Vantshwa Va Vutisa . . .
Ndzi Nga Ku Hlurisa Ku Yini Ku Karhateka Ka Mina Hi Ku Nyuhela?
“Mhaka leyi ndzi karhataka ngopfu evuton’wini bya mina i ya leswaku ndzi nga chela mayonasi kumbe e-e eka sangweji ya mina. Xana ndzi nga wu yisa njhani nyingiso eka nchumu wun’wana kasi ndzi karhateke ngopfu hi mayonasi? Hi xihi xiboho xo hetelela? A ndzi yi cheli mayonasi—yi ni tikhilojulu to tala. Vuvabyi bya ku chava ku dya bya ndzi hlasela nakambe. Ndza titshika.”—Jaimee.
XIPHIQO xa ku dya xi xanisa vantshwa va timiliyoni.a Vo tala a va sungulanga hi xikongomelo xa ku tidlayisa ndlala (vuvabyi bya ku chava ku dya) kumbe ku sungula ntila wa ku dya ngopfu ni ku swi humesa (vuvabyi bya makolo). Hilaha ku hambaneke ni sweswo, vo tala va sungule hi pakani yo olova ya ku hunguta ntiko hi tikhilogiramu ti nga ri tingani. Hambiswiritano, va nga si swi lemuka, va tikuma va nghene hi nhloko eka xiphiqo xa ku tidlayisa ndlala kumbe ku dya ngopfu. Jaimee u ri: “Ndzi sungule madyelo lawa leswaku ndzi lawula ku nyuhela ka mina, kambe sweswi hi wona ma ndzi lawulaka.”
Loko u lemuka leswaku u karhateke ngopfu hi swakudya nileswaku swa ku nyuherisa, xana u nga endla yini? Xo sungula, tsundzuka leswaku vantshwa van’wana vo tala va langutane ni xiphiqo xa ku dya naswona va hlurile! Kambe, njhani?
Ku Tilanguta eXivonini
Goza lerikulu ro hlula xiphiqo xa ku dya i ku eneriseka hi ndlela leyi u langutekaka ha yona. Buku leyi nge Changing Bodies, Changing Lives yi ri: “Vanhu vo tala lava va nga ni xiphiqo xa ku dya va ni langutelo leri soholotiweke malunghana ni ndlela leyi va langutekaka ha yona. A va languti mimiri ya vona hi tihlo ra xiviri naswona va tisola ngopfu, ngopfu-ngopfu ndlela leyi va langutekaka ha yona.”
Entiyisweni, vana van’wana lava nga emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi va ehleketa leswaku xivumbeko xa miri wa vona hi xona xi endlaka leswaku va va va nkoka; ku tsana ko karhi va ku languta ku ri khombo. Vicki la nga ni malembe ya 17 hi vukhale u ri: “A ndzi nge swi tiyiseleli ku nyuherisa xileswi. Masenge ya mina ma bumbule ngopfu lerova a ndzi swi koti ku ambala nchumu wihi ni wihi ndzi nghenisela.” Vicki a a nga enerisekanga hambiloko se a hungute ntiko hi 10 wa tikhilogiramu. A a nga pfumeli ku dya kumbe a a dya hi makolo kutani endzhaku a hlanta leswi a swi dyeke.
Entiyisweni, a swi hoxanga leswaku u karhatekanyana hi ndlela leyi u langutekaka ha yona. Emhakeni leyi, swa tsakisa ku xiya leswaku Bibele yi vulavula kahle hi xivumbeko ni ku languteka ka vavasati ni vavanuna vo hlayanyana, ku katsa Sara, Rahele, Yosefa, Davhida na Abigayele.b Bibele yi vula nileswaku muhlayisi wa Davhida “a a sasekile ngopfu.”—1 Tihosi 1:4.
Ku Hlamusela Vumbhurhi Bya Xiviri
Nilokoswiritano, Bibele a yi ku kandziyisi ngopfu ku languteka ka munhu kumbe xivumbeko xa miri. Ematshan’weni ya sweswo, yi kandziyisa “munhu la nge xihundleni wa mbilu.” (1 Petro 3:4) I munhu wa le ndzeni loyi entiyisweni a endlaka leswaku munhu a tsakisa kumbe a nyenyetsa ematihlweni ya Xikwembu ni vanhu.—Swivuriso 11:20, 22.
Ehleketa hi n’wana wa Hosi Davhida la vuriwaka Absalomu. Bibele yi ri: “E šikari ka v̌a-Israel hikwav̌o, a ku v̌anga na munhu l’a sasekeke kukotisa [yena] . . . a v̌a ṅwi ḍunisa ngopfu; e ku suka mikonḍweni e ku yisa e nhlokweni, a ku nga ri na šiv̌ati e mmirini wa yena.” (2 Samuwele 14:25) Kambe, jaha leri a ri ri ni vuxengi. Vutikukumuxi ni ku navela swi n’wi susumetele ku ringeta ku tiendla hosi ematshan’weni ya hosi leyi Yehovha a yi vekeke. Hikwalaho, Bibele a yi n’wi hlamuseli hi ndlela leyinene Absalomu kambe yi n’wi hlamusela a ri wanuna la nga tshembekiki hi ndlela leyi khomisaka tingana naswona a ri mudlayi la nga ni lunya.
Ku saseka ka xiviri ka munhu, kumbe ku languteka kahle kakwe, a ku fambisani ni xivumbeko xa munhu. Hi swivangelo leswi twalaka, Bibele yi ri: “Kuma vutlhari; naswona eka hinkwaswo leswi u swi kumaka, kuma ku twisisa. Byi ta veka harhi ya ku xonga enhlokweni ya wena; byi ta tlhandleka harhi ya ku saseka ehenhla ka wena.”—Swivuriso 4:7, 9 NW.
Kambe, entiyisweni swiphiqo swa ku dya hakanyingi a swi vangiwi ntsena hi ku va munhu a nga tsakeli ndlela leyi a langutekaka ha yona. Buku yin’wana yi ri: “Vanhu lava va karhatekaka hi swakudya kutani va va ni swiphiqo swa ku dya, swo kota vuvabyi bya ku chava ku dya, vuvabyi bya makolo ni ku dya ku tlula mpimo, hi ntolovelo va titeka va nga ri va nkoka—a va tivoni va ri ni xindzhuti naswona va vona onge van’wana va va teka va ri swikangalafula.”
Ku ni swilo swo hlayanyana leswi nga endlaka leswaku munhu a tilangutela ehansi. Hi xikombiso, ku sungula ka vujaha kumbe vunhwana, swi nga ku endla u nga tivi leswaku u kongome kwihi—ngopfu-ngopfu loko u hatle u sungula tintangha ta wena ti nga si sungula. Nakambe, vantshwa van’wana va kuriseriwa emakaya lama nga ni mpfilumpfilu nkarhi hinkwawo, kumbexana ku lwiwa kumbe ku pfinyaniwa. Ku nga khathariseki xivangelo xa kona, leswaku u swi kota ku hlula xiphiqo lexi, u fanele u tiva leswi endlaka leswaku u tivona u nga ri nchumu. Leswi swi vula ku xiya leswaku u munhu wa nkoka. Kunene, un’wana ni un’wana u ni timfanelo leti rhandzekaka. (Ringanisa 1 Vakorinto 12:14-18.) I ntiyiso, swi nga ha endleka u nga ti voni hi wexe timfanelo leti, kambe munghana wa wena la wupfeke a nga ha ku komba tona.
Kambe ku vuriwa yini hiloko u boheka ku hunguta ku nyuhela ka wena hikwalaho ka swivangelo swa rihanyo leswi twalaka? Bibele yi bumabumela leswaku hi “ringanisela emikhuveni.” (1 Timotiya 3:11) Xisweswo, i swinene ngopfu ku papalata ku hundzeleta emhakeni ya swakudya kumbe ku wela eswirimbanini swa minongonoko ya ku hunguta ntiko hi ku hatlisa. Kumbexana ndlela yo antswa ngopfu yo hunguta ntiko lowu nga lavekiki i ku dya swakudya leswi nga ni rihanyo naswona u tiolola miri hi ndlela leyi ringaniseriweke. Magazini lowu nge FDA Consumer wu ri: “Ku fana ni swilo leswin’wana hinkwaswo, ku ni ndlela leyinene ni ndlela leyi hoxeke yo hunguta ntiko. Ndlela leyi hoxeke i ku tshika ku dya minkarhi yin’wana, u endla xiboho xo lan’wa leswin’wana hinkwaswo kambe u dya xinkwa katsongo ntsena, u nwa mati hi ku landza milawu yo karhi, u nwa tiphilisi ta ku hunguta ku nyuhela, kumbe u tihlantisa.”
Mpfuno Wa Ku Byela Un’wana
Mupfuni wa tiko Nancy Kolodny u fanisa xiphiqo xa ku dya ni ku “pandza mananga u ri swaku, u nga ri na mepe kumbe khompasi, u nga tiyiseki leswaku u fanele u jika kwihi, naswona u nga tiyiseki leswaku rini kumbe leswaku u ta yi kuma ndlela yo jika. . . . Naswona u pfilunganyeka ngopfu loko u ri karhi u lava lomu u faneleke u jika kona.” Hikwalaho, loko u ri ni swikombiso swa leswaku u ni vuvabyi bya ku chava ku dya kumbe bya makolo, u fanele u kuma mpfuno. A wu nge yi kumi ndlela ya ku jika u ri wexe le “mananga.” Kutani vulavula ni mutswari kumbe munhu lonkulu loyi u n’wi tshembaka. Xivuriso xa Bibele xi ri: “Munghana wa munhu wa ṅwi ranḍa hi masiku; i makwav̌o e makhombyeni.”—Swivuriso 17:17.
Timbhoni ta Yehovha to tala ti kume vunghana byo tano lebyi tshembekaka eka vakulu va vandlha ra Vukreste. Ina, vakulu a hi madokodela, naswona mpfuno wa vona a wu nge sivi mpfuno lowu kumekaka eka mirhi. Hambiswiritano, valanguteri va Vakreste a va nge yi honisi “mikosi ya šisiwana,” naswona ndzayo ni swikhongelo swa vona swi nga pfuna ku “hanyisa la nga pfukiki swinene” hi tlhelo ra moya.—Swivuriso 21:13; Yakobo 5:13-15.
Loko swi ku tikela ku byela munhu mi langutanile, tsala papila, u kombela leswaku a ku hlamula. Nchumu wa nkoka i ku byela munhu un’wana. Nancy Kolodny wa tsala: “Loko u lemuka leswaku a wu nge swi endli u ri swaku, wa tiboha leswaku u pfumelela un’wana a ku pfuna ku sukela sweswi ku ya emahlweni.” Wa engetela: “Swi nga ha ku nonon’hwela ku endla hi ndlela leyi, kambe swa pfuna, hi swona swi nga ta ku pfuna leswaku u tiva lomu u faneleke u kuma ndlela yo huma emananga.”
Vantshwa lava nga Vakreste va ni mpfuno wun’wana lowu nga ni matimba—xikhongelo. Ku khongela eka Xikwembu a hi nchumu wo hungasa ntsena. I ku burisana ka xiviri ni ka nkoka, ni Muvumbi, loyi a ku twisisaka ku antswa ku tlula leswi wena u titwisisaka xiswona! (1 Yohane 3:19, 20) Hikwalaho, hambiloko lowu ku nga ri wona nkarhi lowu Yehovha a wu vekeke wo herisa vuvabyi hinkwabyo, Xikwembu xa hina xa rirhandzu xi nga kongomisa milenge ya wena leswaku u nga tsekatseki. (Pisalema 55:22) Entokotweni wa yena n’wini, mupisalema Davhida u tsarile: “Nḍi lav̌ile Yehova, kutani o nḍi hlamurile; a nḍi kuṭula e ku tšhav̌eni hikwaku ka mina. Munhu loyi wa nhlomulo o khongerile, kutani Yehova o ṅwi yingisile, a v̌a a ṅwi ponisa e nhlomulweni wa yena hikwawo.”—Pisalema 34:4, 6.
Kutani, tiyiseka leswaku u byela Yehovha Xikwembu ndlela leyi u titwaka ha yona. Muapostola Petro u tsarile: “Lahlela ku vilela hinkwako ka [wena] eka xona, hikuva xa [ku] khathalela.” (1 Petro 5:7) Leswaku u hlakulela ku tlangela tintswalo ta rirhandzu ta Yehovha, ha yini u nga hlayi Tipisalema 34:0-22, 77:0-20, 86:0-17, 103:0-22 na 139:0-24? Loko u anakanya hi tipisalema leti swi ta tiyisa ripfumelo ra wena ra leswaku Yehovha wa tshembeka naswona u lava leswaku u humelela. Hi ku hlaya Rito rakwe, u ta titwa hilaha Davhida a titweke hakona, la tsaleke a ku: “Hambiloko ndzi karhateka naswona ndzi vilela, wa ndzi chavelela ni ku ndzi tsakisa.”—Pisalema 94:19, Today’s English Version.
Lehisa Mbilu—U Ta Lulama Hakatsongo-tsongo
Vo tala lava va kumaka mpfuno hikwalaho ka xiphiqo xa ku dya a va lulami hi siku rin’we. Ehleketa hi Jaimee, la tshahiweke eku sunguleni. Hambiloko a sungule ku kuma mpfuno, a swi n’wi tikela ku dya hambi ku ri swifihlulo swo olova. U ri: “A ndzi tshamela ku tibyela leswaku swakudya leswi swi ndzi lulamerile, naswona ndzi fanele ndzi dya leswaku ndzi hanya. Lepula rin’wana ni rin’wana leri teleke a ri vonaka onge ri engetela ku nyuhela ka mina hi tikhilogiramu ta gidi.”
Hambileswi nkarhi wun’wana a ku sele katsongo Jaimee a funya buwa, u endle xiboho xo hlula ku chava ka yena kutani a dya. U te: “A ndzi nge fi. Ndzi ta lwa na swona ndzi kondza ndzi hlula. Ndzi ta ku hlula ku chava ku dya. Swi ta tika, kambe ndzi ta humelela.” Na wena u nga humelela!
[Tinhlamuselo ta le hansi]
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
Swakudya leswinene ni vutiolori lebyi ringaniseriweke swi nga ku pfuna ku lawula ku nyuhela ka wena