Ntshikilelo—Leswi Wu Swi Vangaka Ni Mimbuyelo Ya Kona

NTSHIKILELO i yini? Hi ku ya hi mutivi un’wana, ntshikilelo wu nga ha hlamuseriwa tanihi “nchumu hambi wu ri wihi emirini, eka tikhemikhali kumbe emintlhavekweni lowu tshikilelaka miri kumbe mianakanyo.” Xana leswi swi vula leswaku ntshikilelo hinkwawo wu ni khombo? Doo! Hilaha Dok. Melissa C. Stöppler a vulaka hakona, “ku tshikilelekanyana swi nga pfuna minkarhi yin’wana. Ku titwa u tshikilelekilenyana loko u khomekile hi ntirho wo karhi hakanyingi swi ku susumetela ku wu endla kahle ntirho wa kona ni ku tirha hi nkhinkhi.”

Kutani, hi rini laha ntshikilelo wu vangaka xiphiqo kona? Stöppler u ri: “Hiloko wu va ehenhla ka matimba ya wena kumbe u tsandzeka ku wu lawula kahle lerova swi kala swi vonaka leswaku u tshikilelekile.” Xiya swin’wana leswi hi ntolovelo swi vangaka ntshikilelo.

Ntshikilelo Wo Lava Ku Kuma Mali Yo Hanya Ha Yona

Hosi Solomoni u te: “Malunghana ni munhu a ku na nchumu xo antswa ku tlula leswaku a dya ni ku nwa, a endla leswaku moya-xiviri wakwe wu vona leswinene hikwalaho ka ku tikarhata kakwe.” (Eklesiasta 2:24) Kambe, vatirhi vo tala va kuma leswaku va tshikileleka ngopfu entirhweni.

Xiviko lexi humaka eka Vandla ra le Yuropa ra Vuhlayiseki ni Rihanyo eNtirhweni xi vule leswaku hakanyingi vatirhi va tshikileleka emintirhweni ya vona hileswi, xin’wana xa swona, ku nga riki na mbulavurisano lowunene exikarhi ka valawuri ni vathoriwa, valawuri a va va katsi vatirhi loko va endla swiboho leswi khumbaka vona vatirhi, vatirhi va lwa va ri swavo, kumbe ntirho wa kona wu nga ha hela hambi ku ri rini kumbe a wu holeli swi nyawula. Ku nga khathariseki swivangelo swa kona, swiphiqo swa le ntirhweni swi nga ha siya vatswari va nga ri na matimba ya ku langutana ni mintlhontlho ya le mindyangwini ya vona. Naswona mintlhontlho ya kona yi nga ha va yikulu swinene. Hi xikombiso, le United States, hi lembe rin’we ntsena, vanhu va kwalomu ka 50 wa timiliyoni a va khathalela xirho xa ndyangu lexi vabyaka kumbe lexi dyuhaleke. Swiphiqo swa timali swi nga ha vanga ntshikilelo ekaya. Rita, la nga ni vana vambirhi, u langutane ni xiphiqo xa timali endzhaku ka loko nuna wakwe, Leandro, a kume mhangu ya movha, leswi endleke leswaku a famba hi xitulu xa lava lamaleke. Rita u ri: “Swiphiqo swa timali swi vanga ntshikilelo. Loko u nga ri na yona mali yo hakelela hinkwaswo swa le kaya, u lahlekeriwa hi ntsako.”

Mintshikilelo Ya Vatswari Lava Nga Voxe

Vatswari lava nga voxe na vona va langutana ni ntshikilelo lowukulu loko va ri karhi va ringeta ku hlangavetana ni swilaveko swa mindyangu ya vona. Mutswari u fanele a ba xibunu a lunghiselela swo fihlula, ku ambarisa vana ni ku va yisa exikolweni, ku tsutsumela entirhweni leswaku a ya fika hi nkarhi, kutani a langutana ni mintlhontlho ya ntirho wa yena, swi nga ha siya mutswari la nga yexe a karhele naswona a nyakapfarile emintlhavekweni. Naswona loko manana a chayisa entirhweni, wa ha boheka ku tsutsuma a landza vana exikolweni, a sweka swakudya swo lalela ni ku endla mintirho yin’wana ya le kaya. María, mutswari la nga un’we la nga ni vana va mune va vanhwanyana, u vula leswaku u titwa a tshikilelekile ngopfu endzeni, a twa onge u ta buluka.

Vana Lava Tshikilelekeke

Mutivi wa timhaka ta vaaki Ronald L. Pitzer u ri: “Vantshwa vo tala va va ni ntshikilelo lowukulu.” Va fanele va langutana ni ku cinca ka mimiri ni ka mintlhaveko ya vona emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi. Hala tlhelo ku ni ntshikilelo exikolweni. Hi ku ya hi buku leyi nge Childstress!, siku rin’wana ni rin’wana exikolweni ri ni “swiphiqo swo tala leswi vangaka ntshikilelo—eka tidyondzo ta vona, eka vuxaka ni tintangha ta vona ni le ka vuxaka bya vona ni vadyondzisi.”

Etindhawini tin’wana, nxungeto wa madzolonga ya le xikolweni—hi nga ha vuli leswi vantshwa vo tala sweswi va chavaka nhlaselo wa vutherorisi ni timhangu tin’wana, wu va vangela gome. Nhwanyana un’wana u tsale a ku: “Loko vatswari va tshamela ku vulavula hi ndlela leyi misava yi chavisaka ha yona sweswi, sweswo swi ta hi chavisa.”

Vatswari va fanele va va xikhutazo eka vana va vona. Kambe Pitzer u ri: “Khombo ra kona, vatswari va tala ku ma tekela ehansi, ku ma bakanya, ku ma honisa kumbe ku ma ba hi makatla matshalatshala ya vana ni vantshwa yo bula na vona hi ndlela leyi va titwaka ha yona.” Eswiyin’weni swin’wana, vatswari a va swi koti ku khathalela swilaveko swa vana va vona hikwalaho ka swiphiqo swa vona vini swa vukati. Muntshwa la vuriwaka Tito, loyi vatswari vakwe va heteleleke va dlaye vukati, u ri: “Swi vonaka onge vatswari va mina a va tshamela ku lwa.” Hilaha buku leyi nge Childstress! yi vulaka hakona, “ku lwa ni ku holova a hi swona ntsena swi vangaka ntshikilelo. Ku khovolela n’wana kambe u endla onge u le ku tlangeni, swi n’wi twisa ku vava.”

Leswi Ntshikilelo Wu Swi Vangaka

Ku nga khathariseki leswaku u ntsongo kumbe u nkulu kumbe ntshikilelo wa wena wu vangiwa hi ntirho kumbe xikolo, gome ri nga hlasela rihanyo ra wena. Mutsari un’wana wa tibuku ta swa vutshunguri wa hlamusela: “Ndlela leyi miri wu angulaka ha yona loko u ri ni ntshikilelo swi fana ni ndlela leyi xihaha-mpfhuka xi dumaka ha yona xi nga si suka.” Ina, loko u ri ni ntshikilelo, mbilu ya wena yi ba ngopfu ni nsusumeto wa wena wa ngati wu ya ehenhla swinene. Mpimo wa chukele engatini wa engeteleka. Tihomoni ta huma. Mutsari yoloye u ya emahlweni a ku: “Loko ntshikilelo wu engeteleka, swirho hinkwaswo swa nkoka emirini (byongo, mbilu, mahahu, misiha ni misiha ya ngati) a swi tirhi kahle. Leswi swi nga ha vavisa munhu emirini ni le miehleketweni loko nkarhi wu ri karhi wu famba.” A hi ku tala ka wona mavabyi lama ntshikilelo wu nga ha hoxaka xandla eka wona: vuvabyi bya mbilu, vuvabyi byo oma swirho, mavabyi lama hlaselaka fambiselo ra nsawutiso, vuvabyi bya khensa, mavabyi ya misiha ni ya longo ni vuvabyi bya chukele, loko hi hlaya ma nga ri mangani ntsena.

Xin’wana lexi nga dyisiki byi rhelela i ndlela leyi nga ni khombo leyi vanhu vo tala—ngopfu-ngopfu lavantshwa—va ringetaka ku lwa ni ntshikilelo ha yona. Dok. Bettie B. Youngs u ririsa xileswi: “Swi twisa ku vava leswi vantshwa hikwalaho ko lava ku balekela ku vava, va hundzukelaka ebyaleni ni le ka swidzidzirisi, ku tikhoma loko biha ka rimbewu, ntshiva ni madzolonga naswona va balekaka ekaya—sweswo swi va peta ekhombyeni lerikulu ku ri na leri va ringetaka ku ri balekela.”

Ntshikilelo wu fambisana ni mahanyelo ya manguva lawa; a wu nge swi koti ku wu balekela hi ku helela. Kambe, hilaha xihloko lexi landzelaka xi nga ta kombisa hakona, swi kona leswi hi nga swi endlaka leswaku hi kota ku lawula ntshikilelo!

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 6]

“Ndzi tshikileleka ngopfu lerova ndzi titwa onge ndzi nga buluka”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

Hakanyingi vatswari lava nga voxe va tshama va khomeke ngopfu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Hakanyingi swikolo swi tshikilela vantshwa swi nga fanelanga