela man’wana ma languta mpimo wa ntshikilelo eka vavabyi va vona va nga si va yisa ekamareni ra vuhandzuri. Hi xikombiso, Dok. Camran Nezhat, la nga muhandzuri, u ri:

“Loko ku ri ni munhu loyi ndzi faneleke ku n’wi endla vuhandzuri ivi hi siku rero a ndzi byela leswaku u chuhile naswona a nga swi lavi ku endliwa vuhandzuri, ndza tshika ku byi endla.” Ha yini? Nezhat wa hlamusela: “Muhandzuri un’wana ni un’wana wa swi tiva leswaku vanhu lava tsemekeke nhlana a swi va fambeli kahle loko va endliwa vuhandzuri. Va huma ngati yo tala, va khomiwa hi mavabyi yo tala ni ku va ni swiphiqo swin’wana. Swi va tikela ngopfu ku hlakarhela. Swi antswa ngopfu loko va ri exiyin’weni lexinene.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]

Ku hlakulela swilo swa moya swi ta ku pfuna ku tshama u ri ni ntsako

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Ku khathalela rihanyo ra wena swi hunguta ntshikilelo

Ku wisa

Swakudya leswinene

Vutiolori