Ku Chava Ku Dya Ni Makolo—Ntiyiso Wa Kona, Makhombo Ya Kona

“Swakudya swi ni ntikelo lowukulu ngopfu lowu fambisanaka ni mintlhaveko ku tlula nchumu wun’wana ni wun’wana lowu nga pimiwaka hi tikhalori [tikhilojoli] kumbe hi tigiramu.”—Janet Greeson, mutsari.

KU CHAVA KU DYA ni makolo i mixaka yimbirhi leyi tolovelekeke ngopfu ya swiphiqo swa ku dya. A yi fani. Kambe, hilaha hi nga ta vona hakona, hayimbirhi yi nga va ni khombo—hambi ku ri ku dlaya.

Ku Chava Ku Dya—Ku Tidlayisa Ndlala

Vanhu lava nga ni vuvabyi bya ku chava ku dya, va ala ku dya kumbe va dya swakudya leswitsongo lerova va nga wundleki kahle. Ehleketa hi Antoinette loyi a nga ni malembe ya 17 hi vukhale, loyi a vulaka leswaku nkarhi wun’wana ntiko wakwe wu ehle wu va 37 wa tikhilogiramu—ku nga mpimo lowu nga ehansi ngopfu wa n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi la leheke 170 wa tisentimitara. U ri: “A ndzi nga dyi swakudya leswi tlulaka 1 047 wa tikhilojoli hi siku naswona a ndzi swi tsala ehansi hinkwaswo leswi ndzi swi dyaka.”

Vanhu lava nga ni vuvabyi bya ku chava ku dya va khathala ku tlula mpimo hi swakudya, va nga ha endla matshalatshala hinkwawo leswaku va nga nyuheli. “Ndzi sungule ku tshwutela swakudya swa mina eka phepha ro sula nomu ndzi endla onge a ndzi ri karhi ndzi sula nomu,” ku vula Heather. Susan a a endla vutiolori lebyikulu leswaku a nga nyuheli. U ri: “Siku ni siku a ndzi tsutsuma 12 wa tikhilomitara, kumbe ndzi hlambela awara yin’we, loko ndzi nga endlanga tano, a ndzi tivona ndzi ri na nandzu naswona ndzi sala ndzi karhateke ngopfu. Naswona mpundzu wun’wana ni wun’wana a ndzi tsaka ngopfu, hakanyingi ntsako wa mina wa xiviri a wu ta kan’we, loko ndzi khandziya xikalo ndzi kuma leswaku ndzi tika tikhilogiramu leti nga ehansi ka 45.”

Lexi hlamarisaka, vanhu van’wana lava nga ni vuvabyi bya ku chava ku dya i vasweki lavanene ngopfu naswona va phamela swakudya leswi phomisaka marha leswi vona vini va alaka ku swi nantswa. Antoinette u ri: “Loko rihanyo ra mina ra ha tsanile swinene, a ndzi lunghiselela swakudya hinkwaswo swa ninhlikanhi ekaya naswona ndzi longela ntsongwana wa mina wa mufana ni wa nhwanyana xikhafu xa ninhlikanhi. A ndzi nga va pfumeleli leswaku va khoma xigwitsirisi. A ndzi titwa ndzi ri hosi exitangeni.”

Hi ku ya hi buku leyi nge A Parent’s Guide to Anorexia and Bulimia, vanhu van’wana lava nga ni vuvabyi bya ku chava ku dya “va tshama va basile lerova ni nhongana a yi tshami, naswona va nga ha sindzisa leswaku ndyangu hinkwawo wu va tano. A va pfumeli leswaku magazini kumbe tintangu kumbe kopi ya kofi swi siyiwa laha swi nga tshamiki kona hambi ku ri swa xinkarhana. Va nga ha khathala ngopfu hilaha ku fanaka hi ku basa ni xivumbeko xa vona vini, va heta nkarhi wo leha endlwini yo hlambela va lotlele rivanti naswona va alela van’wana ku nghena va tilunghisa leswaku va lunghekela ku ya exikolweni kumbe entirhweni.”

Xana vuvabyi lebyi byi nga tolovelekangiki lebyi vuriwaka ku chava ku dya byi sungula njhani? Kahle-kahle, n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi kumbe ntombhi kumbe jaha—hakanyingi vo tala i vaxisati—va lwela ku hunguta ku nyuhela ka vona hi mpimo wo karhi. Hambiswiritano, loko a fikelele pakani yakwe, a nga eneriseki. Loko a languta eka xivoni, u tivona a ha nyuherile, kutani a vona onge loko o hunguta tikhilogiramu ti nga ri tingani, a nga antswa. Munhu la titsonaka swakudya u ya emahlweni a endla tano ku fikela loko a ehle ku tlurisa hi tiphesente ta 15, kumbe a va ehansi swinene hi ku ya hi ku leha kakwe.

Hi nkarhi lowu vanghana ni swirho swa ndyangu va sungula ku karhateka leswaku munhu loyi a titsonaka swakudya u lo sala marhambu ntsena. Kambe munhu yoloye a nga ni vuvabyi bya ku chava ku dya u vona swilo hi tihlo rin’wana. “A ndzi nga ehleketi leswaku ndzi lo sala marhambu ntsena,” ku vula Alan, jaha ro leha 175 wa tisentimitara leri ri nga ni vuvabyi bya ku chava ku dya leri ntiko wa rona wu tshameke wu ehla wu va 33 wa tikhilogiramu. U ri: “Loko u hunguta ntiko ngopfu, ni miehleketo ya wena yi pfilunganyeka ngopfu naswona a wu swi koti ku tivona kahle.”a

Hi ku famba ka nkarhi, vuvabyi bya ku chava ku dya byi nga vanga swiphiqo leswikulu swa rihanyo, ku katsa ni vuvabyi bya marhambu ni ku vaviseka ka tinso. Byi nga ha dlaya. Heather u ri: “Dokodela wa mina u ndzi byele leswaku ndzi tsone miri wa mina swiaki swa miri swo tala ngopfu lerova loko a ku lo hela tin’hweti timbirhi ndzi nga si cinca mukhuva wa mina wa madyelo, a ndzi ta va ndzi funye buwa hikwalaho ka ku nga tiwundli kahle.” The Harvard Mental Health Letter yi vika leswaku emalembeni lama tlulaka khume, kwalomu ka ntlhanu wa tiphesente ta vavasati lava kumekeke va ri ni vuvabyi bya ku chava ku dya, va fa.

Vuvabyi Bya Makolo—Byi Dya Ngopfu Ni Ku Humesa Ngopfu

Xiphiqo xa ku dya lexi tiviwaka tanihi vuvabyi bya makolo xi vonaka hi ku dya ngopfu (ku dya swakudya swo tala hi xihatla, kumbexana swakudya leswi ringanaka 21 000 wa tikhilojoli kumbe ku tlula) kutani xi humesa ngopfu (byi vonaka hi ku humesa swakudya hinkwaswo leswi nga ekhwirini, hakanyingi hi ku hlanta kumbe ku tirhisa miri yo tsutsumisa khwiri).b

Ku hambana ni vuvabyi bya ku chava ku dya, vuvabyi bya makolo a byi vonaki hi ku olova. La khomiweke hi vuvabyi lebyi swi nga ha endleka a nga humi misiha, naswona a nga ha vonaka a dya kahle—eka van’wana. Kambe loyi a khomiweke hi vuvabyi bya makolo, vutomi a byi fambi kahle. Hakunene, u khathala ngopfu hi swakudya lerova swilo swin’wana hinkwaswo a hi swa nkoka. Melinda wa malembe ya 16 hi vukhale u ri: “Loko ndzi ri karhi ndzi mukisana ni swakudya kutani ndzi swi humesa, a ndzi nga ri na mhaka nikatsongo ni swilo swin’wana kumbe vanhu van’wana. Entiyisweni a ndzi nga ha swi tivi ni ku titsakisa ni vanghana.”

Geneen Roth, mutsari tlhelo mudyondzisi etimhakeni ta swiphiqo swa ku dya, u hlamusela ku mukisana ni swakudya tanihi “ku penga loku nga lawulekiki.” U vula leswaku hi nkarhi wa ku mukisana ni swakudya “a wu na mhaka na nchumu—hambi ku ri vanghana, hambi ku ri ndyangu . . . Swa nkoka i swakudya ntsena.” Lydia loyi a nga ni malembe ya 17 hi vukhale, la nga ni vuvabyi lebyi u hlamusela xiyimo xakwe hi xifaniso lexi twisisekaka. U ri: “A ndzi titwa ndzi fana ni muchini wo gaya thyaka. Ndzi swi khojometa enon’wini, ndzi swi cakunya, ndzi swi hlanta. Ndzi phindha-phindha nchumu lowu fanaka ko tala.”

Munhu la nga ni vuvabyi bya makolo u ringeta hi tindlela hinkwato ku endla leswaku a nga nyuherisiwi hi swakudya leswi a mukisanaka na swona. Kutani, hi ku hatlisa endzhaku ko mukisana ni swakudya, u ringeta ku hlanta kumbe ku nwa leswi nga ta n’wi chulukisa leswaku a humesa swakudya leswi swi nga si hundzuka mafurha ya miri.c Hambileswi swi vonakaka swi nyenyetsa, munhu la nga ni vuvabyi bya makolo la nga ni ntokoto a nga swi vonisi xisweswo. Mukondleteri un’wana la vuriwaka Nancy Kolodny wa hlamusela: “Loko u ya emahlweni u titoloveta ku dya ngopfu ni ku humesa ngopfu, swi ya swi ku olovela ngopfu. Ripfalo leriya ro sungula leri a ri ku ba, kumbe ku chava, hi ku hatlisa ri siviwa hi nchumu lowu ku susumetaka ku phindha leswi u swi endleke.”

Vuvabyi bya makolo byi ni khombo lerikulu. Hi xikombiso, ku humesa swakudya hi ku swi hlanta, nkarhi ni nkarhi swi tisa tiasidi ta le khwirini leti borisaka enon’wini, leti nga ha borisaka enamele ya meno ya loyi a nga ni vuvabyi bya makolo. Xiendlo xexo xi nga ha onha khololwani, xivindzi, mahahu ni mbilu ya munhu la nga ni vuvabyi lebyi. Eswiyin’weni swin’wana leswi nga ni khombo swinene, ku hlanta ku nga handzula khwiri, ku nga ha dlaya. Ku tirhisa mirhi yo chulukisa na kona ku nga va ni khombo. Ku nga onha tirhelo ra marhumbu naswona ku nga ha vanga nchuluko lowu nga yimiki ni ku huma ngati hala mahosi. Ku fana ni ku hlanta hi ku phindha-phindha, ku tirhisa mirhi yo chulukisa hi ndlela yo yi hundzeleta ku nga ha dlaya.

Hi ku ya hi Nhlengeletano ya Tiko ya Miehleketo, swiphiqo swa ku dya swi ya emahlweni hilaha ku nga hundzukiki nkarhi ni nkarhi. I yini leswi susumetaka ntombhi yin’wana ku tlanga hi rifu hi ku tidlayisa ndlala? Ha yini un’wana a rhandza swakudya lerova a mukisana na swona kutani endzhaku ka sweswo a sungula ku karhateka hi ntiko wakwe lerova a titwa a boheka ku hlanta leswi a swi dyeke? Swivutiso leswi swi ta kambisisiwa exihlokweni lexi landzelaka.

[Tinhlamuselo ta le hansi]