I Mani La Nga Ta Basisa Misava Ya Hina?

“NDZI vona onge hi lembe ra 2025 rito leri nge ‘nthyakiso’ ri ta va ri nga ha ri kona emilon’wini ya vanhu vo tala loko ndzi languta vumakelo bya hina.” Lawa i marito ya sweswinyana lama vhumbhiweke hi muungameri wa nhlangano wa tikhemikhali. Xana wa kholwa leswaku swi ta va tano? Loko swi ri tano, swi ta endleka njhani?

Hakanyingi ku rhandza mpindzulo hi swona leswi endlaka leswaku swilo leswi nga ni khombo swi xavisiwa eswitolo. Hi xikombiso, milawu ya le xihundleni ya vuxavisi yi pfumelela tikhampani ta swidlaya-switsotswana ku veka mimfungho yo karhi ya le xihundleni ya bindzu leyi vulaka leswaku leswi swi tirhisiweke eka nchumu wolowo “a swi na tikhemikhali [inert],” ku nga rito leri ri tekiwaka hi ku olova ri vula leswaku “a swi na khombo.” Kambe, “swilo leswi ku vuriwaka leswaku a swi na khombo leswi ringanaka 394 swi tirhe tanihi swidlaya-switsotswana leswi nga ha vaka ni khombo,” ku vika magazini lowu nge Chemical Week. Eka swilo leswi, 209 wa swona i swithyakisi leswi nga ni khombo, 21 wa swona swi tekiwa ximfumo swi ri swilo leswi vangaka khensa kasi 127 wa swona swi ni khombo entirhweni!

I ntiyiso, milawu ya vuhlayiseki ya tihulumendhe hakanyingi ya pfuna. Kambe nchumu lowukulu lowu karhataka hulumendhe, hi ku vula ka mutsari un’wana, i “ku kula ka ikhonomi ni mpindzulo wa le vumakini.” Xisweswo, nkarhi hinkwawo va karhateka hi ku lava ku ringanisela—makhombo ni vuyelo bya kona. Hikwalaho, vuyelo bya kona ku ‘ve nthyakiso lowu lawuriwaka.’

Kutani, hi kwihi laha hi yaka kona leswaku hi kuma tinhlamulo? Un’wana wa Timbhoni ta Yehovha u tshame a vutisa xivutiso lexi eka n’wini wa muti loyi a a ri ni xinghana. Loko a kombisa ku tshembela eka varhangeri lava nga vanhu ni vativi va sayense, munhu loyi u hlamule a ku: “Va ta swi lulamisa siku rin’wana.”

“Kambe i va mani?” ku vutise Mbhoni. “Xana vona a hi vanhu lava fanaka na mina na wena? Swi nga ha endleka va dyondzekile swinene, kambe va hikiwile hi ndlela yo karhi naswona va tsanile hi ndlela yo karhi. Va swi endla swihoxo.” Va engetela swiphiqo leswikulu leswi va hlaselaka ni makwanga ni vubihi evanhwini.

Xana na wena wa kholwa leswaku va ta swi lulamisa swilo? Matimu yo leha ya ku tsandzeka ka munhu a ma hi khutazi leswaku hi va ni ntshembo. Magazini lowu nge Outdoor Life wu te: “Vativi va sayense ni vayimeri va vona va ni vuswikoti lebyikulu byo kambisisa swiphiqo swa nthyakiso ku ri na ku swi lulamisa.” Xana hi wihi ntshembo lowu hi nga vaka na wona lowu kombaka leswaku vanhu va nga tlhantlha xiphiqo lexi lexikulu?

Xana Vanhu Va Nga Xi Tlhantlha Hi Voxe?

Ku lawula nthyakiso lowu vangiwaka hi tikhemikhali a hi xiphiqo xa vafumi va ndhawu yo karhi ntsena. Hikuva tikhemikhali leti tirhisiwaka etikweni rin’wana ti khumba ni matiko ya le kusuhi, hambi ku ri vanhu emisaveni hinkwayo! Naswona vanhu va tsandzekile ku khomisana leswaku va tlhantlha swiphiqo swo tano swa misava hinkwayo. Bibele yi komba xivangelo xa kona loko yi ku: “V̌anhu v̌a [fume] henhla ka v̌aṅwana ku v̌a endla ŝo biha.” (Eklesiasta 8:9) Ha yini vanhu va tsandzeka ku tifuma? Nakambe, Bibele ya hlamusela: “Munhu l’a fambaka a nga ka a nga lulamisi renḍo ra yena.” (Yeremiya 10:23) Xana sweswo swi vula yini?

Swi vula leswaku vanhu a va nga tumbuluxeriwanga ku tifuma va nga kongomisiwi hi Xikwembu. I ntiyiso, vanhu va endle swilo leswi hlamarisaka—va ake tindhawu to tshama eka tona letinene, va endle michini leyintshwa ya vutshila, hambi ku ri ku famba va ya en’wetini—hambiswiritano a va swi koti ku tifuma va nga kongomisiwi hi Xikwembu. Hi swona leswi Bibele yi swi dyondzisaka, naswona matimu ma kombisa ku pakanisa ka Bibele.

Misava Leyi Basisiweke—Yi Basisiwe Hi Yini?

Muvumbi wa hina, Yehovha Xikwembu, minkarhi hinkwayo a a karhatekile hi vanhu ni misava leyi, leyi a yi endleleke vanhu. Endzhaku ka loko a vumbe vanhu, u lerise leswaku va khathalela misava ni vutomi lebyi nga eka yona. (Genesa 1:27, 28; 2:15) Endzhakunyana, endzhaku ka loko mpatswa wo sungula wu honise nkongomiso wakwe, u nyike rixaka ra Israyele wa khale swileriso swa ku khathalela tiko, ku katsa ni xilaveko lexi a xi ri kona leswaku elembeni rin’wana ni rin’wana ra vunkombo, ri nga rimiwi. Leswi a swi ri nyika nkarhi wa ku tipfuxelela. (Eksoda 23:11; Levhitika 25:4-6) Kambe vanhu va ve ni makwanga va nga xi yingisi Xikwembu. Vona swin’we ni tiko va xanisekile.

Ina, nthyakiso lowu vangiwaka hi tikhemikhali lowu nga kona namuntlha a wu nga ri kona enkarhini wolowo. Kambe, tiko ri onhakile hikuva Vaisrayele va tsandzekile ku ri tshika ri wisa hi ku landza xikongomelo xa Xikwembu, xisweswo vanhu lava nga riki na nandzu va xanisekile. Kutani Xikwembu xi pfumelele Vababilona ku hlula Israyele ni ku yisa tiko evukhumbini le Babilona malembe ya 70. Nxupulo lowu wu wisise tiko leswaku ri tlhela ri pfuxeleleka.—Levhitika 26:27, 28, 34, 35, 43; 2 Tikronika 36:20, 21.

Matimu lawa ma hi dyondzisa leswaku Xikwembu xi byarhisa vanhu vutihlamuleri hi leswi va swi endlaka hi misava. (Varhoma 15:4) Entiyisweni, Xikwembu xi tshembisa leswaku xi ta “lovisa lava onhaka misava.” (Nhlavutelo 11:18) Xa nkoka, Bibele ya hlamusela leswaku i vanhu va njhani lava hoxaka xandla eku ‘onheni’ loku. Mikhuva ya vona leyikulu, hilaha yi longoloxiweke hakona eBibeleni eka 2 Timotiya 3:1-5, yi katsa ku khathala ngopfu hi mali ni hi vona vini ku fikela laha va nga ha riki na mhaka ngopfu ni Xikwembu, kukondza va nga ha khathali ngopfu ni hi ntumbuluko wa xona, ku katsa ni vanhu-kulobye.

Xisweswo matsalwa lawa mambirhi ya Bibele—2 Timotiya 3:1-5 na Nhlavutelo 11:18—ma kombetela eka makumu mambirhi lama nga hundzukiki. Makumu yo sungula, miehleketo leyi thyakeke yi vanga misava leyi thyakeke. Makumu ya vumbirhi, Xikwembu xi ta nghenelela ku ponisa planete leyi swin’we ni vanhu lava chavaka Xikwembu, loko tindlela letimbirhi ta nthyakiso ti herisiwa hi ku helela. Xana Xikwembu xi ta nghenelela njhani?

Hi ku tirhisa muprofeta wa xona Daniyele, Xikwembu xi vhumbhile: “E mikarini ya tihosi leti [handle ko kanakana xi kombetela eka tihulumendhe ta namuntlha], Šikwembu ša matilo ši ta pfuša ku fuma lo’ku nga . . . ta seletela ni ku herisa ku fuma kuloku hikwako, kambe kona ku ta v̌a kona hi laha ku nga riki na makumu.” (Daniyele 2:44) Mfumo wolowo i hulumendhe ya xiviri ya misava. Yesu Kreste u dyondzise valandzeri vakwe leswaku va khongelela hulumendhe yoleyo loko a te: “Kutani mi fanele mi khongela hi ndlela leyi: ‘Tata wa hina la nge matilweni, . . . mfumo wa wena a wu te. Ku rhandza ka wena a ku endleke emisaveni, hilaha ku endlekaka hakona etilweni.’”—Matewu 6:9, 10.

Ehansi ka nkhathalelo wa rirhandzu wa Mfumo wa Xikwembu, vaaki va le misaveni va ta kuma lunghelo ro hlawuleka swinene ro endla pulanete leyi hinkwayo yi va paradeyisi. Moya wu ta tshama wu tengile, swinambyana swi ta khuluka swi basile, naswona misava yi ta tala hi vutomi lebyi nga thyakisiwangiki. (Pisalema 72:16; Esaya 35:1-10; Luka 23:43) Endzhaku ka sweswo, Bibele ya tshembisa: “Timhaka ta khale [mavabyi ya namuntlha, ku xaniseka, nthyakiso ni makhombo man’wana yo tala] a ti nga ha ṭunḍukiwi, ti nga ka ti nga ha tlheleri meehleketweni.”—Esaya 65:17.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Misava leyi baseke—xana u ta kala u yi vona?