Xana Ku Humelele Yini Hi Ku Rhandza Munhu-kuloni?

VANHU va timiliyoni va tivona va nga pfuni nchumu, va chava naswona va le maxangwini lerova a va tivi leswaku va nga ya eka mani leswaku a va pfuna. Wansati un’wana u te: “Ndzi dya ndzexe, ndzi famba ndzexe, ndzi etlela ndzexe naswona a ndzi na munhu wo vulavula na yena.” I vanhu va nga ri vangani lava tiyimiseleke ku pfuna ni ku kombisa rirhandzu eka vanhu lava lavaka ku pfuniwa.

Wansati un’wana loyi a ri n’wamabindzu u te: ‘Siku rin’wana nimadyambu noni yin’wana leyi tshamaka efuletini ya mina, yi gongondzile enyangweni wa yindlu ya mina ivi yi vula leswaku yi ni xivundza. Ndzi yi hlamule kahle kambe ndzi yi byele hi ku kongoma leswaku ndzi khomekile. Yi kombele ku khomeriwa hikwalaho ka leswi yi ndzi kavanyeteke ivi yi suka yi famba.’

Wansati loyi u ye emahlweni a ku: ‘Ndzi tinyungubyisile hikwalaho ka leswi ndzi hlongoleke munhu loyi wo karhata. Madyambu lama landzeleke munghana wa mina u ndzi bele riqingho a ndzi vutisa loko ndzi n’wi tiva wansati loyi hi tshamaka emuakweni wun’we la tisungeke vusiku bya tolo. Loko wa ha anakanya leswaku a nga va a ri mani, a ku ri wansati luyani a gongondzeke enyangweni wa yindlu ya mina.’ Endzhaku ka sweswo n’wamabindzu loyi wa xisati u vule leswaku u dyondze “dyondzo leyi a nga ta ka a nga yi rivali.”

Swa tiveka leswaku tincece leti nga kombisiwiki rirhandzu ti nga fa. Vanhu lavakulu na vona va nga fa loko va nga kombisiwi rirhandzu. Eka xipapilana lexi a xi ri ni rungula ra ku tisunga, nhwanyana wo xonga wa malembe ya 15 hi vukhale u te: “Ku rhandziwa swi vula ku ka u nga vi na xivundza nikatsongo.”

Maxangu Ya Manguva-lawa

Loko yi vulavula hi ku vengana ka rixaka emalembeni ma nga ri mangani lama hundzeke, Newsweek yi te: “‘Venga warikwenu’ swi tikomba o nge i xiga xa lembe.” Hi nkarhi wa hasahasa le Bosnia na Herzegovina lawa khale a ma ri xiphemu xa Yugoslavia, vanhu vo tlula miliyoni va boheke ku baleka emakaya ya vona naswona vanhu va makume ya magidi va dlayiwile. A va dlayiwa hi vamani? “Hi vaakelani va hina. A hi tolovelane na vona.” Ku vula nhwanyana un’wana la bohekeke ku baleka emugangeni wa ka vona.

“A hi tshamisane hi ku rhula,” ku rungule wansati un’wana a vulela ehenhleni ka 3000 wa Mahutu ni Matutsi lama tshamaka eximutanini xa Ruganda. The New York Times yi te: “Leswi humeleleke eximutanini lexi hi leswi humeleleke ni le tikweni hinkwaro ra Rwanda: Mahutu ni Matutsi a ma tshama swin’we, a va tekana a va nga kali va vilerisiwa hi leswaku ku ni Muhutu kumbe Mututsi. Hi ku tsopeta ka tihlo swilo swi cincile,” kutani “vanhu va sungule ku dlayana.”

Hilaha ku fanaka, Vayuda ni Maarabu eIsrayele va tshama endhawini yin’we, kambe vunyingi bya vona va vengana. Eka lembe-xidzana leri ra vu-20, swiyimo leswi fanaka swi sungurile eIreland N’walungu, India na Pakistan, eMalaysia na Indonesia ni le xikarhi ka tinxaka le United States—ina, emisaveni hinkwayo leyi hi hanyaka eka yona.

Munhu a nga tshaha swikombiso swo tala swa madzolonga ya tinxaka ni ya vukhongeri. A swi si tshama swi endleka ematin’wini leswaku misava yi kayivela rirhandzu hi ndlela leyi.

I Vamani Lava Nga Ni Vutihlamuleri?

Ku fana ni rirhandzu, rivengo na rona ra dyondzisiwa. Risimu rin’wana leri rhandziwaka ri vula leswaku vana va “hatla va dyondzisiwa/Va nga si va ni malembe ya tsevu kumbe nkombo kumbe nhungu/Ku venga vanhu hinkwavo lava vengiwaka hi maxaka ya vona.” Ngopfu-ngopfu namuntlha ku dyondzisiwa rivengo. Hakanyingi tikereke ti tsandzekile ku dyondzisa rirhandzu eka vanhu lava nga swirho swa tona.

Phepha-hungu ra Xifurwa leri nge Le Monde, ri vutise xivutiso lexi: “Xana munhu a nga yi papalatisa ku yini mianakanyo ya leswaku Matutsi ni Mahutu lama nga enyimpini le Burundi na Rwanda ma dyondzisiwe hi varhumiwa van’we lava nga Vakreste naswona a va nghena tikereke leti fanaka?” Entiyisweni, hi ku ya hi National Catholic Reporter, Rwanda i “tiko leri nga ni 70 wa tiphesente ta vanhu lava nga Makhatoliki.”

Eku sunguleni ka lembe-xidzana leri, matiko ya Yuropa Vuxa ma hundzuke matiko ya Vukhomunisi lebyi alaka vukona bya Xikwembu. Ha yini? Hi 1960, nhloko ya kholichi ya vukhongeri le Prague, eCzechoslovakia, yi te: “Hi hina, hina Vakreste ntsena lava sunguleke Vukhomunisi. . . . Tsundzuka leswaku Makhomanisi a ma ri Vakreste. Loko ma nga ri na rona ripfumelo eka Xikwembu xa vululami, i nandzu wa mani xana?”

Anakanya hi leswi tikereke ti swi endleke hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava. Brigadiya jenerala wa le Britain, Frank Crozier, malunghana ni nyimpi leyi u vule leswi: “Tikereke ta Vukreste i swihalati-nkulu swa ngati leswi hi nga na swona naswona hi swi tirhisa ngopfu.” Endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, The New York Times yi te: “Eka mintlawa ya vafundhisi va Khatoliki va minkarhi leyi hundzeke, hakanyingi a va seketela tinyimpi ta matiko ya ka vona, a va katekisa mavuthu ni ku endla swikhongelo swa ku kombela ku hlula enyimpini, hi hala tlhelo ntlawa lowun’wana wa vabixopo, erivaleni va khongelele ku hlula enyimpini.”

Hambiswiritano, Yesu Kreste u kombise rirhandzu eka swiendlo swa yena hinkwaswo, naswona muapostola Pawulo u tsarile: “N’wina mi dyondzisiwa hi Xikwembu leswaku mi rhandzana.” (1 Vatesalonika 4:9) Un’wana wa vatsari va Vancouver Sun, u te: “Vakreste va ntiyiso i vamakwavo eka Yesu Kreste. Kahle-kahle, va nga ka va nga vavisani hi vomu.”

Swi le rivaleni leswaku tikereke hi tona leti nga ni nandzu lowukulu malunghana ni ku kayivela ka rirhandzu loku nga kona namuntlha. Xihloko lexi humesiweke eka magazini lowu nge India Today xi te: “Vugevenga lebyi tsemaka nhlana byi endliwe hi vito ra vukhongeri.” Hambiswiritano, ku ni xivangelo-nkulu lexi kombisaka leswi endlaka xitukulwana xa hina xi ri lexi tivekaka ngopfu hi ku va xi ri ni tihanyi eka vanhu van’wana.

Lexi Endleke Rirhandzu Ri Hola

Muvumbi wa hina u hi nyika nhlamulo. Rito rakwe ku nga Bibele, ri vula nkarhi lowu hi hanyaka eka wona ri ku i ‘masiku yo hetelela.’ Vuprofeta bya Bibele byi vula leswaku lowu i nkarhi lowu vanhu va nga ta ka va nga vi na “xinakulobye xa ntumbuluko” ha wona. Malunghana ni “minkarhi [leyi] ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona,” leyi nakambe eMatsalweni yi vuriwaka “makumu ya mafambiselo ya swilo,” Yesu Kreste u vhumbhe leswaku “rirhandzu ra vo tala ri ta hola.”—2 Timotiya 3:1-5; Matewu 24:3, 12.

Hikwalaho, ku kayivela ka rirhandzu loku nga kona namuntlha, i xiphemu xa vumbhoni bya leswaku hi hanya emasikwini yo hetelela ya misava leyi. Lexi tsakisaka, swi tlhela swi vula leswaku misava leyi ya vanhu lava nga chaviki Xikwembu yi ta siviwa hi misava leyintshwa ya ku lulama leyi lawuriwaka hi rirhandzu.—Matewu 24:3-14; 2 Petro 3:7, 13.

Kambe, xana hakunene hi na xona xivangelo xo tshemba leswaku ku cinca ko tano ku ta va kona—ni leswaku hi ta tshama emisaveni leyi vanhu hinkwavo va nga ta rhandzana ni ku tshama swin’we hi ku rhula eka yona?