Aids—Ntungu Lowu Hangalakaka

KAREN u kulele evupela-dyambu bya United States.a Tanihi un’wana wa Timbhoni ta Yehovha, u hlayise mimpimanyeto leyi tlakukeke ya mahanyelo evuntshweni bya yena hinkwabyo. Hi 1984, loko a ri ni malembe ya 23 hi vukhale, u tekiwe hi Bill, loyi a ri ni malembe mambirhi ntsena a ri Mbhoni. Va katekisiwe hi vana vambirhi, mufana ni nhwanyana.

Hi 1991, rirhandzu ra vona a ri dzime timitsu, a va tiphina naswona a va ri ni ntsako. Eku heleni ka lembe rero, Bill u hume vala ro basa leri a ri nga nyamalali eririmini. U ye eka dokodela.

Endzhakunyana ka sweswo, Karen ni vana a va ri ehandle va ri karhi va harika matluka. Bill u tshame exitupini xa rikupakupa ivi a vitana Karen leswaku a ta tshama etlhelo ka yena. U angarhe nsati wakwe a ri karhi a khavaxela mihloti ivi a n’wi byela leswaku wa n’wi rhandza naswona a lava ku hanya na yena hilaha ku nga heriki. Kutani ke, i yini lexi a xi n’wi khavaxerisa mihloti? Dokodela u anakanye leswaku Bill u tluleriwe hi xitsongwatsongwana xa HIV, lexi vangaka vuvabyi bya AIDS.

Ndyangu wu kamberiwile. Bill na Karen va kumeke va ri ni vuvabyi lebyi. Bill u tluleriwe hi vuvabyi lebyi a nga si va un’wana wa Timbhoni ta Yehovha; hilaha ku fanaka u tlulete Karen vuvabyi lebyi. Vana va kumeke va nga ri na byona. Ku nga si hela malembe manharhu, Bill u file. Karen u ri: “A ndzi swi tivi leswaku ndzi nga swi fanisa na yini ku vona wanuna loyi khale ka yena a ri mbhuri, loyi u n’wi rhandzaka, loyi a wu tiyimisele ku hanya na yena hilaha ku nga heriki, a hela hakatsongo-tsongo ku sala marhambu ntsena. Ndzi rile vusiku byo tala. U fe ku sale tin’hweti tinharhu leswaku hi hlanganisa lembe ra vukhume hi tekanile. A ri tatana tlhelo nuna lonene.”

Hambileswi dokodela a byeleke Karen leswaku ku nga ri khale u ta landzela nuna wa yena esirheni, ni sweswi wa ha hanya. Vuvabyi bya AIDS bya ha ku sungula ku n’wi khoma.

Karen hi un’wana wa vanhu va kwalomu ka 30 wa timiliyoni lava nga ni HIV/AIDS, ku nga nhlayo leyi tlulaka ntsengo hinkwawo wa vaaka-tiko va Australia, Ireland na Paraguay. Swiringanyeto swi kombisa leswaku tiko ra Afrika ri ni vanhu va 21 wa timiliyoni lava khomiweke hi mavabyi lawa. Hi ku ya hi tinhlayo ta Nhlangano wa Matiko, loko lembe-xidzana leri landzelaka ri sungula, nhlayo leyi yi nga ha engeteleka yi fika eka 40 wa timiliyoni. Xiviko xin’wana xa Nhlangano wa Matiko xi vula leswaku vuvabyi lebyi byi phikizana ni mintungu leyikulu leyi tshameke yi va kona ematin’wini. Eka vanhu lavakulu lava nga kona emisaveni lava minsusumeto ya vona ya rimbewu yi tirhaka kahle, lava nga ni malembe ya 15 ku ya eka 49, munhu un’we eka vanhu va 100 ana se u tluleriwe hi xitsongwatsongwana xa HIV. Eka vanhu lava, i munhu un’we ntsena eka vanhu va khume loyi a swi tivaka leswaku u na xona. Ematikweni man’wana ya Afrika, 25 wa tiphesente ta vanhu lavakulu va tluleriwe hi vuvabyi lebyi.

Ku sukela loko ntungu lowu wu sungurile hi 1981, vanhu va kwalomu ka 11,7 wa timiliyoni va file hikwalaho ka AIDS. Ku ringanyetiwa leswaku hi 1997 ntsena, vanhu va kwalomu ka 2,3 wa timiliyoni va file. Hambiswiritano, ku ni swivangelo leswintshwa swa ku va ni ntshembo eka matshalatshala yo lwisana ni AIDS. Emalembeni ma nga ri mangani lama hundzeke, ku ve ni ku hunguteka ka nhlayo ya vanhu lava khomiwaka hi AIDS ematikweni lama fuweke. Ku engetela kwalaho, ku ni mirhi yin’wana leyi tikombaka yi ta pfuna vanhu lava nga ni vuvabyi lebyi leswaku va va ni rihanyo lerinene ni ku hanya nkarhi wo leha.

Xana u nga tisirheleta njhani eka AIDS? Hi tihi tindlela letintshwa ta vutshunguri swin’we ni mirhi yo tlhavela leyi antswisiweke? Xana vuvabyi lebyi byi ta kala byi hluriwa? Swivutiso leswi swi ta hlamuriwa eka swihloko leswi landzelaka.

[Tinhlamuselo ta le hansi]