Swiphiqo Swa Ku Dya—I Yini Xi Nga Pfunaka?

LOKO n’wana wa wena wa nhwanyana a ri ni xiphiqo xa ku dya, u fanele a pfuniwa. U nga yi bi hi makatla mhaka leyi u ehleketa leswaku xiphiqo lexi xi ta tihelela. Xiphiqo xa ku dya i vuvabyi lebyi rharhanganeke, lebyi khumbaka miri ni mintlhaveko.

Ina, vativi va ve ni mavonelo yo hambana-hambana yo tshungula swiphiqo swa ku dya. Van’wana va bumabumela mirhi. Van’wana va bumabumela ku tshungula miehleketo. Vo tala va vula leswaku ku hlanganisa tindlela leti hatimbirhi swi pfuna ngopfu. Ka ha ri ni mhaka ya ku tsundzuxiwa endyangwini, leyi van’wana va vulaka leswaku i ya nkoka ngopfu-ngopfu loko muvabyi a ha tshama ekaya.a

Hambiloko vativi va nga ha va ni mavonelo lama hambaneke, vo tala va pfumelana hi yinhla yin’we: Swiphiqo swa ku dya a swi fambisani ngopfu ni swakudya. A hi kambisiseni tinhla ta nkoka leti hakunene ti faneleke ti kaneriwa loko ku pfuniwa munhu la nga ni vuvabyi bya ku chava ku dya kumbe bya makolo.

Langutelo Lerinene Hi Xivumbeko Xa Miri Wa Hina

Wansati un’wana u ri: “Ndzi swi phele ehansi ku xava timagazini loko ndzi ri ni malembe ya kwalomu ka 24. Ku tipimanisa ni van’wa-tifexeni swi ndzi vavise ngopfu swinene.” Hilaha se swi hlamuseriweke hakona, va mahungu va nga ha endla leswaku nhwanyana a ehleketa hi ndlela leyi nga fanelangiki malunghana ni vuxongi. Hakunene, manana un’wana wa n’wana wa nhwanyana la nga ni xiphiqo xa ku dya u vulavula hi “ku kandziyisiwa ngopfu ka mhaka ya leswaku, lala, lala, lala, eka maphepha-hungu ni le ka timagazini ni thelevhixini swa hina.” U ri: “Mina ni n’wana wa mina wa nhwanyana ha swi rhandza ku va ni miri wo ringanela kahle, kambe hi vone leswaku mhaka leya ku va ni miri wo ringanela kahle yi hundzuke nchumu wa nkoka ku tlula hinkwato evuton’wini.” Swi le rivaleni leswaku loko u ta swi kota ku hlula xiphiqo xa ku dya swi nga ha lava leswaku u va ni mavonelo lamantshwa malunghana ni leswi swi tekiwaka swi ri ku saseka ka xiviri.

Bibele yi nga pfuna emhakeni leyi. Muapostola Petro wa Mukreste u tsarile: “Mi nga endli ku tisasekisa ka n’wina ku va ka le handle, ka ku horha misisi ni ku vehela swin’wetsin’wetsi swa nsuku kumbe ku ambala tinguvu ta le handle, kambe a ku ve ka munhu la nge xihundleni wa mbilu, la ambaleke swiambalo leswi nga onhakiki swa moya wo rhula ni wo olova, lowu nga ni risima lerikulu emahlweni ka Xikwembu.”—1 Petro 3:3, 4.

Petro u vula leswaku hi fanele hi karhateka ngopfu hi timfanelo ta le ndzeni ku tlula xivumbeko xa miri. Hakunene, Bibele ya hi tiyisekisa: “Yehova a nga languti le’ŝi langutiwaka hi v̌anhu, hikuv̌a v̌anhu v̌a languta ngohe, kambe Yehova o languta mbilu.” (1 Samuwele 16:7) Marito lawa ma chavelela, hikuva hambiloko hi nga ta swi kota ku cinca swilo swin’wana eka ndlela leyi hi vumbekeke ha yona, kambe hi nga swi kota ku antswisa vumunhu bya hina.—Vaefesa 4:22-24.

Leswi swiphiqo swa ku dya swi nga kulaka loko u nga tixiximi ngopfu, swi nga ha lava leswaku u tlhela u tikambisisa hi wexe. I ntiyiso, Bibele yi hi byela leswaku hi nga tianakanyeli ku tlula mpimo. (Varhoma 12:3) Kambe yi tlhela yi hi byela leswaku ni xindzingiri xin’we xi ni risima ematihlweni ya Xikwembu, yi engetela yi ku: “Mi ni risima ro tlula swindzingiri swo tala.” (Luka 12:6, 7) Kutani Bibele yi nga ku pfuna leswaku u tixixima hi ndlela leyinene. Rhandza miri wa wena, kutani u ta wu khathalela.—Ringanisa Vaefesa 5:29.

Kambe ku vuriwa yini hiloko hakunene u fanele u hunguta ntiko? Kumbexana ku dya hi ndlela leyinene ni ku nghenela vutiolori swi nga pfuna. Bibele ya vula leswaku “ku letela miri swa pfuna,” hambiloko u swi endla katsongo. (1 Timotiya 4:8) Kambe a wu fanelanga u karhateka ku tlula mpimo malunghana ni ntiko wa wena. Mukambisisi wa xivumbeko xa miri u gimete hi ku: “Kumbexana ndlela ya vutlhari swinene i ku tinyiketela ngopfu eka vutiolori—kutani u titeka u ri leswi u nga swona ematshan’weni yo ticinca u lava ku tiendla la sasekeke hi ku helela.” Wansati wa malembe ya 33 hi vukhale wa le United States u kume ndlela leyi yi pfuna. U ri: “A ndzi ri ni nawu wun’we wo olova. Tirhela ku antswisa leswi u nga kotaka ku swi cinca hakunene, u nga heti nkarhi wo tala u lwa ni ku lulamisa leswi u nga swi kotiki.”

Loko u tsakela vutomi, naswona u dya swakudya leswinene u tlhela u nghenela vutiolori lebyinene, u nga hunguta ntiko hi mpimo lowu faneleke.

Ku Kuma ‘Munghana Wa Ntiyiso’

Endzhaku ko endla vulavisisi eka vanhu lava nga ni vuvabyi bya makolo, Profesa James Pennebaker u gimete hi ku vula leswaku hi mpimo lowukulu, ndlela leyi a va dya ni ku hlanta ha yona a yi sindzisa vavasati lava leswaku va hanya vutomi bya n’hwarhi-mbirhi. U ri: “Vo tala va swi vonile leswaku a va tirhisa nkarhi wo tala swinene ni ku endla matshalatshala lamakulu leswaku va tumbetela vanghana va vona lavakulu ni ndyangu mikhuva ya vona ya ku dya. Hinkwavo a va hanya vutomi bya xitumbelelana naswona a va byi venga.”

Kutani, ndlela leyinene ngopfu yo tshunguleka, i ku swi paluxa. Lava va nga ni vuvabyi bya ku chava ku dya ni lava va nga ni vuvabyi bya makolo va fanele va vulavula hi xiphiqo xa vona. Kambe va vulavula na mani? Xivuriso xa Bibele xi ri: “Munghana [wa ntiyiso] wa munhu wa ṅwi ranḍa hi masiku; i makwav̌o e makhombyeni.” (Swivuriso 17:17) ‘Munghana yoloye wa ntiyiso’ ku nga ha va mutswari kumbe munhu un’wana la wupfeke, lonkulu. Van’wana va tlhele va kuma swi pfuna ku tiphofula eka loyi a nga ni ntokoto eku tshunguleni ka swiphiqo swa ku dya.

Timbhoni ta Yehovha ti ni mpfuno wun’wana—vakulu va vandlha. Vavanuna lava va nga “kotisa šisirelelo loko moya wu hunga, kukota šitšhav̌elo loko šidzedze ši fika, kukota šinambyana ša mati e tikweni ra dyanḍa, ni nḍuti wa ribye le’ri tlakukeke tikweni le’ri omeke.” (Esaya 32:2) Ina, vakulu a hi madokodela, ku tlhandlekela exitsundzuxweni xa vona lexi pfunaka, u nga ha boheka ku kuma vutshunguri. Nilokoswiritano, vavanuna lava va fanelekaka hi tlhelo ra moya va nga ku pfuna ngopfu loko u ri karhi u hola.b—Yakobo 5:14, 15.

Hambiswiritano, ntshembo wa wena lowukulu eka hinkwayo ku nga va Muvumbi wa wena. Mupisalema u tsarile: “Nyiketa Yehova e timhaka ta wena, o ta ku seketela; a nga ka a nga pfumeli ni siku riṅwe l’a lulameke a ṭekaṭekisiwa.” (Pisalema 55:22) Ina, Yehovha Xikwembu wa va khathalela vana vakwe va le misaveni. Hikwalaho u nga tshiki ku khongela eka yena malunghana ni swilo leswi ku karhataka ngopfu. Petro wa hi khutaza: “Mi lahlela ku vilela hinkwako ka n’wina eka xona, hikuva xa mi khathalela.”—1 Petro 5:7.

Loko Swi Lava Leswaku U Etlela Exibedlhele

Ku etlela exibedlhele a hi swona swi ku tshungulaka. Kambe, loko nhwanyana a sungula ku sika hikwalaho ka vuvabyi lebyikulu bya ku chava ku dya, ku nga ha laveka leswaku a kuma nkathalelo wo hlawuleka. Kunene a swi olovi leswaku mutswari a pfumela. Ehleketa hi Emily, loyi n’wana wakwe wa nhwanyana a a fanele a etlerisiwa exibedlhele loko vutomi byi “n’wi nonon’hwela, na hina bya hi nonon’hwela” hi ku vula ka Emily. Wa engetela: “Ku n’wi siya exibedlhele, a ri karhi a rila a ku ri nchumu wo nonon’hwa ngopfu lowu ndzi tshameke ndzi wu tokota, siku rero onge tilo a ri lo ndzi wela.” Swi ve tano na hi Elaine, loyi na yena a bohekeke ku siya n’wana wakwe wa nhwanyana exibedlhele. U ri: “Nkarhi wo nonon’hwa ku tlula hinkwayo lowu ndzi wu tsundzukaka, hiloko a ri exibedlhele naswona a ala ku dya kutani va boheka ku n’wi dyisa hi tiphayiphi. Ndzi vone onge va tlule ku rhandza kakwe.”

Ku etlerisiwa exibedlhele a swi nandzihi, kambe minkarhi yin’wana swi nga ha laveka. Vanhu vo tala lava nga ni swiphiqo swa ku dya, swa va pfuna. Emily u vula leswi malunghana ni n’wana wakwe wa nhwanyana: “A a fanele a etlerisiwa exibedlhele. Ku etlerisiwa exibedlhele hi kona ku n’wi pfuneke leswaku a antswa.”

Ku Hanya U Nga Ri Na Swiphiqo Swa Ku Dya

Leswaku va tshunguleka, lava va nga ni vuvabyi bya ku chava ku dya kumbe bya makolo va fanele va dyondza ku hanya va nga ri na xiphiqo xa ku dya. Leswi swi nga ha nonon’hwa. Hi xikombiso, Kim, u ringanyeta leswaku loko a ha ri ni vuvabyi bya ku chava ku dya, u hungute 18 wa tikhilogiramu etin’hwetini ta khume. Kambe, ku kuma 16 wa tikhilogiramu nakambe swi n’wi teke malembe ya kaye! Kim u ri: “Ndzi ri karhi ndzi nonon’hweriwa ngopfu, hakatsongo-tsongo ndzi tlhele ndzi dyondza ku dya hi ndlela ya ntolovelo, ndzi nga kambeli swakudya swa mina loko swi ri ni tikhalori to tala, ku pima swakudya, ku dya swakudya leswi nga ‘nyuherisiki’ ntsena, ndzi nga chavi loko ndzi nga tivi leswaku swirhelerisi swi endliwe hi yini kumbe ku dya ntsena eswitolo leswi nga ni saladi.”

Kambe ku tshunguleka ka Kim ku n’wi dyondzise swo tala. U ri: “Ndzi dyondze ku lemuka ni ku boxa ndlela leyi ndzi titwaka ha yona hi ku vulavula ematshan’weni ya ku kombisa hi swiendlo kumbe hi ku dya hi ndlela leyi nga fanelangiki. Ku lemuka tindlela letintshwa to langutana ni swiphiqo ni ku swi tlhantlha swi endle leswaku ndzi swi kota ku va ni vuxaka lebyikulu ni vanghana ni ndyangu.”

Swi le rivaleni leswaku ku tshunguleka eka xiphiqo xa ku dya i ntlhontlho, kambe emakumu swa vuyerisa. Hileswi Jean la tshahiweke exihlokweni xo sungula xa swihloko leswi tlhandlamanaka a swi vonisaka xiswona. U ri: “Ku tlhelela eka ndlela ya ku dya leyi nga riki yinene swi ta fana ni ku tlhelela ejele endzhaku ko ntshunxeka swa nkarhinyana.”

Loko u swi tsakela ku kuma rungula leri engetelekeke kumbe u tsakela leswaku un’wana a ku endzela leswaku a ta dyondza Bibele na wena mahala, hi kombela u tsalela eka Watch Tower, Private Bag X2067, Krugersdorp, 1740, South Africa, kumbe eka adirese leyi faneleke eka leti xaxametiweke eka tluka 5.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 31]

Ku Veka Xisekelo Xa Ku Tshunguleka

XANA u fanele u endla yini loko u vona onge n’wana wa wena wa nhwanyana u ni xiphiqo xa ku dya? Swi le rivaleni leswaku a wu nge xi bi hi makatla xiyimo lexi. Kambe mhaka leyi u yi sungurisa ku yini? Mutsari la vuriwaka Michael Riera u ri: “Minkarhi yin’wana swa tirha loko u n’wi vutisa hi ku kongoma, kambe hakanyingi a nge ku hlamuli naswona u nga pfilunganyeka.”

Hikwalaho, ku n’wi vutisa hi ndlela leyinene swi nga ha tirha ku antswa. Riera u bumabumela leswi: “Loko u vulavula ni n’wana wa wena wa nhwanyana, u fanele a twisisa a tlhela a swi vona leswaku a wu n’wi voni nandzu. Loko u swi endlisa xileswi, vana vo tala va kondlo-a-ndzi-dyi va ta vulavula ntiyiso, nkarhi wun’wana va pfuneka. Vatswari van’wana va humelerile hi ku tsalela vana va vona va kondlo-a-ndzi-dyi mapapila va kombisa ku karhateka ni nseketelo wa vona. Kutani, loko va burisanile, va va va veke xisekelo.”

[Bokisi leri nga eka tluka 32]

Ntlhontlho Eka Vatswari

KU VA ni n’wana la nga ni xiphiqo xa ku dya swi tisa mintlhontlho yo tala eka vatswari. Tatana un’wana u ri: “U fanele u kanya mbilu leswaku u n’wi pfuna. N’wana wa wena u fa u n’wi honolele mahlo.”

Loko u ri ni n’wana la nga ni xiphiqo xa ku dya, u fanele u swi langutela leswaku minkarhi yin’wana u ta pfilunganyeka hikwalaho ko sihalala kakwe. Kambe lehisa mbilu. U nga tshiki ku n’wi komba rirhandzu. Emily, loyi n’wana wakwe wa nhwanyana a a ri ni vuvabyi byo chava ku dya, wa pfumela leswaku ku endla tano a swi nga olovi minkarhi hinkwayo. Nilokoswiritano, u ri: “Ndzi ringete ku hambeta ndzi n’wi bambatela, ndzi n’wi angarha, ndzi n’wi tswontswa. . . . Ndzi ehlekete leswaku loko ndzo tshika ku n’wi kombisa rirhandzu, a hi nge he swi koti ku lulamisa mhaka leyi.”

Ndlela yin’wana leyinene ngopfu yo pfuna n’wana wa wena leswaku a tshunguleka emhakeni ya xiphiqo xa ku dya i ku vulavula na yena. Loko u vulavula na yena, swi nga ha lava leswaku u nga tati marito, kambe u rhiya ndleve ngopfu. Naswona lwela ku ka u nga n’wi kavanyeti hi marito yo kota lawa, “A swi tano” kumbe “A wu fanelanga u titwa tano.” Hakunene, u nga ‘sivi ndleve leswaku u nga twi mikosi ya swisiwana.’ (Swivuriso 21:13) Loko mi burisana kahle, muntshwa u ta va ni lomu a nga ta hundzukela kona loko a tshikilelekile naswona swi nga ha endleka a nga endli xiboho xo nghenela mukhuva lowu nga riki wunene wa ku dya.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 30]

Swi lava ku lehisa mbilu, ku twisisa ni rirhandzu ku pfuna lava va nga ni swiphiqo swa ku dya