Ku Cincela Eka Leswinene Loku Xiyekaka

“Hi 1900 misava a yi ri kusuhi ni ku fika eminkarhini ya ku cinca lokukulu ematin’wini ya vanhu. Fambiselo ra khale a ri siviwa hi lerintshwa.”—The Times Atlas of the 20th Century.

EKU SUNGULENI ka lembe-xidzana ra vu-20, “misava yi nghene enguveni yo hlawuleka ya mpfilumpfilu ni madzolonga,” ku vula buku leyi tshahiweke laha henhla. Lembe-xidzana leri a ri ta langutana ni tinyimpi ku tlula malembe-xidzana hinkwawo, ku dlayiwa vanhu lava tlulaka 100 wa timiliyoni.

Eka nguva leyi, tinyimpi ti dlaye vaaka-tiko vo tala ku tlula hambi ku ri rini. Enyimpini yo Sungula ya Misava, 15 wa tiphesente ta vanhu lava feke a ku ri vaaka-tiko. Kambe eka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, ematikweni man’wana, ku fe vaaka-tiko vo tala ku tlula masocha. Ku sukela kwalaho, eka timiliyoni ta vanhu lava dlayiweke hi nyimpi, vo tala a ku ri vaaka-tiko. Madzolonga lawa hinkwawo ma hetisise vuprofeta bya Bibele lebyi vulavulaka hi mugadi wa “hanci yin’wana ya muvala wo tshwuka-xindzilo,” la nga “pfumeleriwa ku susa ku rhula emisaveni.”—Nhlavutelo 6:3, 4; Matewu 24:3-7.

Ku Cinca Ka Swilo Swa Nkoka

Lembe-xidzana ra vu-20 ri hetisise vuprofeta lebyi kumekaka eka 2 Timotiya 3:1-5, leyi nge: “Emasikwini yo hetelela ku ta fika minkarhi ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona. Hikuva vanhu va ta va lava tirhandzaka, varhandzi va mali, lava titivaka, lava titlakusaka, vasandzi, lava nga yingisiki vatswari, lava nga nkhensiki, lava nga tshembekiki, lava nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko, lava nga laviki ntwanano hambi wu ri wihi, valumbeti, lava nga tikhomiki, lava nga ni tihanyi, lava nga rhandziki vunene, vaxengi, lava omeke tinhloko, lava tikukumuxaka hi ku tinyungubyisa, lava rhandzaka mintsako ku ri ni ku rhandza Xikwembu, va ri ni xivumbeko xa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu kambe va tikomba va nga tshembeki eka matimba ya kona.”

Vanhu lava nga hetisekangiki minkarhi hinkwayo va kombise timfanelo teto hi mpimo wo karhi. Hi lembe-xidzana ra vu-20, mboyamelo wo tano wu engetelekile ni ku hangalaka. Vanhu lava va tikhomaka hi tindlela leti hlamuseriweke laha henhla, a va langutiwa va ri ni tihanyi enkarhini lowu hundzeke—a va langutiwa va hombolokile. Sweswi, hambi ku ri vanhu lava nga “ni xivumbeko xa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu” va languta ku tikhoma ko tano ku ri kahle.

Enkarhini lowu hundzeke vanhu va vukhongeri a va swi teka swi nga lulamanga leswaku mpatswa wu tshama swin’we wu nga tekananga. Ku va ni n’wana u nga tekiwanga a swi nyumisa, ku fana ni vusodoma. Eka vanhu vo tala, ku humesa khwiri a swi nga amukeleki, ku fana ni ku dlaya vukati. A swi nyenyetsa ku nga tshembeki ebindzwini. Kambe namuntlha, hilaha un’wana a swi vekaka hakona, “xin’wana ni xin’wana xi amukelekile.” Ha yini? Xivangelo xin’wana hi leswaku, “swi enerisa swilaveko swa vanhu lava va nga laviki ku byeriwa hi van’wana leswi va faneleke va swi papalata.”

Ku tshikiwa ka mimpimanyeto leyinene ngopfu eka lembe-xidzana leri swi cince swilo swa nkoka. The Times Atlas of the 20th Century ya hlamusela: “Hi 1900 matiko ni vanhu a va nga pimi swilo hi ku ya hi mali. . . . Eku heleni ka lembe-xidzana rero matiko a ma pima ku humelela ka wona, ngopfu-ngopfu hi ku ya hi mali. . . . Ku ve ni ku cinca loku fanaka malunghana ni ndlela leyi vanhu va ehleketaka ha yona hi mali.” Namuntlha, ku hangalaka ka mukhuva wa ku gembula ku endla leswaku vanhu va rhandza mali, kasi swiya-ni-moya, tithelevhixini, tibhayisikopo ni tivhidiyo swi khutaza vanhu leswaku va hlongorisa swilo leswi vonakaka. Mintlango ni mimphikizano ya vunavetisi swi byala rungula ra leswaku mali i ya nkoka ngopfu.

Va Hanya Ekusuhi Ni Le Kusuhi, Kambe A Va Vonani

Eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-20, vanhu vo tala a va hanya ematiko-xikaya. Ku vuriwa leswaku eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-21, vanhu vo tala ngopfu va ta va va tshama emadoroba-nkulu. Buku leyi nge 5000 Days to Save the Planet yi ri: “Ntirho wo pfuna vanhu lava tshamaka emadoroba-nkulu namuntlha leswaku va hanya hi ndlela leyinene, hi nga ha vuli switukulwana leswi taka, wu vanga swiphiqo leswikulu.” Magazini wa Nhlangano wa Matiko lowu nge World Health wu ri: “Nhlayo ya vanhu lava tshamaka emadorobeni ya andza emisaveni. . . . Vanhu va madzana ya magidi . . . sweswi va tshama ehansi ka swiyimo leswi hoxaka rihanyo hambi ku ri vutomi bya vona ekhombyeni.”

Swa hlamarisa hakunene ku lemuka leswaku hambiloko vanhu va rhurha va ya tshama ekusuhi ni le kusuhi emadoroba-nkulu, kambe a va vonani! Thelevhixini, tinqingho ni Internet swin’we ni switolo leswi nga emuakweni wun’we, hambileswi swi pfunaka, swi endla leswaku vanhu va nga vonani. Hikwalaho, phepha-hungu ra le Jarimani leri vuriwaka Berliner Zeitung ri ri: “Lembe-xidzana ra vu-20 a hi lembe-xidzana ra ku tala ka vanhu ku tlula mpimo ntsena. Kambe ri tlhela ri va lembe-xidzana ra xivundza.”

Leswi swi vanga makhombo yo fana ni leri ri humeleleke eHamburg, le Jarimani, laha ku kumekeke ntsumbu wa wanuna un’wana endlwini yakwe endzhaku ka malembe ya ntlhanu a file! Der Spiegel u te: “A nga kona loyi a a n’wi hulukela, hambi ku ri maxaka, hambi ku ri vaakelani, hambi ku ri valawuri.” Wa engetela: “Eka vaaki vo tala, leswi a swi komba leswaku emadoroba-nkulu, vanhu a va hlangani hambi ku ri ku vonana.”

Swiyimo swo tano leswi solekaka a swi vangiwi ntsena hi sayense ni thekinoloji. Swi vangiwa ngopfu hi vanhu. Lembe-xidzana leri ri endle vanhu vo tala ku tlula hambi ku ri rini enkarhini lowu hundzeke leswaku va va lava “tirhandzaka, varhandzi va mali, . . . lava nga nkhensiki, . . . lava nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko, . . . lava nga rhandziki vunene, . . . lava rhandzaka mintsako ku ri ni ku rhandza Xikwembu.”—2 Timotiya 3:1-5.

1914, Lembe Ro Hlawuleka

Hi ku ya hi Winston Churchill, “ku sungula ka lembe-xidzana ra vu-20 a ku vonaka ku vangama naswona ku rhurile.” Vo tala a va ehleketa leswaku ku ta tisa nguva ya ku rhula ni rifuwo. Kambe, hi 1905 Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa September 1, xi tsundzuxile: “Ku ta va ni nyimpi ku nga ri khale,” xi tlhele xi vula leswaku “khombo lerikulu” ri ta sungula hi 1914.

Entiyisweni, ku sukela le ndzhaku hi 1879, magazini lowu wu kombetele eka 1914 tanihi lembe ro hlawuleka. Emalembeni ya le ndzhakunyana wu vule leswaku vuprofeta bya Bibele lebyi kumekaka ebukwini ya Daniyele byi kombetela eka siku leri Mfumo wa Xikwembu wu simekiweke ha rona etilweni. (Matewu 6:10) Hambileswi 1914 a ku nga ri lembe ra leswaku Mfumo wu teka vulawuri hi ku helela etimhakeni ta misava, a ku ri nkarhi wa leswaku wu sungula ku fuma.

Vuprofeta bya Bibele byi vule ka ha ri emahlweni: “Emasikwini ya tihosi teto [leti nga kona enkarhini wa hina] Xikwembu xa le tilweni xi ta veka mfumo [etilweni] lowu wu nga ta ka wu nga lovisiwi.” (Daniyele 2:44) Mfumo wolowo, lowu Kreste a nga Hosi ya wona, se wu sungurile ku hlengeleta vanhu lava chavaka Xikwembu laha misaveni lava va tsakelaka ku va vafumiwa va wona.—Esaya 2:2-4; Matewu 24:14; Nhlavutelo 7:9-15.

Ku pfumelelana ni leswi swi endlekeke etilweni, lembe ra 1914 ri vone ku sungula ka ‘masiku yo hetelela,’ ku sungula ka nkarhi lowu a wu ta hela loko ku lovisiwa mafambiselo lawa ya swilo, lawa ma yaka emahlweni sweswi. Yesu u profete leswaku loko nkarhi lowu wu sungula, a ku ta va ni tinyimpi ta misava, ku kayivela ka swakudya, mavabyi lama nga ntungu, ku tsekatseka ka misava loku nga ni khombo, ni ku engeteleka ka vuhomboloki swin’we ni ku hola ka rirhandzu ra vanhu ro rhandza Xikwembu ni vanhu-kulobye. U vule leswaku swilo leswi hinkwaswo, a swi ta kombisa “ku sungula ka switlhavi swa maxangu.”—Matewu 24:3-12.

Misava Leyintshwa Hi Ku Helela Ku Nga Ri Khale

Sweswi se hi hete malembe ya 85 hi ri “emasikwini yo hetelela,” naswona hi tsutsumele emakumu ka mafambiselo ya swilo lama nga hi enerisiki. Hi ku hatlisa, Mfumo wa Xikwembu lowu nga emavokweni ya Kreste, “wu ta pfotlosa kutani wu herisa mimfumo leyi hinkwayo [leyi nga kona sweswi], kambe wona wu ta tshama hilaha ku nga riki na makumu.”—Daniyele 2:44; 2 Petro 3:10-13.

Ina, Xikwembu xi ta herisa vubihi emisaveni kutani xi nghenisa vanhu lava nga ni timbilu letinene emisaveni leyintshwa hi ku helela. “Lavo lulama hi vona lava nga ta tshama emisaveni, naswona lava va pfumalaka xisandzu hi vona lava nga ta sala eka yona. Loko ku ri lavo homboloka, va ta dlayiwa emisaveni.”—Swivuriso 2:21, 22.

Mayana rungula ro tsakisa swonghasi—kunene i rungula leri faneleke ri twarisiwa ekule swinene! Hi ku hatlisa Mfumo wa Xikwembu wu ta tlhantlha swiphiqo leswi nyanyisiweke hi lembe-xidzana ra vu-20: nyimpi, vusweti, vuvabyi, ku pfumala vululami, rivengo, ku tsandzeka ku hanyisana ni vanhu van’wana, ku pfumaleka ka mintirho, vugevenga, ku pfumaleka ka ntsako ni rifu.—Vona Pisalema 37:10, 11; 46:8, 9; 72:12-14, 16; Esaya 2:4; 11:3-5; 25:6, 8; 33:24; 65:21-23; Yohane 5:28, 29; Nhlavutelo 21:3, 4.

Xana ntshembo wa ku hanya hilaha ku nga heriki emisaveni yo lulama laha ku nga ni ntsako lowu nga hlamuselekiki wa ku nyanyula? Kombela rungula leri engetelekeke eka Timbhoni ta Yehovha. Va ta ku kombisa eBibeleni ya wena leswaku malembe ya nkoka ya ku cinca lama funghaka lembe-xidzana ra vu-20 ma ta hela hi ku hatlisa nileswaku u nga tsakela mikateko leyi nga heriki ku sukela kwalaho!

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Misava leyintshwa hi ku helela ku nga ri khale