Mati Ni Rihanyo Ra Wena

“A WU nge swi koti ku titshega hi mpimo wa torha leswaku u kota ku tiva mpimo wa mati lama laviwaka hi miri wa wena,” ku vula magazini wa Health. Hambiswiritano, ku nwa mati yo tala swa pfuna emirini ni le ka vuhlayiseki bya mintlhaveko ya hina swin’we ni le ka ndlela leyi hi langutekaka ha yona. Miri wa hina wu lahlekeriwa hi mati nkarhi na nkarhi loko hi dzuka nyuku, hi huma mihloti ni loko hi tsakamisa niloko hi hefemula. Mati lama lahlekeke ma fanele ku siviwa hi man’wana. Ku laveka yo tanihi kwihi? Tibuku to tala ti bumabumela ku nwa nhungu wa tinghilazi ta mati—tilitara timbirhi—siku na siku.

Ha yini? Mati ma pfuna ku fambisa swakudya ni ku susa thyaka emirini wa hina. Ma pfuna eku lawuleni ka mahiselo ya miri ni ku endla leswaku mahlangano ya miri wa hina ma tirha kahle. Health magazini wu ri: “Hambi ku ri ku kayivela kutsongo ka mati emirini ku nga endla leswaku u titwa u karhele . . . kumbe u vabya. Ku pfumala mati emirini i xiphiqo lexi tolovelekeke lexi nga tekeriwiki enhlokweni lexi vangaka matshimbi.” Magazini lowu wu ri: “U nga yengiwi hi ku languteka ka kofi ni tiya, swakunwa swo titimula leswi nga ni caffeine ni xihoko; entiyisweni swi hoxa xandla eku heteni ka mati emirini.” Caffeine ni xihoko swi endla leswaku munhu a tshamela ku humesa mati naswona swi endla leswaku miri wu lahlekeriwa hi mati.

Ku engetela kwalaho “nhlonge ya wena yi lava mati leswaku yi tshama yi olovile ni ku rhetela.” Ku tola switolwa swo olovisa nhlonge swi nga pfuna emhakeni leyi. Kambe a swi engeteli ku olova ka nhlonge. Ematshan’weni ya sweswo, swi endla vamba leri pfunaka ku hlayisa ku olova loku ana se ku nga kona enhlongeni. Ku hlayisa ku olova loku i swa nkoka swinene loko munhu a ri karhi a kula, tanihi leswi nhlonge ya hina yi heleriwaka hi vuswikoti bya yona byo hlayisa mati loko hi dyuhala.

Lexi vavisaka, ematikweni yo tala, matshalatshala lamakulu ma laveka leswaku ku kumiwa mati yo ringana lama tengeke. Kambe i swa nkoka. Ringeta hi matimba ku nwa mati yo tala naswona u tirhisa ndlela leyi yo olova leswaku u tikhathalela ni ku va u languteka kahle!