Ku Tidlaya—Ntungu Lowu Tumbeleke

JOHN NA MARYa va le kusuhi ni ku hlanganisa malembe ya 60 naswona va tshama endlwini leyitsongo etiko-xikaya le United States. Vutomi bya John bya hohloka hakatsongo-tsongo hikwalaho ka vuvabyi bya ku pfimba ka miri ni vuvabyi bya mbilu. Mary a nga tianakanyi a ri karhi a hanya a nga ri na John, naswona swa n’wi tikela ku n’wi vona a ri karhi a hohloka, a hefemula ku tika. Mary u ni swiphiqo swa rihanyo naswona u ve ni ntshikilelo hi malembe yo tala. John u tshama a chuhile masiku lawa hikuva Mary u tshamela ku vulavula hi ku tidlaya. Ndlela leyi a ehleketaka ha yona yi ya emahlweni yi pfilunganyeka swinene hikwalaho ka ntshikilelo ni mirhi ya vutshunguri leyi a yi tirhisaka. U vula leswaku swa n’wi tikela ku tivona a sale a ri swakwe.

Yindlu yi lo ntlwi, hi mirhi—tiphilisi ta vuvabyi bya mbilu, mirhi yo lwisana ni ntshikilelo, ni mirhi yo verhamisa mianakanyo. Siku rin’wana hi mahlamba-ndlopfu, Mary u pfuke a ya ekhixini kutani a sungula ku nwa tiphilisi. U mukisane na tona kukondza John a fika a n’wi tekela tiphilisi teto. Hiloko a vitana va xilamulela-mhangu loko nsati wakwe se a biwa hi xithongwana. Kutani a khongela leswaku onge va nga n’wi kuma a ha hanya.

Leswi Tinhlayo Ti Swi Paluxaka

Emalembeni ya sweswinyana, ku tsariwe timhaka to tala leti vulavulaka hi tinhlayo leti engetelekaka ta ku tidlaya ka vana—naswona swi fanerile, hikuva hi rihi khombo rin’wana lerikulu ku fana ni ku fa ka vantshwa swi nga fanelanga, vantshwa lava hanyeke bya cheleni ni lava ku languteriweke swo tala eka vona? Kambe, tinhloko-mhaka ta mahungu a ti boxi leswaku vanhu vo tala lava tidlayaka hi lava va kuleke. Leswi swi tano, ku nga khathariseki leswaku nhlayo ya vanhu lava tidlayaka etikweni ro karhi yi le henhla kumbe yi le hansi, hilaha bokisi leri nga eka tluka leri hundzeke ri kombisaka hakona. Tinhlayo leti nyikeriweke eka rona ti paluxa ndlela leyi misava hinkwayo yi khumbekaka ha yona hi ntungu lowu wu tumbeleke.

Hi 1996, Vandla ra le United States ro Lawula Mavabyi ri vike leswaku nhlayo ya vanhu va le Amerika lava tidlayaka lava nga ni malembe ya 65 ni ku tlula, yi engeteleke hi 36 wa tiphesente ku sukela hi 1980. Xin’wana lexi vangeke ku engeteleka loku, a ku ri nhlayo leyikulu ya vanhu lava kuleke va le Amerika—kambe a hi swona ntsena. Hi 1996, nhlayo ya vanhu lava nga ni malembe lama tlulaka 65 lava tidlayaka yi tlakuke ro sungula hi kaye wa tiphesente emalembeni ya 40. Eka mafu lama vangiwaka hi ku vaviseka, i ku wa ni ku tlumbana ka mimovha ntsena loku dlayeke vanhu lavakulu vo tala va le Amerika. Entiyisweni, swi nga ha endleka tinhlayo leti ti chavisaka ti ri ehansi swinene. A Handbook for the Study of Suicide, yi ri: “Ku anakanyiwa leswaku tinhlayo ta vanhu lava tidlayaka leti vikiweke, hi ku ya hi xitifiketi xa xivangelo xa rifu, ti le hansi swinene.” Buku leyi yi gimeta hi ku vula leswaku tinhlayo ta vanhu lava tidlayaka ti tlula leti vikiweke hilaha ku phindhiweke kambirhi.

Ku va ni vuyelo byihi? United States, ku fana ni matiko man’wana yo tala, yi langutane ni ntungu lowu tumbeleke wa misava hinkwayo wa ku tidlaya ka vaaki lava kuleke. Dok. Herbert Hendin, la nga ni vutshila eka mhaka leyi, u ri: “Hambileswi nhlayo ya vanhu lava tidlayaka yi hambetaka yi tlakuka eUnited States, ngopfu-ngopfu loko vanhu va ya va kula, vanhu a va ku tekeli enhlokweni ku tidlaya ka vanhu lava kuleke.” Ha yini swi ri tano? U ringanyeta leswaku xin’wana lexi vangaka xiphiqo lexi, hileswi nhlayo ya vanhu lavakulu lava tidlayaka a yi ri ehenhla minkarhi hinkwayo, “a yi endlanga leswaku vanhu va va ni ku chava ka xitshuketa ku fana ni loku vangiwaka hi nhlayo leyi tlakukaka ya vana lava tidlayaka.”

Xiphiqo Lexikulu

Tinhlayo leti, hambileswi ti tsemaka nhlana, kambe ko va tinhlayo ntsena. A ti nge swi koti ku hlamusela xivundza lexi vaka kona loko u nga ri na nkataku loyi u n’wi rhandzaka, ku pfilunganyeka loku vaka kona hikwalaho ko pfumala munhu wo rilela eka yena, gome leri vangiwaka hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki hi ku hatlisa, gome leri vangiwaka hi vuvabyi lebyi hambetaka, ku heleriwa hi ntshembo loku vangiwaka hi vuvabyi lebyi nga tshungulekiki. Ntiyiso lowu vavaka hi leswaku vantshwa va nga ha ringeta ku tidlaya hikwalaho ka magugu loko va ri ni swiphiqo swa nkarhinyana, kasi lavakulu hi ntolovelo va langutana ni swiphiqo leswi vonakaka swi ri hava ntlhantlho naswona swi nga heriki. Hikwalaho ka sweswo, hakanyingi, va va va tiyimiserile swinene loko va tidlaya ku tlula lavatsongo, naswona makungu ya vona ya ku tidlaya ma humelela.

Dok. Hendin, ebukwini yakwe leyi nge Suicide in America, u ri: “A hi mhaka ntsena ya leswaku ku tidlaya ku andze ngopfu eka vanhu lavakulu, kambe xiendlo xexo xa ku tidlaya xi kombisa leswaku ku ni ku hambana lokukulu exikarhi ka lavakulu ni lavatsongo. Nhlayo ya vanhu lavakulu lava lavaka ku tidlaya yi le henhla swinene. Eka vanhu hinkwavo, mpimo wa vanhu lava lavaka ku tidlaya ni lava va tidlayeke wu ringanyetiwe leswaku i munhu un’we eka va khume; eka vantshwa (lava nga ni malembe ya le xikarhi ka 15-24), wu ringanyetiwe leswaku i munhu un’we eka va 100; naswona eka lava va nga emalembeni lama tlulaka 55, ku ringanyetiwe leswaku i un’we eka un’we.”

Kunene tinhlayo leti ti hi pfula mahlo! Munhu u va ni ntshikilelo lowukulu loko a dyuhala, a heleriwa hi matimba, a va ni switlhavi a tlhela a vabya! A swi hlamarisi leswi vanhu vo tala ngopfu va tidlayaka. Kambe, ku ni swivangelo leswi twalaka hakunene swa ku languta vutomi byi ri bya risima—hambiloko hi ri ehansi ka swiyimo swo nonon’hwa swinene. Ehleketa hi leswi humeleleke eka Mary, la boxiweke eku sunguleni ka xihloko lexi.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Chati leyi nga eka tluka 13]

Mimpimo Ya Ku Tidlaya Hi Ku Ya Hi Vanhu Va 100 000, Hi Ku Siyana Hi Malembe

Malembe Ya 15 Ku Ya Eka 24 Malembe Ya 75 Ku Ya Ehenhla

Vavanuna/Vavasati Tiko Vavanuna/Vavasati

8,0 / 2,5 Argentina 55,4 / 8,3

4,0 / 0,8 Grikiya 17,4 / 1,6

19,2 / 3,8 Hungary 168,9 /60,0

10,1 / 4,4 Japani 51,8 /37,0

7,6 / 2,0 Mexico 18,8 / 1,0

53,7 / 9,8 Rhaxiya 93,9 /34,8

23,4 / 3,7 United States 50,7 / 5,6